xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

 

Stowarzyszenie Elektrotechników Polskich

w Republice Czeskiej

„BIULETYN SEP“ – rocznik 2011 (numer 28 + 29)

 http://www.coexistentia.cz/SEP/index.html

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

 

Z działalności Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich

w Republice Czeskiej

 

Zebranie członkowskie – Zebranie członkowskie Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich w RC odbyło się 24 listopada 2010 r. w salce posiedzeń ZG PZKO. Na spotkaniu zastanawialiśmy się nad możliwością poszerzenia bazy członkowskiej i aktywizacji naszego stowarzyszenia.

Współpraca z SEP Oddział Gliwice – Nasza współpraca z oddziałem gliwickim Stowarzyszenia Elektryków Polskich mogła by być wzorem dla innych organizacji branżowych. Regularnie, co najmniej raz rocznie wyjeżdżamy do Gliwic. Na spotkanie noworoczne 10 stycznia bieżącego roku wyjechała tym razem trzyosobowa delegacja, w której oprócz mnie (T.T) byli Zygmunt i Tomasz Stopowie. Była możliwość porozmawiania o perspektywach współpracy. Na spotkaniu, w którym brało udział około 120 członków SEP, profesorów i wykładowców Politechniki Gliwickiej, techników i przedsiębiorców z branży elektrycznej wystąpiłem z krótkim przemówieniem.

Prelekcja na temat instalacji elektrycznych w zakładzie hutniczym – W piątek 4.11. br. w siedzibie firmy EMTEST w Czeskim Cieszynie spotkali się członkowie Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich w RC, aby wysłuchać wykładu Władysława Dronga na temat siłowych urządzeń elektrycznych i instalacji elektrycznych w zakładzie hutniczym. Prelegent, który jest elektrykiem zmianowym w Hucie Trzynieckiej, temat demonstrował zdjęciami z trzynieckiej walcowni. Omówił działanie jak urządzeń siłowych niskich i wysokich napięć, tak obwodów pomiarowych i sterujących. W wykładzie brało udział siedmiu członków stowarzyszenia. Uzgodniono, że jeszcze w bieżącym roku zorganizujemy ekskursję do Wydziału Energetyki w Hucie Trzynieckiej.

Bilans działalności – Zbliża się koniec roku, jest więc okazja do kolejnego bilansu działalności naszej organizacji, grupującej członków polskiej mniejszości narodowej w Republice Czeskiej, którzy pracują lub pracowali, a obecnie są emerytami, jako elektrycy, a zawód ten zdobyli studiując szkołę średnią, czy uczelnię wyższą o kierunku elektrotechnicznym lub wyuczyli się zawodu elektryka. Członkowie SEP – a jest ich aktualnie 16 – to tylko nieznaczny procent elektryków-Polaków, członków Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego. Zakładam, że takich ludzi na Zaolziu jest około 800. Najważniejszym zadaniem jest włączyć ich do pracy społecznej w naszym stowarzyszeniu elektrotechnicznym. Stowarzyszenie Elektrotechników Polskich w Republice Czeskiej działa na miarę swoich sił i środków finansowych. Oprócz wydawania gazetki organizuje kwartalne spotkania członkowskie. Doroczne walne zebranie odbyło się 28.2.br. w salce posiedzeń ZG PZKO. Podsumowano na nim działalność, wybrano staro nowy zarząd i zaakceptowano plan pracy na bieżący rok. Kolejne dwa spotkania zorganizowaliśmy w firmie EMTEST w Czeskim Cieszynie. Na spotkaniu w dniu 24.5. br. Tomasz Stopa przedstawił inwestycje firmy EMTEST, koncentrując się na omówieniu działania urządzeń odsiarczania montowanych przez firmę na Litwie. Tematem drugiego spotkania, które odbyło się 4.11.br były urządzenia elektryczne w walcowni Huty Trzynieckiej. Temat ten przygotował Władysław Drong. Zaplanowano jeszcze zorganizować ekskursję do Huty Trzynieckiej, mam nadzieję że uda się ją zrealizować jeszcze w bieżącym roku. (Tadeusz Toman)

 

Spotkanie z techniką na temat telewizji cyfrowej

 

W środę 19.10.br. odbyło się w bibliotece miejskiej w Czeskim Cieszynie kolejne Spotkanie z techniką, którego tematem była telewizja cyfrowa, w tym używanej modulacji sygnału telewizyjnego. Upłynął już prawie rok od wprowadzenia w naszym regionie cyfrowego nadawania telewizji, zwłaszcza czeskich stacji. Prelekcję na temat techniki cyfrowej z punktu widzenia teoretycznego przed-stawił gospodarz spotkania Karol Guńka. W spotkaniu wziął udział Zbigniew Franek, realizator wielu projektów odbioru telewizji cyfrowej na naszym terenie. Była więc okazja do zyskania fachowych i najnowszych informacji w tej dziedzinie. Po prelekcji była kontynuowana ciekawa wymiana doświadczeń.

     Na temat techniki cyfrowej wydano szereg norm technicznych, z tym że dotąd różnią się one w Europie Zachodniej i w krajach postkomunistycznych Zadaniem poszczególnych urzędów, przede wszystkim działających w ramach Unii Europejskiej, w jest skoordynowanie tych norm tak, aby umożliwić przejście z emisji analogowej na cyfrową. Odbiorniki cyfrowe oznaczane są DVB, tj. Digital Video Block. Rozróżniamy DVB-T (tasting) do odbioru naziemnego, DVB-C (cabel) do odbioru kablowego, DVB-S (satelit) do odbioru satelitarnego. Istnieje też odbiornik DVB-AP do odbioru przez internet. W technice cyfrowej na tym samym kanale można zmieścić 6 stacji telewizyjnych, tak zwanych multipleksów, a w formacie MPEG nawet 8 stacji telewizyjnych. Poszczególne kanały są oddalone od siebie o 8 MHz. Multipleks telewizyjny – to jedna wiązka radiowa, w której zakodowanych jest w postaci cyfrowej kilka kanałów TV. W Polsce będą trzy takie wiązki – multipleksy, nadawane w naszym regionie z nadajnika Skrzyczne, który już działa i w przyszłości z nadajnika Katowice-Kosztowy. W Republice Czeskiej są już nadawane trzy multipleksy, konkretnie z nadajników Ostrawa-Hladnow, Ostrawa-Hosztialkowice i Łysa Góra. Do odbioru telewizyjnego potrzebny jest telewizor DVB-T (dla czeskich programów może być MPEG2, dla polskich programów konieczny jest MPEG4) lub odpowiedni dekoder, tzw. Set-Top Box. Konieczne może być wyregulowanie anten.

Wykaz multipleksów telewizji czeskiej:

DVB-T/MPEG2    multipleks 1 ČT     54 kanał  (738 MHz) – ČT1,ČT2,ČT24,ČT4

DVB-T/MPEG2    multipleks 2 ČT     37 kanał  (602 MHz) – Nova,Prima,NCinema,Cool,Barandov

DVB-T/MPEG2    multipleks 3 ČT     51 kanał  (714 MHz) – Prima-Love

Wykaz multipleksów telewizji polskiej:

DVB-T/MPEG4    multipleks 3 TVP  62 kanał  (802 MHz) – TVP1,TVP2,TVPInfoKatowice,

                                                                                       TVPInfoKraków,TVPKultura,TVPHistoria

DVB-T/MPEG4    multipleks 2 TVP  38 kanał  (610 MHz) – Polsat,Polsat Sport,News,TVN,TVN 7,

                                                                                       TV Plus,TV4,Puls 2

Multipleks telewizji słowackiej:

DVB-T/MPEG2    multipleks 1 STV  39 kanał  (618 MHz)

 

Zygmunt Stopa obchodził osiemdziesiąte urodziny

 

     Inżynier Zygmunt Stopa, były długoletni prezes Zarządu Głównego Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego (2000-2010), aktywny członek Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich w Republice Czeskiej (od 1999) i zapewne wielu jeszcze innych stowarzyszeń obchodził osiemdziesiąte urodziny. Spotkanie urodzinowe zorganizował Harcerski Krąg Seniora „Zaolzie“ i Chór Nauczycieli Polskich w dniu 15.11. ubiegłego roku. Były wspomnienia i wiele życzeń. Spotkanie to wykorzystałem, by w imieniu SEPu złożyć jubilatowi gratulacje. Niniejszy artykuł prezentuje dorobek życiowy pana Zygmunta.

