PRZEPROSINY,

CZY KONTYNUACJA POLITYKI BENEŠA ?

            Wielokrotnie poruszaliśmy już w naszym Serwisie sprawę skonfiskowania przez powojenne władze czeskie mienia przedwojennych polskich organizacji zaolziańskich. W Głosie Ziemi Cieszyńskiej z dn. 27.1.2006,  w stałej rubryce Zza Olzy, zamieszczono notatkę dotyczącą listu prezesa Ruchu Politycznego „Coexistentia – Wspólnota”, Węgra László Attili Kocsisa do premiera rządu Republiki Czeskiej Jiřígo Paroubka, „na który ten – jak czytamy w gazecie - udzielił ostatnio odpowiedzi, przepraszając w imieniu rządu za doznane przez mniejszości narodowe krzywdy”. W notatce tej napisano również... „Zdziwienie w związku z odpowiedzią Paroubka wyraził /.../ prezydent Republiki Czeskiej Václav Klaus, który dowiedział się o niej od swego węgierskiego kolegi. Przypomnijmy, że jednym ze skutków dekretów Beneša było skonfiskowanie mienia polskich organizacji, które uznano za  ...  poniemieckie”.

            Idąc tym śladem dotarliśmy do tekstu odpowiedzi premiera Paroubka na list László Attili Koscisa, który opublikowała Czeska Agencja Prasowa – ČTK. Czytamy w nim m.in.:

„dziękuję Panu za wyrazy uznania dla Deklaracji rządu Republiki Czeskiej w sprawie czynnych przeciwników nazizmu, którzy po zakończeniu drugiej wojny światowej zostali pokrzywdzeni w związku z działaniami skierowanymi w Czechosłowacji przeciw tzw. wrogiej ludności  oraz za poparcie projektu udokumentowania losów ludzi w ten sposób pokrzywdzonych, które rząd przyjął w swej uchwale nr 1081 z 24 sierpnia 2005.

W związku z tym, że Pan w swoim liście ubolewa, iż Deklaracja rządu nie dotyczy  obywateli narodowości węgierskiej i polskiej chciałbym podkreślić, że rząd odniósł się z głębokim uznaniem do wszystkich osób, byłych obywateli czechosłowackich, które w czasie II wojny światowej pozostały wierne Republice Czechosłowackiej i brały czynny udział w walce o jej wyzwolenie lub były ofiarami terroru nazistowskiego. /.../   Przeprosiny (zawarte w tej uchwale – przyp. red.) są więc skierowane nie tylko do obywateli narodowości niemieckiej. Jest oczywiste, że do adresatów z tej grupy ludności należą również obywatele narodowości węgierskiej i polskiej“.

I na zakończenie listu: „Chciałbym dodać, iż nie wydaje się, by tzw. legislacyjne postępowanie odszkodowawcze, regulujące roszczenia poszczególnych mniejszości narodowych, miało w naszym układzie politycznym szanse realizacji.“

Zróżnicowane reakcje

Jak wynika z artykułów na ten temat, zamieszczonych w prasie czeskiej, sprawa odpowiedzi  premiera RC na list László Kocsisa nie zostałaby nagłośniona, gdyby nie konflikt pomiędzy premierem Paroubkiem, a prezydentem Klausem, który o liście dowiedział się od swego węgierskiego kolegi, prezydenta Węgier, László Sólyoma. Dziennik „Právo” z  13 stycznia 2006 napisał: „Pomiędzy premierem i prezydentem znów doszło wczoraj do spięcia. Jego przyczyną był list premiera Jiřígo Paroubka do ruchu mniejszościowego „Wspólnota – Együttélés” skupiającego Węgrów, mieszkających w RC, w którym premier na początku stycznianapisał, iż ubiegłoroczny symboliczny gest przeprosin wobec niemieckich antyfaszystów, dotyczy również Węgrów i Polaków.”

