ZAOLZIE

Polski Biuletyn Informacyjny

dokumenty,  artykuły, komentarze, aktualności

CIESZYN

23  kwietnia  2004

MIENIE POLSKICH ORGANIZACJI ZAOLZIAŃSKICH

         Nasz Biuletyn zainteresował dziennikarzy zza południowej granicy Polski. Po ukazaniu się marcowego numeru „Zaolzia” otrzymaliśmy  z czeskiej  gazety „Moravskoslezský deník”, list elektroniczny  zawierający szereg pytań. Obok zapytania,  która  z zaolziańskich organizacji z nami współpracuje (pozostawionego przez nas oczywiście bez odpowiedzi, gdyż w demokratycznej Polsce obowiązuje tajemnica dziennikarska), były  także  pytania poważne, np. dotyczące skonfiskowanego mienia przedwojennych polskich organizacji zaolziańskich. Nie dotrzymaliśmy postawionego nam ultymatywnie przez Redakcję trzydniowego terminu pisemnego udzielenia wywiadu.  Nie jesteśmy dziennikiem.  Pytania merytoryczne traktujemy jednak serio i chętnie na nie na naszych łamach odpowiadamy.

W następnym numerze w artykule zatytułowanym „Przeklęte, czy zdradzone?” pisać będziemy o wielu polskich organizacjach międzywojennych, które dzięki ofiarności swoich Członków wypracowały znaczące mienie. Dziś - z niejakim wobec tego wyprzedzeniem - odpowiedź na pytanie red. Kutĕja,  dotyczące powojennych losów tego majątku. By nie wyważać otwartych drzwi, posłużymy się  fragmentami artykułu  z „Biuletynu informacyjnego”, wydawanego przez byłych żołnierzy AK na Zachodzie, nr 22 z r. 1998. Autor artykułu - nawiązując  do pisma prezydenta Beneša do prezydenta Mościckiego z 22 września 1938, które w całości cytowaliśmy w styczniowym numerze Biuletynu Zaolzie, napisał:

         Oczywiście  - jak „poważnie” myślał wtedy Beneš o zwrocie Zaolzia  okazało się już w ciągu zaledwie kilku następnych lat, kiedy diametralnie zmienił zdanie. I tu właśnie niezwykle trafne okazuje się ówczesne energiczne działanie władz polskich, włącznie z notą ultimatum z 30 września 1938, dla zapobieżenia okupacji Zaolzia przez Niemców. Bo tak naprawdę to Beneš grał na zwłokę, chcąc oddać Zaolzie o miesiąc później (na początku listopada 1938), aby umożliwić de facto niemiecki zabór i gestapowski terror na Zaolziu już od r. 1938.  Świadczy o tym fakt, że zaraz po wojnie w r. 1945 Czesi utajnili propozycję Beneša dotyczącą oddania Zaolzia Polsce, zaś jego wyzwolenie nazwali polską okupacją.  Sam Beneš już w czasie wojny, post factum, wycofał się ze swej propozycji i żądał ponownego przyłączenia tego terenu do Czech. Czeska oferta zwrotu Zaolzia z 22.09.1938 była po wojnie starannie przemilczana. Te sprawy trzeba przypomnieć – ujawnić.

         W r. 1945, późną wiosną, Czesi  pod osłoną sowieckich bagnetów  wrócili na Zaolzie. Prasa czeska pisała butnie: „w sprawie Cieszyńskiego w żadnym razie nie będziemy z Polakami pertraktowali”.  Polskie organizacje – chóry kościelne, Macierz Szkolną, kasy oszczędności, banki, spółdzielnie spożywców i inne okrzyczano polskimi beckowskimi  organizacjami faszystowskimi.  Przypisano w ten sposób  II RP faszyzm, chociaż ta – jako pierwsza w Europie – podjęła z nim czynną walkę. Z drugiej strony cicho było o tym, że Czesi  wystawili w czasie wojny tzw. błękitną dywizję swoich ochotników wspierających armię hitlerowską.