     Maria, babcia Zygmunta ze strony matki, była istebniańską góralką, która w dość młodym wieku przyszła do Jabłonkowa na służbę. Pracowała w sklepie. Dzięki małżeństwu z Józefem Lipowskim, właścicielem jabłonkowskiej piekarni, zamieszkała w mieszczańskim domu niedaleko rynku. Urodziła pięcioro dzieci – dwu synów i trzy córki. Z czasem nabrała miejskiej ogłady, ale góralskiej natury nie zatraciła. Była twarda, zaradna i odważna. Tak Zygmunt zapamiętał babcię z dzieciństwa, kiedy rozmawiała z gestapo, a później z Rosjanami, kiedy zapewniała rodzinie przetrwanie, kiedy chroniła wnuki przed okropnością wojny. Dziadek Zygmunta, Józef Lipowski był przeciwieństwem babci. Z natury łagodny, dobrotliwy i bardzo łatwowierny. Sprawy materialne nie odgrywały u niego większej roli. Po śmierci dziadka babcia wciąż zajmowała się piekarnią, aczkolwiek po ojcu odziedziczył ją już jej młodszy syn. Starszy, pragnący zostać księdzem, zmarł w młodym wieku, przykuty po chorobie do inwalidzkiego wózka. Anna, średnia z trzech córek babci, była późniejszą matką Zygmunta. Najmłodsza Helena została żoną doktora Bolesława Wiechuły. Najstarsza Maria wyszła za oficera wadowickiego pułku piechoty. W styczniu 1919 r. Czesi najechali na Śląsk Cieszyński i pułk wadowicki miał go obronić. Stacjonował po części w Jabłonkowie. Po podziale Śląska Cieszyńskiego w 1920 r. ciocia Maria z mężem przeniosła się do Polski.

     Wkrótce do przyszłej mamy Zygmunta po czeskiej stronie Śląska Cieszyńskiego zabrakło pracy. Kiedy skończyła seminarium pedagogiczne, zaczęła uczyć w polskiej szkole w Rzece. Później zmuszona była wyjechać za pracą pod Katowice, do Hajduków Wielkich. Tam poznała Jana Stopę, późniejszego ojca Zygmunta. Ród Stopów pochodził spod Makowa Podhalańskiego. Dziadek Józef, którego Zygmunt już nie pamiętał, pracował na koksowni w Łazach. Na przełomie wieków był ponoć jednym z lepszych elektryków,  chociaż zawodu elektryka nigdy się nie wyuczył. Te zdolności, jak również talent do matematyki odziedziczył później jego syn Jan, ojciec Zygmunta, i w genach przekazał następnym pokoleniom. Jan zabłysnął zdolnościami w matematyce już w szkole wydziałowej w Dąbrowie. Wyuczył się tokarzem w szkole przemysłowej w Bielsku gdzie należał do prymusów. Pierwszą pracę ojciec Zygmunta podjął w zakładach elektromechanicznych w Cieszynie jako konstruktor. Kiedy ostatecznie ukształtowały się polsko niemieckie granice, wyjechał na Śląsk, bliżej kopalń. Znalazł pracę w branży elektromechanicznej. Jego brat został urzędnikiem w polskim konsulacie w Ostrawie. Jan na Śląsku poznał nauczycielkę Annę  Lipowską.

     Zygmunt, pierworodny syn Anny z Lipowskich i Jana Stopy, urodził się w Rudzie Śląskiej na kopalni Walenty Wawel pod numerem 22 – dom stał tuż przed bramą kopalni w górniczej kolonii Karol Emanuel. Dziś nie ma już po niej śladu, tak samo jak po kopalni. W pięć lat później Zygmuntowi urodził się brat Andrzej. Dzieciństwo i młodość Zygmunta Stopy nie są związane z jednym miejscem, ba nawet z jednym regionem. Ruda Śląska, Chorzów, Jabłonków, Prudnik na Opolszczyźnie, Kraków, Praga… Przeprowadzki wynikały nie tyle z wyboru, co z konieczności.

     Wakacje chłopcy spędzali w Jabłonkowie, podobnie jak święta i wiele innych dni w roku. Tu uczyli się mówić po naszymu. Kiedy wybuchła wojna, Stopowie mieszkali na Goduli, jednej z dzielnic Rudy Śląskiej. Niedługo Niemcy zmusili ich do opuszczenia domu. Przenieśli się do Chorzowa. Wujek Bolesław Wiechuła, przedwojenny działacz harcerski został w podziemnej armii szefem służby zdrowia Okręgu Śląskiego AK, kontaktował się z więźniami w Oświęcimiu, gdzie utworzono placówkę konspiracyjną. Ciągle zmieniał miejsce pobytu, gestapo nie mogło wpaść na jego trop. Jego rodzina była pod stałą obserwacją. Wiechułę aresztowano 8.6.1943 na dworcu w Katowicach, gdy wracał pociągiem z Wiednia. W tym dniu zakończono obserwację. Całą rodzinę aresztowano. Wiechułę stracili gestapowcy 26.10.1943 w publicznej egzekucji na szubienicy w Mostach koło Jabłonkowa. Rodziców Zygmunta aresztowało gestapo w Chorzowie, poza domem. Chłopców przy tym nie było. Zygmunt miał 12 lat i został sam w mieszkaniu z siedmioletnim braciszkiem. Pomagali im sąsiedzi. Potem przenieśli się do babci. W pół roku później przyszło urzędowe pismo z Auschwitz. Matka chłopców zmarła 2.12.1943 r. Ojciec żył. Mieli nadzieję, że przynajmniej on przeżyje. Dorośli starali się odgrodzić chłopców od drastycznej rzeczywistości. Babcia prowadził a dom i piekarnię. Była twarda, nie bała się Niemców. Budziała respekt. Jabłonków wyzwolili Rosjanie. Ojciec Zygmunta nie wracał. Znalazł się jednak świadek, który widział go w Gusen żywego. Łudzono się nadzieją, że jego opóźniający się powrót jest spowodowany powojennym chaosem. Całej prawdy Zygmunt dowiedział się w 1973 roku, kiedy z Arolsen, największego na świecie archiwum danych osobowych ofiar II wojny światowej, nadeszła wiadomość, że zmarł 13.4.1945 r. w obozie koncentracyjnym Mauthausen Gusen, w dwa tygodnie przed wyzwoleniem go przez Amerykanów.

     Po wojnie synowie Stopy mieli zamieszkać z ojcem w Polsce. Zygmunt przeniósł się do swego oficjalnego opiekuna Nabzdyka, inspektora szkolnego na Opolszczyźnie, jako dziewiąte dziecko rodziny. Maturę zdawał w Prudniku, po czym zapisał się na Politechnikę Krakowską. Babcia i ciocie mieszkały w Jabłonkowie, tu spędzał wakacje. W 1951 r. zaczęły się problemy na granicy. Nie można jej już było przekraczać na podstawie niezarejestrowanej przepustki. Potrzebna była klauzula wjazdowa, której polski konsulat w Ostrawie udzielał bardzo niechętnie. Zygmunt zdecydował się więc na kontynuację studiów w Czechosłowacji. W 1954 r. ukończył ČVUT w Pradze. Uzyskał dyplom inżyniera mechanika, specjalizacja energetyczna, kierunek kotły parowe i technika spalania. Praskich profesorów wspomina z sympatią. Na uczelnię przyjęli go na zasadach przedwojennych. Stypendium nie pobierał, finansowo wspierała go ciocia, kierowniczka państwowej już piekarni. Wykupił sobie czeski indeks, wpisał do niego wszystkie przedmioty jakie obowiązywały na dwu pierwszych latach na praskiej uczelni, a z polskim indeksem z zaliczonymi egzaminami obszedł profesorów. Przyjęto go od razu na trzeci rok. Krótko przed egzaminami końcowymi stwierdzono, że brakuje mu stopni z przedmiotów niewykładanych w Polsce – marksizmu-leninizmu, historii klasy robotniczej itp. Musiał też nadrobić roczne zaległości z gimnastyki. Żeby zdobyć zaliczenie z pływania, musiał całe jedno przedpołudnie pływać na basenie. Ale najgorsze miało dopiero nastąpić. Okazało się, że jako obcokrajowiec musi mieć zgodę polskiego ministerstwa na złożenie egzaminu końcowego. Czyli…. Studiował nielegalnie. Wiele przykrych słów usłyszał podczas wizyty w polskiej ambasadzie. Choć wszystko dobrze się skończyło, to przykre wspomnienie wraca, ilekroć Zygmunt Stopa przekracza próg ambasady polskiej.

     W odróżnieniu od wielu innych studentów z Zaolzia, nie miał nakazu pracy, mógł się jej szukać na własną rękę. Marzył o trzynieckiej energetyce, bo blisko Jabłonkowa, ale mu odmówiono. Był obcokrajowcem. Było wolne miejsce inżyniera w elektrowni przy kopalni Barbara w Karwinie, kazano mu się tam zameldować. I tutaj odprawiono go z kwitkiem. Ostatecznie zatrudnił się w elektrowni Jan Šverma w Ostrawie. Ironią losu pozostaje, że kiedy prowadził później filię Zakładu Badań i Pomiarów ČEZ, miał dostęp do wszystkich czechosłowackich elektrowni. A pomimo polskiego obywatelstwa reprezentował czeskie barwy w międzynarodowych komisjach ochrony środowiska naturalnego w energetyce. Kiedy przymierzano się do budowy elektrowni w Paskowie, wysłano go na rok do Bratysławy, gdzie uczył się technologii spawania. Elektrowni w Paskowie jednak nie wybudowano. W branży energetycznej inżynier Stopa przepracował dokładnie 40 lat. W 1994 r. przekroczył próg „Jana Švermy“, w 1994 r. opuścił elektrownię w Dziećmorowicach.