Dziwi nieco w tym kontekście aprobująca reakcja Władysława Niedoby, szefa Sekcji Polskiej Wspólnoty,  który – jak czytamy w wymienionej już notce Głosu Ziemi Cieszyńskiej – powiedział: „Ten gest pojednania jest wprawdzie tylko właśnie gestem, ale ważnym”. 

Faktem jest, że czescy politycy uważali się zawsze za znakomitych dyplomatów. Czy jednak w tej konkretnej sprawie przeproszenie „niemieckich antyfaszystów” może być „dyplomatycznie” przeznaczone również dla Polaków? Takie ujęcie zagadnienia przeczy wszelkiej logice. Żadna dyplomacja nie pozwala bowiem na  lekceważenie oczywistych faktów.

Z relacji żyjących świadków oraz naukowo udokumentowanych przekazów historycznych wynika, że dysproporcje pomiędzy liczbą zaolziańskich Polaków walczących z nazistami, a liczbą antyfaszystów wśród sudeckich Niemców są tak ogromne, że paralela przeprosin, zastosowana przez czeskiego premiera: „przeprosiliśmy Niemców – możecie się i wy czuć przeproszeni” brzmi jak farsa. Iluż bowiem niemieckich antyfaszystów - procentowo - było w Czechach, a ilu zaolziańskich Polaków ucierpiało w walce z hitlerowskim nazizmem? Wszak nawet odosobniona akcja zamachu  Clausa von Stauffenberga na Hitlera, podnoszona przez określone koła polityczne jako sztandarowy czyn przeciwników nazizmu, dokonana została nie tyle z pobudek antyfaszystowskich, co dla ratowania „wielkomocarstwowej” Rzeszy Niemieckiej poprzez stworzenie warunków do ewentualnego zawarcia wcześniejszego rozejmu pomiędzy walczącymi stronami 2 wojny światowej. W żadnym razie akcja ta nie przesłania swym znaczeniem faktu istnienia miażdżącej liczby entuzjastów fűhrera w ówczesnych Niemczech.

Czyż to zawoalowane przeproszenie, skierowane w lekceważącym sformułowaniu przez  premiera Paroubka do Polaków, jako jednych „z grupy adresatów” (cílová skupina občanů), pod szyldem przeprosin nie tak znowu licznej, ani aktywnej w swym oporze, grupy niemieckich antyfaszystów w Czechach, nie uwłacza pamięci  tej ogromnej liczby zaolziańskich Polaków poległych i pomordowanych przez niemieckich faszystów? Ten akt przeprosin na niby swoją finezją niemal dorównuje intencji określania KL Ausschwitz, jako polskiego obozu koncentracyjnego. Z drugiej zaś strony, czy samo przeproszenie Niemców, nie jest aby li-tylko próbą wykazania się, iż obecne władze czeskie nie uznają odpowiedzialności zbiorowej, zastosowanej w dekretach Beneša i nic poza tym? Czy nie jest to tylko konsekwencja nacisków politycznych p. MdEP Bernd Posselta, niemieckiego polityka zajmującego - się z mocy piastowanych funkcji - prawami mniejszości narodowych w Europie, w szczególności jednak prawami mniejszości niemieckiej?

Pomińmy to, że podłożem konfliktu czeskich polityków jest fakt, iż prezydent Klaus jest generalnie przeciwny przeprosinom, również i tym, które należą się od Czechów Polakom zaolziańskim  i Polsce. To, iż zdaniem czeskiego premiera Polacy –  ci co na wszystkich frontach 2 wojny światowej walczyli „za wolność waszą i naszą” i ginęli w hitlerowskich obozach koncentracyjnych oraz sowieckich łagrach, a zostali po wojnie tzw. dekretami Beneša pozbawieni godności i mienia (i to jako mienia poniemieckiego) - powinni czuć się usatysfakcjonowani poprzez przeproszenie skierowane do garstki niemieckich antyfaszystów, ponadto bez zadośćuczynienia za majątek skonfiskowany im bezprawnie przez władze czeskie, jest bulwersujące.