         Niepohamowana zachłanność czeskiego zaborcy znalazła w roku 1952 nowe ujście. Rozpoczęły się „prawne działania” w celu zagarnięcia mienia polskich, przedwojennych organizacji zaolziańskich o obecnej wartości ponad 20 mil. USD (rok 1998 – przyp. red.). Ta konfiskata miała jeszcze dodatkowe znaczenie. Polskie społeczeństwo zostało pozbawione swej bazy materialnej, swej niezależności i znalazło się pod wszechogarniającym czeskim naciskiem komunistycznym, który doprowadził w latach  1962 –1982 do likwidacji ok. 60% polskiego szkolnictwa.

         Po tzw. aksamitnej rewolucji, po roku 1990, długo starano się wmawiać, zarówno przedstawicielom władz polskich, jak i Zaolzianom, iż konfiskaty tego mienia dokonały czeskie, tzw. demokratyczne władze przed komunistycznym puczem z r. 1948. Chciano w ten sposób stworzyć pretekst, że zwrotu polskiego mienia nie można podciągnąć pod naprawę krzywd wyrządzonych przez reżym komunistyczny w Czechach. Dopiero na podstawie dokładnej analizy dekretów prez. Beneša z r. 1945 oraz poufnych dokumentów KNV Ostrava  (Wojew. Rady Narodowej Ostrawa) z r. 1952 wykazano, że konfiskaty polskiego mienia dokonały w „majestacie prawa” czeskie władze komunistyczne , pod wyssanym z palca zarzutem popierania przez organizacje zaolziańskie „polskiego faszyzmu beckowskiego”.  Nieoddanie Polakom ich mienia świadczy o tym, w jakiej mierze obecne władze czeskie traktują poważnie własną ustawę dekomunizacyjną z r. 1993, zalecającą  (ale nie nakazującą) naprawę krzywd wyrządzonych przez komunistów.

         W r. 1996 władze czeskie zabezpieczyły się dodatkowo przed oddaniem polskiego mienia społeczeństwu zaolziańskiemu. W tym celu m.in. wydały uchwałę rządową nr 555. Pozarządowe polskie organizacje zaolziańskie nadal upominały się bowiem o zwrot swego mienia. I tu rzecz znamienna: Rada Polaków Kongresu Polaków w Republice Czeskiej w całości poparła czeską koncepcję nieoddawania Polakom ich zagrabionej własności  (Jak wynika z artykułu red., red.  Richarda Kutĕja i Gabrieli Cichej – zamieszczonego w cytowanej na wstępie gazecie „Morawskoslezský deník” w dn.  23 i 24 marca 2004, czołowi działacze tej „dachowej” organizacji na Zaolziu nadal utrzymują to stanowisko. Przewodniczący Kongresu Polaków Józef Szymeczek zapytany przez wyżej wymienionych redaktorów o sprawę skonfiskowanego mienia - jak napisali autorzy -  powiedział, że sprawa mienia polskich przedwojennych organizacji zaolziańskich jest nadal otwarta, lecz nie priorytetowa i... dalej cytat:: „Chodzi o mienie, które najpierw zabrali Niemcy zaś rząd czeski skonfiskował je w latach czterdziestych jako niemieckie. Na ten temat odbyto już dziesiątki pertraktacji, niektóre z naszych organizacji wystąpiły na drogę sądową, część nawet z sukcesem” [tłumaczenie z czeskiego red. Biuletynu]). Obecne władze czeskie nie ustrzegły się jednak przy tym od podtrzymania, a tym samym ponownego firmowania oskarżeń o faszyzm  II RP, wysuwanych  przez powojenną republikę benešowską. Wprowadziły zarazem w tej ustawie negację zasady, że prawo nie działa wstecz! W uchwale rządowej nr 555 z 23.10.1996 zwrot mienia danej organizacji uzależnia się bowiem od:

         1. faktu kontynuacji działalności danego podmiotu prawnego pod warunkiem, że miał on to mienie na dzień 25.2.1948, a wiadomo, że powojenne władze czeskie rozwiązały polskie organizacje w r. 1945 pod zarzutem, że były one eksponentami polskiego faszyzmu beckowskiego. Oznacza to, że również obecne władze czeskie podpisują się pod tym absurdalnym poniżaniem II RP, pod oburzającymi oskarżeniami o faszyzm, bo nie oddają polskiego mienia. A przecież organizacje te nie istniały już w r. 1948, gdyż zlikwidowano je właśnie jako „byłe faszystowskie”.