     Późniejszą żonę Wiktorię, z domu Grześ, znał już przed wojną. Pochodziła z rodziny o typowych dla Śląska Cieszyńskiego tradycjach polsko austriackich Jej ojciec i dziadek byli lekarzami w Jabłonkowie, a pradziadek, którego Jan Kubisz wspomniał w „Pamiętniku starego nauczyciela“, był nauczycielem w Drogomyślu. Matka urodziła się w Wiedniu, zamieszkiwała w Teplicach w Czechach, gdzie rodzina była zaangażowana w przemyśle szklarskim Podczas wojny jej rodzina wspierała rodzinę Zygmunta. Po wojnie role się odwróciły. Ślub odbył się w 1962 r. W Jabłonkowie kupili 160-letni dom. Kolejno przyszło na świat pięciu synów. Janusz, najstarszy, studiował w Warszawie, gdy wprowadzono stan wojenny.  Dziś mieszka za oceanem i pracuje jako informatyk w Nowym Jorku. Witold i Tomasz prowadzą rodzinną firmę inżynierską Emtest w Czeskim Cieszynie. Witold jest audytorem energetyki cieplnej, a obecnie także konsultantem japońskiej firmy, która buduje fabrykę samochodów w Noszowicach. Tomasz jest cenionym fachowcem branży elektrycznej. Zygmunt, zanim przeprowadził się do Warszawy, gdzie jako lekarz jest pracownikiem dydaktycznym na Uniwersytecie Medycznym, muzykował z zespołem Górole. Najmłodszy Grzegorz, inżynier i prawnik, po pracy gra w góralskiej kapeli Nowina. Wszyscy synowie Stopy skończyli wyższe studia i wszyscy, jak mówi pan Zygmunt, mają coś wspólnego z prądem i lubią matematykę. Jubilat doczekał czterech wnuków i pięciu wnuczek. Najstarszy jest wicemistrzem Warszawy w tabliczce mnożenia wśród uczniów klas IV.

     Bez tego dziedzictwa Zygmunt Stopa nie mógłby być prezesem PZKO, największej organizacji społecznej Polaków w czasach, kiedy króluje pieniądz, a praca społeczna schodzi z piedestału.

Materiały źródłowe:

„Nad rodzinnym albumem Zygmunta Stopy“, Otylia Toboła (Zwrot 12/2007)

„Były prezes ZG PZKO, Zygmunt…“, Beata Schönwald (Głos Ludu, 20.11.2010)

Opracował Tadeusz Toman

 

Z okazji zacnych urodzin wszelkiej pomyślności, zdrowia i chęci do dalszej

pracy społecznej przekazuje swemu aktywiście, inż. Zygmuntowi Stopie

Stowarzyszenie Elektrotechników Polskich w RC.

 

Rewizje i kontrole odbiorników elektrycznych

 

Rewizje i kontrole odbiorników elektrycznych reguluje w Republice Czeskiej czeska norma techniczna ČSN 33 1600 ed.2 Rewizje i kontrole odbiorników elektrycznych podczas ich użycia (Revize a kontroly elektrických spotřebičů během používání) obowiązująca od listopada 2009 roku. Między odbiorniki elektryczne zaliczamy też elektryczne narzędzia ręczne. Nowa norma zmieniła przede wszystkim terminy rewizji i kontrol, a metody pomiarowe były dostosowane do aktualnego poziomu techniki.

Podział odbiorników elektrycznych według ich zastosowania

Grupa A – Odbiorniki wynajmowane innemu wykonawcy lub bezpośredniemu użytkownikowi.

Grupa B – Odbiorniki wykorzystywane w przestrzeni zewnętrznej (na budowach, w produkcji rolniczej itp.).

Grupa C – Odbiorniki wykorzystywane w przemyśle i w działalności rzemieślniczej w przestrzeni wewnętrznej.

Grupa D – Odbiorniki wykorzystywane w pomieszczeniach ogólnie dostępnych (szkoły, kluby, hotele, kawiarnie internetowe itp.).

Grupa E – Odbiorniki wykorzystywane do działalności biurowej.

Podział do grup nie ma wpływu na właściwy przebieg rewizji. Ważny jest dla wykonawcy do wyznaczenia terminu między rewizjami. Jeśli pracownik wykonujący rewizję nie wie do której grupy jest odbiornik zaszeregowany, nie ma to wpływu na należyte wykonanie rewizji.

Wykonywanie kontroli i rewizji odbiorników elektrycznych

Kontrola nieprzymocowanych odbiorników elektrycznych – przegląd odbiornika i próba odbiornika w ruchu – wykonuje ją użytkownik przed ich użyciem. Definicja „przed użyciem“ u odbiorników grupy D dotyczy rozpoczęcia działalności (na przykład lekcji w szkole itp.) lub przed przekazaniem innemu użytkownikowi (na przykład kolejnemu kuracjuszowi w pokoju hotelowym itp.) Aby tę pracę móc wykonywać, musi być użytkownik pouczony (pouczenie nie dotyczy gości hotelowych, zakwaterowanych gości, pacjentów w szpitalach itp.). Według rozporządzenia rządu nr 378/2001 Dz.U. do pouczenia należy wykorzystać instrukcję producenta lub dostawcy zawartą w jego dokumentacji projektowej lub miejscowym operacyjnym przepisie bezpieczeństwa.

Rewizja odbiorników elektrycznych – przegląd rewizyjny, pomiary, próba odbiornika w ruchu, kontrola oznakowania odbiornika i opracowanie dokumentu o wykonaniu rewizji. Rewizję odbiorników elektrycznych zapewnia

ich dostawca (w wypadku długoterminowego wynajęcia ich użytkownik) zawsze przy każdej zakładanej lub stwierdzonej usterce (na przykład podejrzenie na uszkodzenie przez prąd, uderzenie, ciecz itp.), żeby sprawdzić ich stan z punktu widzenia zabezpieczenia ochrony przed działaniem prądu elektrycznego lub regularnie w terminach określonych normą techniczną,

mechanik (osoba prawna lub osoba fizyczna prowadząca przedsiębiorstwo) zawsze po ich naprawie.

Terminy rewizji okresowych dla odbiorników elektrycznych trzymanych w ręce i odbiorników nieprzymocowanych są uwzględnione w tabelce:

 

Grupa     Nieprzymocowane odbiorniki                   Inne odbiorniki elektryczne

               trzymane w ręce (i narzędzia ręczne)        nieprzymocowane

A            przed przekazaniem dostawcy lub użytkownikowi i dalej według grupy ich zastosowania

B            klasa I                    1 x za 3 miesiące         1 x za 6 miesięcy

               klasa II, III            1 x za 6 miesięcy        

C            klasa I                    1 x za 6 miesięcy         1 x za 24 miesięcy

               klasa II, III            1 x za 12 miesięcy

D            klasa I, II, III        1 x za 12 miesięcy       1 x za 24 miesiące

E             klasa I, II, III        1 x za 12 miesięcy       1 x za 24 miesiące

 

Pierwsza rewizja okresowa wykonuje się najpóźniej w terminie według tabelki licząc od daty oddania odbiornika elektrycznego do użytku. W wypadku bardzo częstego korzystania z elektrycznego narzędzia ręcznego (praca z nim trwa dłużej niż 250 roboczogodzin za rok), jest stosowne, aby krótsze terminy rewizji okresowych ustalić w miejscowym operacyjnym przepisie bezpieczeństwa. Terminy kontroli i rewizji są stosowane u odbiorników elektrycznych również w wypadku ich długoterminowego wynajęcia. Kontrola i rewizja dotyczy również przewodów połączeniowych i przewodów rozłączeniowych. W wypadku, że doprowadzenie prądu (sznur) ma przewód ochronny, przy sprawdzaniu jego spójności i oporu są aplikowane terminy dla odbiorników klasy  ochrony I. Przy ustalaniu terminów rewizji okresowych dla przewodów połączeniowych są stosowane takie same terminy, jak w wypadku odbiorników elektrycznych trzymanych w ręce. Dla przewodów rozłączeniowych podczas ustalania terminów rewizji okresowych stosuje się takie same terminy jakie obowiązują dla odbiornika elektrycznego razem z którym są wykorzystywane. Odbiorniki elektryczne używane w okresie gwarancyjnym (określonym ustawą, producentem lub sprzedawcą) są rewidowane tylko w takim zakresie, który nie wymaga ingerencji do ich konstrukcji (przegląd i pomiary parametrów elektrycznych). Termin pierwszej rewizji liczony jest od oddania odbiornika elektrycznego do użytku. U odbiorników klasy ochrony I, przewodów połączeniowych i rozłączeniowych przed oddaniem do użytku jest polecane stwierdzić spoistość przewodu ochronnego. Terminy rewizji okresowych mogą być ewentualnie na podstawie przeprowadzonej analizy ryzyka ustalone inaczej.