Wiarygodność motywów przeprosin

Jak wynika z przytoczonego wyżej cytatu listu Paroubka, przeprosił on tych byłych obywateli RC, którzy pozostali wierni republice i aktywnie uczestniczyli w walce o jej wyzwolenie. Tak sformułowane motywy przeprosin czeskiego premiera nie odnoszą się i w żadnym wypadku nie mogą się odnosić do zaolziańskich Polaków. W chwili wybuchu 2 wojny światowej byli oni bowiem obywatelami Rzeczypospolitej Polskiej i to nie - jak się powszechnie sugeruje – w wyniku dyktatu monachijskiego, lecz w konsekwencji propozycji samego Beneša, przyjętej przez polityków polskich. Zaolziańscy Polacy walczyli w czasie 2 wojny światowej w ramach polskich sił zbrojnych oraz polskiego ruchu oporu. Walczyli nie o Czechosłowację, lecz o wyzwolenie Polski. To przy okazji przelewali swoją krew również za Czechów, którzy przyjmując - podpisem swego prezydenta Háchy - hegemonię hitlerowskich Niemiec w postaci Protektoratu Czech i Moraw, tylko jednostkowo stawiali opór hitlerowskim najeźdźcom.

Motywacja przeprosin zaolzianskich Polaków nie może być sprzeczna z faktami i prawdą historyczną.  Sformułowanie tej motywacji nie może mijać się z rzeczywistością, iż Polacy ci znaleźli się w powojennej CzSR w wyniku gigantycznej politycznej hucpy Beneša i Stalina i zostali w haniebny sposób skrzywdzeni – o czym już pisaliśmy w poprzednich numerach naszego Serwisu.

Wiadomo, iż tegoroczna lutowa wizyta prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego w Pradze potwierdziła zgodność poglądów obu prezydentów na wiele zagadnień współczesnej Europy. To dobrze. Porozumienie pomiędzy naszymi środkowoeuropejskimi krajami zawsze było i jest nadal dla obydwu narodów ważne. Nie doceniali tego przedwojenni politycy czescy na czele z  Masarykiem i Benešem, którzy robili wszystko, by do wzajemnego zbliżenia nie dopuścić. Nie wydaje się jednak, aby kontynuowanie obecnego kursu we wzajemnych stosunkach było korzystne bez  wyjaśnienia rzeczywistych zaszłości, począwszy od okresu ponownego czeskiego zaboru Zaolzia w r.1945  do dziś,  a taka tendencja nadal wynika z „przeprosin“ omawianych na wstępie. 

Pisaliśmy już wielokrotnie o zdradzieckiej napaści Czechów na Polskę 23 stycznia 1919, która stała się źródłem wrogości w międzywojennych stosunkach między Warszawą i Pragą. Pisaliśmy o krzywdzącej zaolziańskich Polaków decyzji Rady Ambasadorów w Spa z sierpnia 1920 i o brutalnej polityce wynaradawiania, stosowanej przez Czechów na Zaolziu i to po dzień dzisiejszy (potwierdzeniem tego ostatniego faktu, przykładem sięgania do najgłębszej sfery - sumień polskiej młodzieży – jest np.  decyzja kościoła katolickiego w Karwinie-Frysztacie z początku bieżącego roku szkolnego o nauczaniu polskich dzieci religii, a więc i modlitwy, w języku czeskim). Zbyt mało uwagi natomiast poświęciliśmy dotąd uwarunkowaniom międzynarodowym i zagrywkom Beneša w sprawie  powrotu Zaolzia do Polski w r. 1938, a także  zastosowaniu wobec zaolziańskich Polaków w okresie powojennym tzw. dekretów Beneša.

