Powstania Śląskie (1919-1921)

Odrodzenie państwa polskiego – Po zakończeniu pierwszej wojny światowej w 1918 roku zaczęły się kształtować granice Drugiej Rzeczypospolitej. Państwowość polska odrodziła się z niewoli 11 listopada 1918 r. po 123 latach trwania w trzech zaborach – rosyjskim, pruskim i austro-węgierskim. Naczelnik państwa, Józef Piłsudski niezwłocznie zatwierdził dekrety o podstawach ustrojowo-politycznych państwa. Zasięg terytorialny kraju obejmował początkowo jedynie Królestwo (Warszawa) i zachodnią część Galicji (Kraków). Trwały walki polsko-czeskie na Śląsku Cieszyńskim i na Spiszu i Orawie, zakończone werdyktem mocarstw niekorzystnym dla Polski. Konflikty te jednak miały znaczenie lokalne. Bez porównania poważniejszym problemem pozostawała sprawa wyzwolenia całego zaboru pruskiego. Powstanie Wielkopolskie zakończyło się sukcesem – Poznań i Wielkopolskę przyłączono do Polski. Zawarty z Niemcami traktat pokojowy zapewnił przyłączenie do Polski Pomorza Gdańskiego, ale bez Gdańska i jego najbliższej okolicy.

Pierwsze Powstanie Śląskie – Na terenach spornych między Polską a Niemcami, według postanowień Traktatu Wersalskiego, miano przeprowadzić plebiscyty. Objęły one również Górny Śląsk. Plebiscyt przeprowadzono w warunkach przewagi niemieckiej, dopuszczono do głosowania Niemców urodzonych, ale nie zamieszkałych na terenach plebiscytowych. Nie przebierała w środkach propaganda niemiecka. Na Górnym Śląsku zanim doszło do plebiscytu, ludność polska dwa razy zbrojnie manifestowała swą wolę przyłączenia do Polski. Przeciw niemieckiemu terrorowi Ślązacy zaprotestowali potężnym strajkiem a następnie w kilka dni później w odpowiedzi na krwawe wypadki z 15 sierpnia 1919 r., w czasie których od salw niemieckich zginęło 7 robotników w kopalni „Mysłowice“, wybuchło nazajutrz Pierwsze Powstanie Śląskie. Objęło ono prawie cały okręg przemysłowy i powiaty południowe, ale zakończyło się już 26 sierpnia 1919 r. wycofaniem oddziałów powstańczych na teren Zagłębia Dąbrowskiego i Krakowskiego, wobec ogromnej przewagi wojsk niemieckich.

Drugie Powstanie Śląskie – 2 lutego 1920 r. władzę nad obszarem plebiscytowym przejęła Miedzynarodowa Komisja Sojusznicza, dysponująca własnymi siłami zbrojnymi wojsk francuskich, angielskich i włoskich. Nadal jednak na tym obszarze pozostawała dawna administracja i policja, pod której ochroną bojówki niemieckie nadal terroryzowały ludność polską, zwłaszcza w okresie niepowodzeń Polski na froncie wschodnim podczas walk w komunistyczną Rosją (lipiec – sierpień 1920 r.). Sytuacja ta doprowadziła 19/20 sierpnia 1920 r. do wybuchu Drugiego Powstania Śląskiego na rozkaz Polskiego Komisariatu Plebiscytowego i Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). Zakończyło się ono 25 sierpnia z polecenia dowództwa POW Górnego Śląska. W jego wyniku policję niemiecką zastąpiła policja mieszana polsko-niemiecka. Mimo to strona niemiecka miała o wiele mocniejszą pozycję, zwłaszcza wskutek przybycia na Śląsk celem wzięcia udziału w plebiscycie – 20 marca 1921 r. – około 200 tys. Niemców, urodzonych na obszarze plebiscytowym, choć rozsianych po całej Rzeszy. W sumie niewiele ponad 40 % głosów (479 tys.) padło za Polską, gdy blisko 60 % (707 tys.) za Niemcami.

Trzecie Powstanie Śląskie – Gdy angielscy i włoscy członkowie Komisji Międzysojuszniczej wysunęli projekt przyznania Niemcom ogromnej części obszaru plebiscytowego, pod naporem rozgoryczonej ludności śląskiej przewodniczący Polskiego Komitetu Plebiscytowego Wojciech Korfanty wezwał robotników do strajku generalnego oraz wydał rozkaz rozpoczęcia Trzeciego Powstania Śląskiego. Miało ono poważne sukcesy militarne, opanowując prawie cały obszar plebiscytowy. Główna bitwa rozegrała się 21-27 maja 1921 r. w rejonie Góry Św. Anny. W rezultacie akcji mediacyjnej ze strony Komisji Międzysojuszniczej doszło w pierwszej połowie czerwca do przerwania walk alianckich, po czym oddziały obu stron opuściły obszar plebiscytowy. Trzecie Powstanie Śląskie miało wpływ na ostateczną decyzję mocarstw zachodnich w sprawie Śląska. Polsce przyznano znacznie większą część kraju niż poprzednio zamierzano, mimo to jednak pod niemieckim panowaniem pozostało na Opolszczyźnie około miliona ludności polskiej. Niepowodzenia polskie na zachodzie miały swe źródło głównie w zaangażowaniu państwa polskiego na rzecz zdobyczy terytorialnych na wschodzie.