Ocena wyników rewizji odbiornika elektrycznego

O wykonanej rewizji odbiornika elektrycznego jest sporządzany protokół, który zawiera następujące dane:

a)      dokładne oznaczenie odbiornika elektrycznego (nazwa, producent, ewentualnie numer produkcyjny lub numer ewidencyjny), rewidowany odbiornik musi być zrewidowany tak, aby dane były przyłączone jednoznacznie do odpowiedniego odbiornika,

b)      data rewizji,

c)      wynik przeglądu odbiornika elektrycznego,

d)     wynik przeprowadzonych prób (przytoczenie wykorzystanych metod pomiarowych),

e)      zastosowane przyrządy pomiarowe,

f)       ocena próby odbiornika elektrycznego w ruchu,

g)      ogólna ocena stanu odbiornika elektrycznego z punktu widzenia bezpieczeństwa osób, zwierząt i majątku, w wypadku że stan odbiornika jest niezadowalający, należy dopełnić możliwe do udowodnienia pouczenie użytkownika o stwierdzonych skutkach i wniosek, jakie środki na podstawie stwierdzonych faktów należy przedsięwziąć,

h)      wniosek terminu kolejnej rewizji, w wypadku, że pracownikowi wykonującemu rewizję nie jest znane, do jakiej grupy według zastosowania jest odbiornik zaszeregowany, terminu kolejnej rewizji nie wnioskuje,

i)        imię i nazwisko osoby rewidującej

Proponuje się ewidować wszystkie dokumenty o rewizjach z punktu widzenia możliwej oceny rozwoju stwierdzonych wartości dotyczących zużycia odbiornika elektrycznego i starzenia się izolacji.

Dokumentem o rewizji odbiornika może być specjalna karta sporządzona dla poszczególnego odbiornika lub protokół o rewizji, który jest odpowiedni zwłaszcza dla rewizji wykonywanej po naprawie lub obróbce i u odbiorników wynajmowanych innemu użytkownikowi (jest możliwość wydania kopii protokołu użytkownikowi na podpis podczas przekazania odbiornika). Protokół o rewizji musi podpisać lub musi się na nim wykazać (na przykład przez podpis elektroniczny) osoba, która wykonała rewizję. Dokument o rewizji może być wydany w formie elektronicznej (na komputerze). U wykonawców, gdzie odbiorniki elektryczne są oddawane na stałe pracownikom do działalności produkcyjnej, można archiwować rewizje według ich przepisu wewnętrznego, który możliwie do udowodnienia jest osiągalny w regulaminie pracy lub przepisie eksploatacyjnym.

(Tadeusz Toman)

 

Prawo Coulomba

 

Podstawowe prawo elektrostatyki, którego odkrywcą jest francuski fizyk i inżynier Karol August Coulomb (1736-1806) brzmi: Dwa niewielkie naelektryzowane ciała działają na siebie wzajemnie siłą wprost proporcjonalną do iloczynu ich ładunków i odwrotnie proporcjonalną do kwadratu dzielącej je odległości. Prawo w postaci matematycznej można napisać w następującej postaci:

 

          Q1    .  Q2

F  ~  --------------

                 r2              

 

Q1, Q2  .......   ładunki elektryczne na kulkach a, b

r    ...............   odległość między ich środkami

 

Prawo Coulomba możemy zademonstrować na zestawie do sprawdzania prawa Coulomba. Dwa niewielkie naelektryzowane ciała przyciągają się lub odpychają wzdłuż prostej, łączącej ich środki. Zbadajmy, jak zmienia się siła tego oddziaływania przy zmianie odległości między nimi. Posłużą do tego dwie kule metalowe (piłeczki ping-pongowe powleczone srebrzystym lakierem lub bombki choinkowe). Jedną z nich osadzamy na izolowanym ramieniu dźwigni i równoważymy jej ciężar cienką sprężynką, umocowaną z drugiej strony dźwigni. Z tej samej strony dźwignia zakończona jest wskazówką. Drugą kulę osadzoną na izolowanym pręcie, umocowujemy nad pierwszą. Kule ładujemy za pomocą np. generatora taśmowego lub elektroforu i zmieniając odległość między ich środkami (0,1 m, 0,2 m, 0,3 m ...), notujemy wartości siły wzajemnego oddziaływania – w dowolnych podziałkach skali. Wyniki wskazują, że przy wzroście odległości siła wzajemnego oddziaływania ładunku znacznie maleje.

     Wartość sił elektrycznych zmierzył po raz pierwszy w roku 1785 i sformułował rządzące nim prawo Karol August Coulomb. Wykrył on zależność F ~ 1/r2. Wartość siły działającej na każdy z ładunków jest jednakowa nawet wtedy, kiedy ładunki są różne (trzecie prawo Newtona, czyli zasada akcji i reakcji). Kiedy odległość wzrasta 2 razy, siła wzajemnego oddziaływania ładunków zmniejszy się 4 razy, przy 3-krotnym wzroście odległości siła będzie 9 razy mniejsza itd. Siła zmienia się więc odwrotnie proporcjonalnie do kwadratu odległości.

     Coulomb zbadał także zależność siły elektrycznej od wielkości ładunków.

     Istnieje podobieństwo prawa Coulomba do prawa powszechnego ciążenia. W obydwu wypadkach siła wzajemnego oddziaływania jest odwrotnie proporcjonalna do kwadratu odległości. Siła elektrycznego oddziaływania dwóch naelektryzowanych ciał jest proporcjonalna do iloczynu wartości ich ładunków, a siła grawitacyjnego przyciągania się dwóch ciał jest proporcjonalna do iloczynu ich mas.

     Prawo Coulomba obowiązuje tylko do ciał, których rozmiary są małe w porównaniu z odległością między nimi, czyli odnosi się do tzw. ładunków punktowych. (F)

 

Rozporządzenie numer 73/2010 Dz.U.

 

Ministerstwo Pracy i Spraw Socjalnych Republiki Czeskiej wydało rozporządzenie nr 73/2010 Dz.U. (vyhláška č.73/2010 Sb.), które obowiązuje od 1.6.2010. Ustala ono tzw. zastrzeżone („vyhrazené“) techniczne urządzenia elektryczne (dalej „urządzenia“), ich zaszeregowanie do klas i grup i określa dokładniejsze warunki ich bezpieczeństwa. Nie dotyczy urządzeń medycznych.

Urządzeniami są

a)      urządzenia do produkcji, przemiany, przesyłu, rozdziału i odbioru energii elektrycznej i instalacje elektryczne,

b)      urządzenia przeznaczone do ochrony przed wpływami elektryczności atmosferycznej lub elektryczności statycznej.

Zaszeregowanie urządzeń do klas i grup

Urządzenia klasy I

Grupa A   Urządzenia przeznaczone do wykorzystania w środowisku z niebezpieczeństwem

                  wybuchu

Grupa B   Urządzenia zainstalowane w miejscach pracy z punktu widzenia urazu prądem

                  Elektrycznym szczególnie niebezpiecznych poprzez działanie wpływów zewnętrznych,

                  niebezpieczne działanie wpływów zewnętrznych wynikać musi z dokumentacji

Grupa C   Urządzenia w pomieszczeniach przeznaczonych do celów medycznych i w budynkach

                  Służby zdrowia

Grupa D   Urządzenia w budynkach przeznaczonych do pobytu więcej niż 200 osób

Grupa E   Urządzenia przeznaczone do ochrony przed wpływami elektryczności atmosferycznej i

                  elektryczności statycznej, o ile wchodzą w skład urządzeń wymienionych w grupach A

                  aż D

Urządzenia klasy II

Grupa A   Urządzenia przeznaczone do produkcji, przemiany, przesyłu, rozdziału lub odbioru

                  energii elektrycznej o poziomie napięcia wysokiego (vn), bardzo wysokiego (vvn) lub

                  szczególnie wysokiego (zvn) z mocą znamionową nad 5 MW

Grupa B   Urządzenia o napięciu nad 1000 V prądu zmiennego i napięciu nad 1500 V prądu

                  stałego, które nie są przeznaczone dla sektora publicznego według ustawy

                  energetycznej z mocą przesyłaną większą niż 1 MW

Grupa C   Urządzenia przeznaczone do wykorzystania w środowisku z niebezpieczeństwem

                  pożaru

Grupa D   Urządzenia nie zaszeregowane do klasy I, u których prąd i napięcie nie przekraczają

                  granicy wartości bezpiecznych według określonych norm technicznych

Grupa E   Urządzenia pojazdów drogowych z zabudowanym wyposażeniem elektrycznym i

                  urządzenia, które służą do podłączenia tych pojazdów na parkingach i campingu

Grupa F   Urządzenia w budynkach do przejściowego zakwaterowania osób fizycznych

Grupa G  Urządzenia tymczasowe na placach budów i w budynkach, w których przebiegają

                  roboty wyburzeniowe

Grupa H   Urządzenia specjalne i tymczasowe przeznaczone do wykorzystania na wystawach,

                  w lunaparkach, tymczasowych urządzeniach scenicznych, podczas tymczasowych akcji

                  kulturalnych i rozrywkowych, tymczasowe urządzenia do reprodukcji dźwięku i obrazu