Te sprawy powinny być - zgodnie z prawdą - do reszty wyjaśnione. Krzywdy, z premedytacją wyrządzone zaolziańskim Polakom przez obóz Beneša, a później zaakceptowane w latach pięćdziesiątych de iure przez komunistów – i nadal tuszowane w latach 90-tych i w obecnym stuleciu przez Republikę Czeską - powinny zostać naprawione. Chodzi tu m.in. o oddanie całości mienia polskich organizacji zaolziańskich, skonfiskowanego jako poniemieckie oraz o objęcie ludności polskiej  za Olzą ochroną prawną wg umowy międzynarodowej, tzn. Konwencji ramowej o ochronie mniejszości narodowych, a zwłaszcza jej art. 18 zgodnie z dołączoną do niej deklaracją Rządu RP!

Trudna spuścizna przeszłości

Na temat stosunków polsko-czechosłowackich w okresie międzywojennym nagromadziło się po II wojnie światowej wiele mitów i przeinaczeń, preparowanych dla osiągnięcia doraźnych celów, niezgodnych z interesem narodu polskiego, wypaczających ten obraz nie tylko w czeskich oczach, ale i w oczach przeciętnego Polaka. Tymczasem fakty historyczne nie pozostawiają złudzeń. Beneš z Masarykiem od samego początku paraliżowali wszelkie posunięcia polskich polityków, zmierzające do unormalizowania wzajemnych stosunków. To niechęć Beneša do Polski i Polaków spowodowała, iż nigdy nie ratyfikowano umowy polsko-czechosłowackiej podpisanej w Pradze 6 listopada 1921, przez co granica oddzielająca od Macierzy zaolziańską część Śląska Cieszyńskiego nie została w okresie międzywojennym ratyfikowana.

Czescy politycy odrzucali też konsekwentnie polskie propozycje zawarcia sojuszu wobec polityki niemieckiego rewizjonizmu. Obawiali się ściślejszego powiązania z Polską, „by nie drażnić Niemców“. Ta tendencja ustępstw wobec silnego zachodniego sąsiada zawsze dominowała w ich polityce. Prezydent T.G. Masaryk, całkowicie popierający politykę swojego ministra spraw zagranicznych - Beneša, w wywiadzie udzielonym w dniu 30 września 1930 Agencji London General-Press, posunął się nawet do zakwestionowania nienaruszalności polskiej granicy z Niemcami (sic!).

Wobec zaostrzającej się sytuacji międzynarodowej w latach trzydziestych, polscy politycy wielokrotnie proponowali Czechom zawarcie wzajemnego sojuszu obronnego. Beneš konsekwentnie odrzucał jednak te propozycje, stojąc na stanowisku, iż należy się ograniczyć do paktu przyjaźni, bez znaczenia militarnego, który w razie konfliktu zbrojnego którejkolwiek ze stron, zobowiązywałby partnera wyłącznie do „życzliwej neutralności“. Jeszcze w styczniu 1934 rząd polski dokonał ponownego sondażu stanowiska Beneša. Wobec jego negatywnego wyniku Polska  zawarła w dn. 26 stycznia 1934 pakt o nieagresji z Niemcami, podobnie jak uczyniła to już w r. 1932 ze Związkiem Sowieckim. Niemcy wypowiedziały ten pakt 26 kwietnia 1939, Związek Sowiecki – jak powszechnie wiadomo – paktu tego nie wypowiedział nigdy. W r.1939, bez jego wypowiedzenia, zaatakowal Polskę.

Wszystko to, co dziś w świetle dokumentów nie ulega żadnej wątpliwości, nie przeszkadzało Benešowi rozmijać się z prawdą i np. napisać do polityka angielskiego L.B. Namiera m.in: „trzykrotnie w ciągu 1932 i 1933 roku proponowałem Beckowi oficjalnie traktat między Polską a Czechosłowacją, który powinien był rozwinąć się we współpracę wojskową i nigdy nie otrzymałem żadnej odpowiedzi“. Podobnie obciążał Polskę odpowiedzialnością za brak ściślejszego zbliżenia z Czechosłowacją w memorandum z dnia 28 sierpnia 1936, skierowanym do rządu francuskiego.