Slezská povstání (1919-1921)

Obrození polské státnosti – Po ukončení první světové války v roce 1918 se začaly utvářet hranice Druhé polské republiky. Polská státnost se obrodila dne 11.11.1918 po 123 letech poroby ve třech záborech – ruském, pruském a rakousko-uherském. Náčelník státu, Józef Piłsudský, neprodleně stvrdil dekrety o společensko-politických základech státu. Země zahrnovala ze začátku pouze území Království (Varšava) a západní část Haliče (Krakov). Trvaly polsko-české boje na Těšínském Slezsku a na Oravě a Spiši, ukončené rozhodnutím velmocí nevýhodném pro Polsko. Tyto konflikty měly pouze význam lokální. Nesrovnatelně důležitějším problémem byla otázka osvobození celého pruského záboru. Velkopolské povstání bylo úspěšné – Poznaň a Velkopolsko připadlo Polsku. Mírová dohoda s Německem zajistila připojení k Polsku Gdaňského pomořanska, ale bez Gdaňska a jeho nejbližšího okolí.

První slezské povstání – Na sporném území mezi Polskem a Německem, podle rozhodnutí Versailské dohody, měly být provedeny plebiscity, také v Horním Slezsku. Plebiscit se konal v podmínkách německé převahy, protože hlasování bylo umožněno také Němcům narozeným, ale nebydlícím na plebiscitních územích. Německá propaganda útočila nevybíravým způsobem. Polský lid Horního Slezska ještě před plebiscitem dvakrát ozbrojeně manifestoval svou vůlí připojení k Polsku. Proti německému teroru Slezané protestovali mohutnou stávkou, a následně několik dnů později jako reakce na krvavé události, kdy od německých salv zahynulo 7 dělníků v dole „Myslovice“, vypuklo První slezské povstání. Povstání proběhlo téměř na celém území průmyslové oblasti a jižních okresů, ale ukončeno bylo už 26. srpna 1919 odchodem povstaleckých oddílů na území Doubravského úhelného revíru a Krakovského kraje, a to z důvodu obrovské převahy německých vojsk.

Druhé slezské povstání – 2. února 1920 moc nad plebiscitním územím převzala Mezinárodní spojenecká komise, která měla své vlastní ozbrojené složky francouzské, anglické a italské. Avšak nadále na tomto území zůstávaly dřívější úřady a policie, které umožňovaly německým bojůvkám terorizovat polské obyvatelstvo, zejména v období neúspěchů Polska na východní frontě v bojích s komunistickým Ruskem (červenec – srpen 1920). Tento stav způsobil, že 19/20. srpna 1920 vypuklo na rozkaz Polského plebiscitního komisářství a Polské vojenské organizace (POW) Druhé slezské povstání. Povstání bylo ukončeno na příkaz velitelství POW Horního Slezska. V důsledku německou policií nahradila policie smíšená polsko-německá. Přesto německá strana měla o moc silnější pozici, zejména z důvodu příchodu do Slezska asi 200 tis. Němců, narozených na plebiscitním území, i když rozšířených po celém Německu, kteří se hodlali zúčastnit plebiscitu – 20. března 1921. Celkem málo přes 40 % hlasů (479 tis.) bylo pro Polsko, a téměř 60 % (707 tis.) pro Německo.

Třetí slezské povstání – Když angličtí a italští členové Mezispojenecké komise předložili návrh předání Německu obrovské části plebiscitního území, pod tlakem rozhořčeného slezského lidu předseda Polského plebiscitního výboru Wojciech Korfanty vyzval dělníky ke generální stávce a vydal rozkaz zahájení Třetího slezského povstání. Povstání bylo vojensky úspěšné, protože povstalci ovládli téměř celé plebiscitní území. Hlavní bitva se odehrála 21-27. května 1921 v oblasti Hory sv. Anny. Výsledkem mediační akce Mezispojenecké komise v polovině června byly boje přerušeny, po čemž oddíly obou válčících stran odešly z tohoto plebiscitního území. Třetí slezské povstání mělo vliv na konečné rozhodnutí západních mocnosti ve věci Slezska. Polsku bylo přiděleno větší území, než bylo původně zamýšleno, přesto pod německou moci zůstalo v Opolském kraji asi milión polských obyvatel. Polské neúspěchy na západě měly svou příčinu hlavně v angažování se polského státu ve věci územních kořisti na východě.

Źródło / Zdroj: „Historia Polski 1864-1946“, Józef Buszko, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1980