Grupa I    Urządzenia w budynkach rolniczych

Grupa J    Urządzenia przeznaczone do ochrony przed wpływami elektryczności             atmosferycznej i

                  elektryczności statycznej, nie wymienione w klasie I grupie E

Dokładniejsze warunki bezpieczeństwa stawiane urządzeniom

1.      Osoby prawne i  osoby fizyczne prowadzące przedsiębiorstwo mogą montować, naprawiać, wykonywać rewizje i próby urządzeń na podstawie uprawnienia (oprávnění), które udzieliła im organizacja państwowego dozoru technicznego (organizace státního odborného dozoru)

2.      Podanie w sprawie udzielenia uprawnienia oprócz wymogów według §37, ust.2 regulaminu administracyjnego (správní řád) musi zawierać następujące dane:

a)      gatunek i zakres żądanego uprawnienia z podziałem na gatunki i zakresy:

Gatunek A: Urządzenia w obiektach bez niebezpieczeństwa wybuchu

Gatunek B: Urządzenia w obiektach z niebezpieczeństwem wybuchu

Zakres E1A/E1B: Urządzenia bez ograniczeń napięcia prądu zmiennego (AC) lub prądu stałego (DC)

Zakres E2A/E2B: Urządzenia o napięciu do 1 kV AC lub 1,5 kV DC

Zakres E3A/E3B: Urządzenia przeznaczone do ochrony przed wpływami elektryczności atmosferycznej i elektryczności statycznej

Zakres E4A/E4B: Urządzenia wymienione z pozycji według E2A/E2B

b)     warunki niezbędnego wyposażenia technicznego do żądanej działalności i niezbędne dane o przesłankach fachowych osób fizycznych.

3.      Przed oddaniem do użytku musi być bezpieczeństwo urządzeń sprawdzone w warunkach określonych przepisami prawnymi i innymi przepisami określającymi bezpieczeństwo i ochronę zdrowia przy pracy (§349 kodeksu pracy) i zgodność z dokumentacją techniczną. Sprawdzenie wykonuje technik rewizyjny z ważnym zaświadczeniem (osvědčení) odpowiedniego gatunku i zakresu według innego przepisu prawnego (ogłoszenie nr 50/1978 Dz.U. o kwalifikacji fachowej w elektrotechnice).

4.      Rozpoczęcie montażu urządzeń klasy I oznajmia osoba wymieniona w punkcie 1 bez zbytniej zwłoki organizacji państwowego dozoru technicznego.

5.      Urządzenia klasy I można oddać do użytku tylko na podstawie fachowego i wiążącego stanowiska organizacji państwowego dozoru technicznego.

6.      Sprawozdanie o rewizji zawiera przede wszystkim

a)      określenie gatunku rewizji, identyfikacja i zakres urządzenia,

b)     data rozpoczęcia, zakończenia, opracowania i przekazania sprawozdania o rewizji,

c)      imię, ewentualnie imię i nazwisko, podpis i numer ewidencyjny technika rewizyjnego,

d)     spis wykonanych czynności, zastosowanych przyrządów pomiarowych i stwierdzonych wad i sprzeczności,

e)      inne dane o stanie bezpieczeństwa urządzenia,

f)      ocena końcowa bezpieczeństwa urządzenia.

7.      Warunki bezpieczeństwa u produktów, które są określone pojęciem produkty ustalone (stanovené výrobky) do oceny zgodności (posuzování shody) według innego przepisu prawnego (ustawa nr 22/1997 Dz.U., o warunkach technicznych stawianych produktom).

 

Napęd elektryczny

 

Napędem elektrycznym nazywa się wprawienie i utrzymanie w ruchu maszyny lub mechanizmu za pomocą silnika elektrycznego. Łatwość przesyłania energii elektrycznej umożliwiła zastosowanie oddzielnych silników do napędu grup równocześnie pracujących maszyn – napęd grupowy. Dalszy rozwój doprowadził do napędu jednostkowego, w których każda maszyna jest napędzana oddzielnym silnikiem lub nawet kilkoma silnikami. Zaletami napędu jednostkowego są:

1.      Duża sprawność, niepotrzebne są pędnie (převod) i przekładnie prasowe, przy postoju można silnik wyłączyć, proste doprowadzenie energii elektrycznej.

2.      Uszkodzenie jednego silnika nie wywołuje większych zakłóceń, gdyż zatrzymuje się tylko jedna napędzana maszyna.

3.      Łatwość dobrania odpowiedniej prędkości kątowej.

4.      Łatwość regulowania prędkości kątowej.

5.      Swoboda w ustawianiu maszyn, możliwość ustawienia maszyn zgodnie z przebiegiem procesu produkcyjnego.

6.      Dobre bezpieczeństwo pracy, pędnie i pasy zagrażają bezpieczeństwu obsługi, brak pędni ułatwia dobre oświetlenie miejsca pracy i utrzymanie czystości.

Większe maszyny robocze mają zastosowany napęd wielosilnikowy, umożliwiający znaczne uproszczenie konstrukcji i obniżenie kosztu produkcji maszyny. Poszczególne elementy maszyny są napędzane przez oddzielne silniki prostsze w obsłudze i mniej kosztowne od skomplikowanych przekładni.

     Zadaniem napędu elektrycznego jest nie tylko nadanie ruchu odpowiednim elementom maszyny napędzanej, ale często również inne czynności, np. kontrola pracy, sterowanie itp. W skład urządzeń napędowych wchodzą silnik elektryczny (lub kilka silników), przekładnie (převodový poměr), transmisje (přenos) łączące silnik z maszyną oraz wszystkie urządzenia warunkujące prawidłową pracę silnika. Najprostszym napędem jest napęd nieautomatyczny polegający na ręcznej regulacji (rozruch, regulacja prędkości kątowej, hamowanie, zmiana kierunku wirowania) pracy silnika dokonywanej przez obsługę. W napędzie półautomatycznym regulacja pracy silnika dokonywana jest częściowo przez obsługę, częściowo automatycznie. Napęd automatyczny polega na regulowaniu pracy silników bez obsługi, tj. automatycznie za pomocą samoczynnego urządzenia sterującego.

     Technologia pracy każdej maszyny napędzanej stawia przed napędem określone zadania do spełnienia. Odnosi się to do znamionowej prędkości kątowej silnika, do regulacji tej prędkości, jak też do przebiegu rozruchu, hamowania itd. Jednym z najważniejszych warunków, które powinny być spełnione dla zapewnienia prawidłowej pracy napędu, jest dobranie silnika o odpowiedniej mocy. Silnik o zbyt dużej mocy ma małą sprawność i zmniejszony współczynnik mocy cos fi (účiník), a przez to wpłynie ujemnie na koszty własne produkcji. Silnik o zbyt małej mocy ma wprawdzie niższą cenę, lecz będzie się zbytnio nagrzewał, często ulegał uszkodzeniom, zatrzymywał się przy zbyt dużym obciążeniu, a poza tym może ujemnie wpłynąć na wyniki produkcji, gdyż napędzana maszyna nie osiągnie odpowiednich warunków pracy i wielkość produkcji się zmniejszy.

    Silniki napędowe pracują w bardzo różnorodnych warunkach zewnętrznych. Są one często narażone na wnikanie do ich wnętrza wody, kurzu i wiórów, czasem ustawiane są w pomieszczeniach zawierających gazy wybuchowe. Różna budowa mechaniczna silników wynika z przystosowania silnika do warunków pracy. Rodzaj budowy oznaczający stopień ochrony oznacza się symbolem IP. Im większa jest pierwsza cyfra symbolu (od 0 do 6) – tym większe jest zabezpieczenie przed dostaniem się ciał stałych lub pyłów oraz przed dotknięciem części będących pod napięciem. Im większa jest druga cyfra symbolu (od 0 do 8) – tym większa jest ochrona przed przedostaniem się wody. W silniku o budowie otwartej (IP00) dostęp do części wirujących i do części pod napięciem nie jest utrudniony. Silniki takie można umieszczać tylko w pomieszczeniach suchych, gdzie nie występuje pył i kurz. Ze względu na łatwość spowodowania zwarcia i możliwość wypadku personel powinien być odpowiednio przeszkolony. W silniku o budowie chronionej (IP11) dostęp do części wirujących i będących pod napięciem jest utrudniony. Budowa kryta (IP21) chroni maszynę od kropli wody padających pionowo, budowa okapturzona (IP23, IP24) chroni od kropli wody padających na silnik z dowolnego kierunku. Silniki o budowie zamkniętej (IP44) mają wnętrze zamknięte dla przepływu powietrza i bezpośredniego otoczenia. Maszyna o budowie zamkniętej nie jest jednak zupełnie szczelna na gaz, kurz, wilgoć. Produkuje się silniki wodoszczelne lub ognioszczelne. Budowa tych silników jest podobna do budowy maszyn zamkniętych z tym, że obudowa jest bardziej szczelna, chroniona przed przenikaniem wody, gazu lub pyłu wybuchowego (IP54, IP56, IP65).