Na tym jednak nie koniec. Wobec zbliżającego się „Anschlussu“ Austrii w roku 1938, Beck na początku stycznia dokonał ponownego sondażu w Pradze. Próbował się zorientować, czy i w warunkach bezpośredniego zagrożenia stanowisko Czechosłowacji  w odniesieniu do Polski nie ulega zmianie. Zasugerował, iż jeśli Czechosłowacja wystąpi z projektem rozmów konkretnych, a nie na nic nie mówiące tematy o współpracy kulturalnej, czy więzów trwałej przyjaźni, Warszawa jest gotowa przystąpić do takich rozmów. Po około 10 godzinach otrzymano odpowiedź odmowną.

W swoim „Dernier rapport“ minister Beck napisał: „Na dwu kolejnych zwyczajowych konferencjach na Zamku przedstawiłem obraz sytuacji zaznaczając: 

1/ Czesi nie będą się bić;

2/ Państwa zachodnie nie są ani moralnie, ani materialnie gotowe do interwencji na ich korzyść“

... i dalej:

 „przedstawiając moje opinie na Zamku dodawałem zawsze kategorycznie, że –

 po pierwsze nie możemy i nie powinniśmy rozpoczynać jako pierwsi jakiejkolwiek akcji przeciw Czechom,

po drugie – gdyby moja hipoteza miała okazać się błędna, to należy w ciągu 24 godzin zmienić politykę polską, ponieważ w razie prawdziwej wojny z Niemcami nie możemy być po stronie Niemiec nawet pośrednio“.

Okazało się, że przypuszczenia Becka się sprawdziły. Zbliżał się czas Monachium. Niemcy realizowały swój plan podboju sąsiadujących z nimi państw. Na rozkładzie była Czechosłowacja. Układ monachijski przedstawiany jest zazwyczaj jako akt zdrady mocarstw zachodnich wobec Czechosłowacji. W rozprawach historycznych Czechosłowacja jawi się jako osamotniona w swoim oporze wobec agresji i zmuszona w sposób ultymatywny przez swoich zachodnich sprzymierzeńców do rezygnacji z walki. Czy opinia ta jest jednak słuszna? Dokumenty, które miały pozostać nie tylko tajne, ale i zniszczone, a które zachowały się wbrew intencji Beneša, stawiają tę sprawę w zupełnie innym świetle (cytowaliśmy je w naszym Biuletynie w czerwcu 2004, w artykule „Brudna polityka Edvarda Beneša“). Wynika z nich jednoznacznie, że to Beneš – od r.1935 już prezydent - osobiście zaproponował oddanie Niemcom przygranicznych obszarów Republiki, niby to na mocy decyzji przedstawicieli mocarstw zachodnich, przy ich całkowitym zachowaniu dyskrecji co do jego autorstwa tej propozycji.

Z zachowanych dokumentów wynika, że sprawa losów Czechosłowacji została rozstrzygniętta nie w Monachium, lecz na posiedzeniu praskiego rządu w dniu 20 września 1938. Monachium było tylko formalnym potwierdzeniem decyzji, które zapadły nad Wełtawą przy walnym udziale Beneša i jego rządu. Do uzgodnienia w Monachium pozostał tylko zakres roszczeń niemieckich. Beneš w swoim piśmie do min. Nečasa (patrz. PBI-Zaolzie nr 6/2004) proponował, aby Niemcy zabrali sobie „przynajmniej 1,5 do 2,0 mln obywateli niemieckich“. Hitler zagarnął obszar ok. 28 tys. km², z 3.615 tys. mieszkańców, w tym ok. 700 tys. Czechów.