         2. warunku wznowienia działalności do końca roku 1990, czyli wszystkie potencjalne kontynuatorki organizacji przedwojennych powinny były widocznie przewidzieć  w roku 1990, że w roku 1996 wydana zostanie taka uchwała rządowa, która wprowadzi na koniec roku 1990 cezurę czasową możliwości ubiegania się o zwrot mienia.    [...]

         Zwrot całego zagrabionego  mienia, którego ekwiwalent finansowy mógłby pomóc czasowo w rozwiązaniu trudnych problemów ekonomicznych polskiego szkolnictwa na Zaolziu, likwidowanego przez władze pod pretekstem, że jest ono za drogie w porównaniu ze szkołami czeskimi, załatwiono odmownie nie tylko dzięki Uchwale 555, lecz również dzięki Radzie Polaków (pierwotna nazwa Kongresu Polaków w RC – przyp. red.) [...]

         Obowiązująca już jednak międzynarodowo Konwencja o Ochronie Mniejszości Narodowych Rady Europy umożliwia uruchomienie działań ochronnych nie tylko w postaci  ustaleń tej Konwencji, lecz  również przy pomocy oddzielnych umów ochronnych w oparciu o jej art. 18. Prędzej czy później takie umowy ochronne powinny zostać zawarte pomiędzy zainteresowanymi państwami. Ich realizacja musi być kontrolowana  przy pomocy dwustronnych komisji arbitrażowych z zastosowaniem obwarowanych skutecznymi sankcjami  międzynarodowych gwarancji  dotrzymywania ich postanowień, gdyż inaczej – jak wynika z doświadczeń – pozostałyby tylko na papierze!

         Do osiągnięcia zadowalającego poziomu ochrony ludności polskiej na Zaolziu jest jeszcze wiele do zrobienia. W obecnym systemie międzynarodowych konwencji jest jednak realizacja pełnej ochrony prawa do tożsamości narodowej Polaków na Zaolziu w pełni osiągalna już w bliskiej przyszłości – choć nie nastąpi to automatycznie! Trzeba o to z determinacją zabiegać.

        *  *  *

          Tyle cytatu fragmentów artykułu  z Biuletynu informacyjnego AK z r. 1998, które – naszym zdaniem – dość wyczerpująco odpowiadają na pytania zadane nam przez redakcję czeskiej gazety „Moravskoslezský deník”. Przy okazji gratulujemy jej redaktorom poczytności pisma. Jak wynika z otrzymywanej przez nas statystyki, po ich publikacji znakomicie zwiększyła się liczba wejść na naszą stronę internetową i to nie tylko z RC i RP.

         Na zakończenie może jeszcze krótki cytat z internetu, z recenzji książki „Polacy na Zaolziu 1920-2000” - Zbioru referatów z konferencji naukowej, zorganizowanej w dn. 13–14.10.2000 w Czeskim Cieszynie, pióra czeskiego autora Libora Svobody. W jego omówieniu wystąpienia wieloletniej przewodniczącej Kongresu Polaków w RC na tej konferencji,  p. Danuty Brannej -   dotyczącego lat 90 dwudziestego wieku - czytamy: „Dla działalności polskich stowarzyszeń i organizacji  ma negatywne znaczenie trudna sytuacja gospodarcza. Większość imprez sportowych, kulturalnych i społecznych można organizować tylko dzięki datkom sponsorów” (tłumaczenie - red.). Pytanie, czy nie można byłoby się obejść bez sponsorów, gdyby dla Kongresu Polaków sprawa wartej 20 milionów USD przedwojennej spuścizny Przodków nie była sprawą tylko „otwartą, lecz nie priorytetową” i my pozostawiamy otwarte. Naszym jednak zdaniem jest to mimo wszystko w chwili obecnej dla bytu lub niebytu zaolziańskich Polaków zagadnienie  priorytetowe.

 Jan Leśny