     Budowa silnika umożliwia równocześnie łatwe umocowanie silnika do każdej maszyny roboczej. Silniki na łapach (patkové motory) mogą być umieszczone na fundamentach lub bezpośrednio na maszynie napędzanej za pomocą śrub przechodzących przez otwory w łapach. Silniki kołnierzowe (přírubové motory) umocowuje się do maszyny napędzanej za pośrednictwem kołnierza. Zależnie od rodzaju łożysk, silniki na łapach i silniki kołnierzowe mogą pracować w pozycji poziomej lub w dowolnym położeniu.

     W czasie pracy silnika wydziela się w uzwojeniach oraz rdzeniach stojana i wirnika energia cieplna, silnik musi wiec być chłodzony. Przy chłodzeniu naturalnym nie stosuje się żadnych środków chłodzenia. Maszyna ochłodzi się oddając energię cieplną bezpośrednio otoczeniu. W maszynach z przewietrzaniem własnym oprócz chłodzenia naturalnego występuje chłodzenie przez wzmożony ruch powietrza przewietrzającego maszynę dzięki zastosowaniu wentylatora osadzonego na wale silnika. Przy chłodzeniu obcym wzmożony ruch powietrza wywołany jest przez wentylator napędzany oddzielnym silnikiem. Maszyny o budowie zamkniętej i ognioszczelnej mają chłodzenie zewnętrzne – energia cieplna wypromieniowywana jest przez ścianki korpusu i tarcze łożyskowe. Ścianki są gęsto żebrowane, a w dużych maszynach wywołuje się specjalny odpływ powietrza. Dobre chłodzenie jest jednym z podstawowych warunków prawidłowej pracy silnika, ponieważ materiały izolacyjne są wrażliwe na temperaturę, a przegrzanie silnika może spowodować uszkodzenie izolacji, a tym samym i uszkodzenie silnika. (F)

 

Silniki komutatorowe

 

Jeśli do szeregowego silnika prądu stałego doprowadzimy napięcie przemienne, to przez uzwojenie stojana i wirnika popłynie prąd przemienny. Ponieważ równoczesna zmiana kierunku prądu w obwodzie wzbudzenia i w obwodzie wirnika nie wywołuje zmiany kierunku siły działającej na przewody wirnika, to wirnik będzie wirował w tym samym kierunku. Moment obrotowy będzie miał wartość największą, gdy prąd osiągnie wartość szczytową, po ¼ okresu prąd i moment obrotowy zmniejsza się do zera, aby po następnej ¼ okresu osiągnąć powtórnie wartość szczytową. Moment obrotowy ma więc stały kierunek a zmienną wartość – jest on więc momentem pulsującym i jego wartość średnia jest mniejsza od wartości szczytowej. Jeśli do zacisków tego silnika doprowadzimy napięcie stałe, to silnik będzie się również obracał. Silnik ten jest więc komutatorowym silnikiem uniwersalnym, tj. pracującym zarówno przy prądzie stałym, jak i przy prądzie przemiennym. Prędkość kątowa tych silników zależy od obciążenia i zmienia się w dużych granicach wynoszących od 200 do 3000 rad/s.

     Komutatorowe silniki uniwersalne buduje się na moce od kilkudziesięciu do kilkuset watów. Budowa ich różni się od silników prądu stałego tym, iż stojan składany jest z blach, aby zmniejszyć straty z prądów wirowych powstających przy zasilaniu  prądem przemiennym.

     Silniki uniwersalne mają większą moc przy prądzie stałym, niż przy zasilaniu prądem przemiennym przy tym samym napięciu. Najczęściej jednak są one zbudowane w ten sposób, że mogą być zasilane albo prądem jednofazowym 230 V, albo prądem stałym 110 V, wówczas moc ich różni się nieznacznie.

     Silniki uniwersalne znajdują szerokie zastosowanie przy wszelkiego rodzaju urządzeniach gospodarstwa domowego (odkurzacze, maszyny do szycia, miksery itp.) oraz przy budowie drobnych urządzeń i różnego rodzaju mechanizmów (maszynki do golenia, strzyżenia, elektryczne wiertarki itp.). Ze względu na niedużą moc do uruchamiania silników uniwersalnych nie stosuje się rozruszników. Silniki uniwersalne są używane do napędu różnych narzędzi pracy zarówno w przemyśle, jak i w warsztatach usługowych. Wiercenie, szlifowanie, wkręcanie, cięcie itd. przebiega 10 razy szybciej przy użyciu odpowiednich narzędzi niż pracy ręcznej. Narzędzia elektryczne są zazwyczaj napędzane szeregowymi silnikami elektrycznymi uniwersalnymi (1500 rad/s bieg jałowy i ok. 30 rad/s – praca) lub dwu- albo trójfazowymi silnikami klatkowymi o jednej lub kilku parach biegunów, co pozwala na prace przy kilku prędkościach kątowych (biegach). Narzędzia elektryczne produkuje m.in. Cieszyńska Fabryka Narzędzi.

     Produkowane są zestawy wieloczynnościowe przeznaczone głównie do mechanizacji prac ręcznych i montażowych w budownictwie, w różnych gałęziach przemysłu, w rzemiośle i gospodarstwie domowym. Podstawowym elementem zestawu jest wiertarka elektryczna ręczna dwubiegowa, przystosowana do napędu wymiennych nakładek. Wiertarkę przyłącza się do sieci jednofazowej 230 V, 50 Hz. Zestawy wyposażone są w dodatkowe nasadki, dzięki którym można uzyskać wiertarkę do wiercenia ruchem obrotowo uderzeniowym otworów w murze, pilarkę z ruchem posuwisto zwrotnym do piłowania drewna, wkrętarkę do wkręcania elementów gwintowych. Zestawy zwykle zawierają, oprócz wiertarki, komplet nasadek, wierteł o różnych średnicach, brzeszczotów (čepele) do drewna i metali.

     W niektórych krajach stosowane są jednofazowe komutatorowe silniki szeregowe dużej mocy w trakcji elektrycznej. Działają one na tej samej zasadzie, co silniki uniwersalne małej mocy. Zasilane są one z sieci trakcyjnej prądem o częstotliwości 162/3 Hz za pośrednictwem transformatora o zmiennej przekładni. Pozwala to na regulację napięcia i odpowiedni rozruch silnika.

     Silniki komutatorowe mogą być również budowane jako silniki trójfazowe (szeregowe lub bocznikowe). Stojan trójfazowego komutatorowego silnika szeregowego ma uzwojenie trójfazowe, podobnie jak stojan silnika synchronicznego i wytwarza się w nim wirujące pole magnetyczne. Wirnik uzwojenia wykonany jest podobnie jak twornik prądnicy prądu stałego, lecz do komutatora doprowadza się prąd trójfazowy za pośrednictwem trzech szczotek rozmieszczonych symetrycznie. Wirnik i stojan muszą mieć uzwojenie o tej samej liczbie biegunów. Przy pewnym położeniu szczotek osie strumieni wirujących pól magnetycznych pokrywają się i moment obrotowy jest równy zeru. Przez przesunięcie szczotek następuje przesunięcie osi strumieni i powstaje moment obrotowy, którego wartość zależy od położenia szczotek. Pozwala to na regulowanie prędkości kątowej w zakresie od 50 % do 140 % prędkości znamionowej synchronicznej. (JD)

 

Napięcia trakcyjne na kolei

 

Elektryfikacja kolei w Republice Czeskiej i krajach z nią sąsiadujących przebiegała w odmiennych warunkach jak historycznych, tak technicznych. Wynikiem tych odmienności jest sieć trakcyjna o trzech różnych poziomach. Podstawą jest sieć trakcyjna prądu stałego 3 kV DC, która jest wprowadzona w północnej części Republiki Czeskiej, w północnej Słowacji i w Polsce. Lokomotywy wyprodukowane na 3 kV, DC mogą być wykorzystywane na trasach z Pragi do Koszyc i stąd aż do granicy w słowacko-ukraińskiej przez Bogumin lub przez Vsetin, jak również z Pragi do Warszawy i Krakowa. W południowej części republiki jest wykorzystywana sieć prądu zmiennego, mianowicie 25 kV AC/50 Hz. Lokomotywy jadące z Pragi do Brna, Czeskich Budziejowic i Pilzna, ale też do Bratysławy muszą być dwusystemowe. Miejscami styku sieci trakcyjnych w Republice Czeskiej są Kadań, Beroun, Bystrzyca u Beneszowa, Kutna Hora, Svitavy, Nezamyslice, Nedakonice. Natomiast w Austrii i Niemczech jest zastosowana sieć 15 kV AC/16,7 Hz. Dlatego na przykład na trasie Warszawa-Wiedeń są stosowane lokomotywy trój systemowe Miejscem styku sieci jest granica państwa, czyli Dieczin, Horni Dvorzisztie i Brzeclav.