A co działo się w międzyczasie na Zaolziu? Pisaliśmy już wielokrotnie o brutalnych prześladowaniach i wynaradawianiu polskiej ludności przez Czechów w całym okresie międzywojennym. Kiedy stało się jasne, że ważą się prawa mniejszości niemieckiej w Czechach, w połowie września 1938 udała się do Pragi, na rozmowę z premierem dr. Milanem Hodžą delegacja Związku Polaków w Czechosłowacji, z jej przewodniczącym, posłem dr Leonem Wolfem na czele. Po przedstawieniu swych postulatów delegacja otrzymała zapewnienie, że sprawy mniejszości polskiej zostaną załatwione w taki sam sposób, jak sprawy innych narodowości.

Informacja o tym spotkaniu niewątpliwie natychmiast została przekazana do Warszawy. Posłużyło to rządowi polskiemu do wystosowania w dniu 21 września noty w sprawie Zaolzia. W nocie tej stwierdzono, że rząd polski oczekuje potraktowania problemu mniejszości polskiej w sposób analogiczny, jak innych mniejszości. Odpowiedzi nie było.

W dniu 23 września rząd polski doręczył rządowi czeskiemu mapę zdobytą przez służby wywiadowcze, na której były zaznaczone tereny, które Rzesza zamierzała zaanektować razem z Sudetami. Na mapie tej zaznaczona była cała północna część Zaolzia, wraz z węzłem kolejowym w Boguminie.

25 września nadeszła wreszcie do Warszawy odpowiedź na notę z  21 września. Nie określała ona stanowiska w powyższej sprawie, lecz zapowiadała list prezydenta Beneša do prezydenta Mościckiego. List ten - nosząc datę 22 września - doszedł do adresata aż 26 września. Zawierał propozycję cesji Zaolzia, której realizacja, zgodnie z pismem szefa czeskiego MSZ Krofty z 30.9.1938 miala nastąpić w listopadzie tegoż roku (obszerne fragmenty korespondencji w tej sprawie zamieściliśmy w PBI-Zaolzie nr 1/2004). Chcąc przerwać tę grę na zwłokę, umożliwiającą Niemcom przejęcie sporej części zaolziańskiej ziemi, rząd polski wystosował 30 września ultimatum do rządu praskiego, które zostało 1 października przyjęte i 2 października 1938 Wojsko Polskie, witane łzami radości i kwiatami, przekroczyło most graniczny w Cieszynie.

Dobrowolne oddanie Zaolzia? To zbyt piękne, aby było prawdą!

(z powątpiewaniem napisał do PBI – Zaolzie jeden  z  internautów)

W kontekście wymienionych wyżej zagrywek politycznych Beneša trudno przecenić intuicję polityczną ministra Józefa Becka. W korespondencji do naszej redakcji co i raz pojawiają się zapytania, na czym polega kwestia?

Dlaczego prezydent Beneš - w piśmie do prezydenta Mościckiego z datą z  22.9.1938 i korespondencji towarzyszącej Krofty z 30.9.1938 - proponował Polsce zwrot Zaolzia w listopadzie 1938 jako „przyjazne uregulowanie kwestii czesko-polskiej“, zaś przejęcie tej ziemi miesiąc wcześniej – zanim zdążyli to zrobić Niemcy – określił, już będąc na Zachodzie po swej ucieczce z kraju -  za „nie do przyjęcia“ (patrz. M.K. Kamiński – Prezydent Edvard Beneš, kontra gen. Władysław Sikorski, str. 18)?

Przywołajmy ponownie określoną sekwencję znanych i wymienionych już wyżej faktów:

1. Czesi przed wojną stanowili w państwie czechosłowackim mniejszość. W odniesieniu do łącznej liczby mieszkańców republiki było ich zaledwie nieco ponad 1/3. Wprowadzili więc pojęcie narodowości czechosłowackiej. Razem ze Słowakami (stanowiącymi odrębny naród, a dziś i odrębne państwo) tworzyli niespełna 60 % ludności CzSR. 1.5 % Polaków byłby niezauważalny w skali tego kraju, gdyby nie fakt, iż zamieszkiwali oni zwartą grupą niewielki obszar.

 
Mapka – pochodzi z Atlasu wydanego w r. 1936 nakładem Czeskiego Czerwonego Krzyża