 

Normalizacja w energetyce jądrowej

 

Normalizacja w energetyce jądrowej odgrywa szczególną i ważną rolę, odmienną niż ma to miejsce w przypadku wielu innych dziedzin nauki i techniki. W początkowym okresie rozwoju techniki jądrowej oczekiwano, że zakres jej zastosowań będzie znacznie szerszy niż ma to miejsce obecnie. Produkcja urządzeń techniki jądrowej była wprost proporcjonalna do zapotrzebowania rynkowego, czy raczej „mody“ na technikę jądrową niż rzeczywistymi potrzebami. Potrzeba szczegółowej normalizacji wynikała z obawy społeczeństwa przed skutkami promieniowania jonizującego.

     Istnieje szereg międzynarodowych organizacji zajmujących się opracowaniem różnych dokumentów normalizacyjnych dotyczących energetyki jądrowej, jak normy, kody, specyfikacje, zalecenia, wymagania raporty, przewodniki, opinie, nakazy i zakazy dotyczące np. optymalizacji warunków eksploatacji, szkolenia personelu, a nawet zasad międzynarodowego i krajowego nadzoru jądrowego. Stosowanie się do powyższych postanowień w budowie i eksploatacji Nowych Generacji Elektrowni Jądrowych zapewnia uzyskanie znikomo małego prawdopodobieństwa wystąpienia poważniejszej awarii. Normy głównych organizacji międzynarodowych są co 5 lat aktualizowane. Opinie społeczne dotyczące elektrowni jądrowych są wyjątkowo zróżnicowane, a ponadto często negatywne. Ma to związek przede wszystkim z nieprawdziwymi i tendencyjnymi publikacjami w prasie niefachowej, w tym z analizami awarii reaktorów jądrowych w Czernobylu i niedawno w Fukuszimie. Awaria w Czernobylu spowodowana była przez kilka czynników – zły stan techniczny reaktora, niedostateczna kwalifikacja personelu, brak nadzoru technicznego, nieodpowiedni typ reaktora gdzie decyzje były podejmowane przez władze polityczne a nie przez fachowców. Awaria reaktorów w Fukuszimie nie była jeszcze w pismach fachowych zanalizowana, ale główną przyczyną awarii było bezsprzecznie brak zabezpieczeń przed trzęsieniem ziemi z jednoczesnym wystąpieniem fali tsunami i z tym związany nieodpowiedni typ reaktorów.

     Często całkowicie pomijane jest znaczenie zalet energetyki jądrowej, a mianowicie braku emisji dwutlenku węgla. Wielu ekspertów reprezentuje w tym temacie skrajnie różne poglądy. Odrzucić należy pogląd, że emisja dwutlenku węgla jest w ogóle nieszkodliwa. Bardziej rzetelne są prace stwierdzające, że efekt cieplarniany który spowodował w ostatnich dziesięcioleciach 15-krotny wzrost częstotliwości występowania różnych katastrof – susze, powodzie, huragany, pożary, ma związek z emisją dwutlenku węgla. Tylko natychmiastowe znaczne ograniczenie jego emisji może uchronić naszą planetę przed globalną katastrofą ekologiczną. Ażeby to osiągnąć należałoby zamknąć wszystkie, a przynajmniej większość elektrowni cieplnych, nie używać silników spalinowych, nie wycinać lasów, pozyskiwać energię elektryczną z elektrowni na źródła odnawialne – wiatr, słońce, woda, biomasa oraz z elektrowni jądrowych. Jest to prosta recepta, ale ma tylko jedną wadę, a mianowicie to, że jest niemożliwa do zrealizowania.

     Powyższe rozważania są przyczyną rozwinięcia, ale też utrudnień w działalności normalizacyjnej w zakresie energetyki jądrowej. Do głównych organizacji zajmujących się normalizacją należą Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna (ISO), Techniczny Komitet 85 (Energia Jądrowa), Międzynarodowa Agencja Energetyki Atomowej, Międzynarodowa Elektrotechniczna Komisja (IEC), Techniczny Komitet 45, a głównie 45A (Aparatura Reaktorowa), Elektric Power Research Institute (EPRI) Ameryka, szereg instytucji z krajów Unii Europejskiej (Hiszpania, Francja, Holandia, Belgia, Niemcy). W Polsce zadania normalizacyjne realizowane są przez Polski Komitet Normalizacyjny oraz Stowarzyszenie Elektryków Polskich. W Republice Czeskiej jest to Czeski Urząd dla Bezpieczeństwa Jądrowego (Český úřad pro jadernou bezpečnost).

     Energetyka jądrowa pojawiła się na świecie w połowie XX stulecia w atmosferze wielkich obaw i ogromnych oczekiwań. Aby zapewnić pokojowe i bezpieczne wykorzystanie tego nowego źródła energii powołano w roku 1957 Międzynarodową Agencję Energii Atomowej (MAEA) z siedzibą w Wiedniu. Jedną z jej głównych funkcji jest „… opracowywanie we współpracy z kompetentnymi organami systemu ONZ i zainteresowanymi specjalistycznymi organizacjami norm bezpieczeństwa celem ochrony zdrowia i minimalizacji zagrożeń dla zdrowia i majątku (włączając normy ochrony pracy)“. Jej Statut przewiduje różne formy pomocy krajom członkowskim we wprowadzaniu w życie norm bezpieczeństwa.

     W dwa lata po utworzeniu MAEA Komisja Ekonomiczna i Społeczna ONZ poprosiła Agencję o opracowanie norm bezpieczeństwa w transporcie materiałów promieniotwórczych. W ciągu następnych dwu lat opracowano osiem zestawów norm bezpieczeństwa, w tym dotyczące eksploatacji reaktorów doświadczalnych, stosowania izotopów promieniotwórczych oraz składowania odpadów promieniotwórczych na dnie mórz. W roku 1962 opracowano pierwsze wydanie Podstawowych Wymagań Bezpieczeństwa w Ochronie Radiologicznej (Basic Safety Standards for Radiaton Protection). Podstawowym elementem dokumentu są wysokości dawek promieniowania uznanych za dopuszczalne dla człowieka. W tym zakresie MAEA oparła się na zaleceniach Międzynarodowej Komisji Ochrony Radiologicznej (ICRP) istniejącej od około 70 lat i formułującej podstawowe zasady i kryteria ochrony radiologicznej. Zalecenia ICRP są powszechnie akceptowane przez organizacje międzynarodowe, w tym MAEA. Rewizje Podstawowych Wymagań Bezpieczeństwa w Ochronie Radiologicznej  przez MAEA miały miejsce w latach 1967, 1982 i 1996.

     Lata 1955 – 1965 przyniosły budowę pierwszych komercyjnych elektrowni jądrowych we Francji, Szwecji, Wielkiej Brytanii, USA i Związku Radzieckim. Kraje te stały się eksporterami technologii jądrowych. W następnym dziesięcioleciu podejmowano rocznie na świecie budowę 25 – 35 bloków jądrowych. Ten rozwój uzasadnił podjęcie przez MAEA w roku 1974 całościowego programu opracowania norm bezpieczeństwa jądrowego stacjonarnych elektrowni jądrowych z reaktorami na neutronach termicznych. Normy te opracowano dla pięciu dziedzin uznanych za kluczowe: prawne i rządowe struktury odpowiedzialne za zapewnienie bezpieczeństwa jądrowego i radiologicznego, lokalizacja obiektów, projektowanie, eksploatacja, system zapewnienia jakości. W ramach tego programu wydano w okresie do roku 1985 pięć kodów bezpieczeństwa oraz 55 poradników zawierających uzupełniające wyjaśnienia do określonych kodów. Program ten spotkał się z szeroką akceptacją. W odpowiedzi na ankietę MAEA 47 krajów wyjaśniło, że ich krajowe regulacje są w istotnych elementach zgodne z zaleceniami zawartymi w tym programie.

     Koniec lat osiemdziesiątych przyniósł wzrost zainteresowania świata polityki zagadnieniami gospodarki odpadami promieniotwórczymi. W roku 1991 MAEA opracowała grupę norm bezpieczeństwa o kryptonimie RADWASS dotyczących następujących dziedzin: wydzielanie odpadów promieniotwórczych, gromadzenie, przerób, kondycjonowanie, pakowanie i przejściowe składowanie, ostateczne składowanie, rekultywacja miejsc po likwidowanych obiektach jądrowych. Głównym osiągnięciem tego okresu prac było wydanie w roku 1995 dokumentu określającego podstawowe zasady i koncepcje bezpiecznej gospodarki odpadami.

     W roku 1996 MAEA dokonała rewizji i unifikacji procesu przygotowania, opublikowania i zatwierdzania dokumentów dotyczących bezpieczeństwa jądrowego we wszystkich czterech dziedzinach: bezpieczeństwa instalacji jądrowych, bezpieczeństwa radiacyjnego, bezpieczeństwa gospodarki odpadami promieniotwórczymi oraz bezpieczeństwa materiałów jądrowych. Ustalono także nową strukturę tych dokumentów. Utworzono powoływane na okres 3 – 4 lat komitety doradcze ekspertów.

 

Prace na wysokości

 

W Rzeczypospolitej Polskiej przepisy bezpieczeństwa dotyczące pracy na wysokości są opisane w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy – Dziennik Ustaw numer 129, pozycja 844 z 26.9.1997 r.

W Republice Czeskiej obowiązuje Rozporządzenie Rządu numer 362/2005 Dziennika Ustaw z 17.8.2005 r. o szczegółowych wymaganiach dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia przy pracy na stanowiskach pracy z niebezpieczeństwem upadku z wysokości lub do głębokości (Nařízení vlády číslo 362/2005 Sbírky ze dne 17.8.2005 o bližších požadavcích na bezpečnost a ochranu zdraví při práci na pracovištích s nebezpečím pádu z výšky nebo do hloubky).

Przepisy obowiązujące w Rzeczypospolitej Polskiej

§105

1.      Pacą na wysokości w rozumieniu rozporządzenia jest praca wykonywana na powierzchni znajdującej się na wysokości co najmniej 1,0 m nad poziomem podłogi lub ziemi.

2.      Do pracy na wysokości nie zalicza się pracy na powierzchni, niezależnie od wysokości na jakiej się znajduje, jeżeli powierzchnia ta a) osłonięta jest ze wszystkich stron do wysokości co najmniej 1,5 m pełnymi ścianami lub ścianami z oknami oszklonymi, b) wyposażona jest w inne stałe konstrukcje lub urządzenia chroniące pracownika przed upadkiem z wysokości.

§106

1.      Na powierzchniach wzniesionych na wysokości powyżej 1,0 m nad poziomem podłogi lub ziemi, na których w związku z wykonywaną pracą mogą przebywać pracownicy, lub służących jako przejścia, powinny być zainstalowane balustrady składające się z poręczy ochronnych umieszczonych na wysokości co najmniej 1,1 m i krawężników o wysokości co najmniej 0,15 m. Pomiędzy poręczą i krawężnikiem powinna być umieszczona w połowie wysokości poprzeczka lub przestrzeń ta powinna być wypełniona w sposób uniemożliwiający wypadnięcie osób.

2.      Jeżeli ze względu na rodzaj i warunki wykonywania prac na wysokości zastosowanie balustrad, o których mowa w ust. 1, jest niemożliwe, należy stosować inne skuteczne środki ochrony pracowników przed upadkiem z wysokości, odpowiednie do rodzaju i warunków wykonywania pracy.

3.      Wymagania określone w ust. 1 nie dotyczą ramp przeładunkowych.

§107

Prace na wysokości powinny być organizowane i wykonywane w sposób nie zmuszający pracownika do wychylania się poza obręb balustrady lub obrys urządzenia, na którym stoi.

§108

Przy pracach: na drabinach, klamrach, rusztowaniach i innych podwyższeniach nie przeznaczonych na pobyt ludzi, na wysokości do 2 m nad poziomem podłogi lub ziemi nie wymagających od pracownika wychylania się poza obrys urządzenia, na którym stoi, albo przyjmowania innej wymuszonej pozycji ciała grożącej upadkiem z wysokości należy zapewnić, aby: a) drabiny, klamry, rusztowania, pomosty i inne urządzenia były stabilne i zabezpieczone przed nie przewidywaną zmianą położenia oraz posiadały odpowiednią wytrzymałość na przewidywane obciążenia, b) pomost roboczy spełniał następujące wymagania: powierzchnia pomostu powinna być wystarczająca dla pracowników, narzędzi i niezbędnych materiałów, podłoga powinna być pozioma i równa, trwale umocowana do elementów konstrukcyjnych pomostu, w widocznym miejscu pomostu powinny być umieszczone czytelne informacje o wielkości dopuszczalnego obciążenia.

§109

1.      Przy pracach wykonywanych na rusztowaniach na wysokości powyżej 2 m od otaczającego poziomu podłogi lub terenu zewnętrznego oraz na podestach ruchomych wiszących należy w szczególności: a) zapewnić bezpieczeństwo przy komunikacji pionowej i dojścia do stanowiska pracy, b) zapewnić stabilność rusztowań i odpowiednią ich wytrzymałość na przewidywane obciążenia, c) przed rozpoczęciem użytkowania rusztowania należy dokonać odbioru technicznego w trybie określonym w odrębnych przepisach.

2.      Rusztowania i podesty ruchome wiszące powinny spełniać wymagania określone odpowiednio w odrębnych przepisach i Polskich Normach.

§110

1.      Przy pracach na: słupach, masztach, konstrukcjach wieżowych, kominach, konstrukcjach budowlanych bez stropów, a także przy ustawianiu lub rozbiórce rusztowań oraz przy pracach na drabinach i klamrach na wysokości powyżej 2 m nad poziomem terenu zewnętrznego lub podłogi należy w szczególności: a) przed rozpoczęciem prac sprawdzić stan techniczny konstrukcji lub urządzeń, na których mają być wykonywane prace, w tym ich stabilność, wytrzymałość na przewidywane obciążenia oraz zabezpieczenie przed nie przewidywaną zmianą położenia, a także stan techniczny stałych elementów konstrukcji lub urządzeń mających służyć do mocowania linek bezpieczeństwa, b) zapewnić stosowanie przez pracowników, odpowiedniego do rodzaju wykonywanych prac, sprzętu chroniącego przed upadkiem z wysokości jak: szelki bezpieczeństwa z linką bezpieczeństwa przymocowaną do stałych elementów konstrukcji, szelki bezpieczeństwa z pasem biodrowym (do prac w podparciu – na słupach, masztach itp.), c) zapewnić stosowanie przez pracowników hełmów ochronnych przeznaczonych do prac na wysokości.

2.      Wymagania określone w ust. 1 dotyczą również  prac wykonywanych na galeriach, pomostach, podestach i innych podwyższeniach, o których mowa w §108, jeżeli rodzaj pracy wymaga od pracownika wychylania się poza balustradę lub obrys urządzenia, na którym stoi, albo przyjmowania innej wymuszonej pozycji ciała grożącej upadkiem z wysokości.

Przepisy obowiązujące w Republice Czeskiej

§2

1.      Rozporządzenie to nie obowiązuje przy pracach wykonywanych podczas a) działalności górniczej i w górnictwie na stanowiskach pracy podległych urzędowi górniczemu (vrchní dozor dle zvláštních předpisů), b) eksploatacji morskich jednostek pływających, c) prowadzeniu prac zabezpieczających i likwidacyjnych przez jednostki systemu integracyjno-ochronnego, d) szkolenia jednostek systemu integracyjno-ochronnego.

2.      Rozporządzenie to nie ogranicza innych wymagań dotyczących stanowiska pracy i środowiska pracy, którą są określone przez specjalne przepisy prawne.

§3

1.      Pracodawca przyjmuje postanowienia techniczne i organizacyjne, aby uniemożliwić upadek pracownika z wysokości lub do głębi, przelecenie lub pośliźnięcie lub zapewnić ich bezpieczne zaczepienie (dalej „ochrona przeciw upadkowi“) i zapewni ich wykonanie a) na stanowiskach pracy i dojścia do stanowiska pracy znajdujących się w dowolnej wysokości nad wodą lub materiałami zagrażającymi podczas upadku życiu lub zdrowiu osób na przykład przez popalenie, nadtrawienie, ostre zatrucie, zaduszenie, b) na wszystkich pozostałych stanowiskach pracy i dojściach do stanowiska pracy, o ile znajdują się na wysokości powyżej 1,5 m nad poziomem terenu lub o ile pod nimi jest wolna głębia przekraczająca 1,5 m.

2.      Ochronę przeciw upadkowi zapewnia pracodawca priorytetowo za pomocą środków kolektywnej ochrony przeciw upadkowi, którymi są przede wszystkim konstrukcje techniczne, na przykład balustrady ochronne, klapy, rusztowania zaczepowe i bariery lub sieci i konstrukcje budowlane, na przykład rusztowania lub platformy robocze,

3.      Środki ochrony osobistej, którymi są indywidualne ochronne środki robocze przeciw upadkowi, są stosowane w wypadku, kiedy charakter pracy uniemożliwia wykorzystanie środków ochrony kolektywnej lub użycie środków ochrony kolektywnej ze względu na charakter, zakładany zakres i czas trwania pracy i liczba wspomnianych pracowników nie jest celowe lub nie są z punktu widzenia bezpieczeństwa pracownika dostateczne.

4.      Ochrony przeciw upadkowi nie trzeba zapewniać a) na zwartej powierzchni, której nachylenie od płaszczyzny poziomej nie przekracza 10 stopni, o ile stanowisko pracy, ewentualnie dojście do stanowiska pracy, są ograniczone odpowiednią ochroną przeciw upadkowi, na przykład balustrada umieszczona w odległości co najmniej 1,5 m od krawędzi, gdzie grozi niebezpieczeństwo upadku (dalej „wolny skraj“), b) wokół wolnych skrajów otworów, których rozmiary rzutu co najmniej w jednym kierunku przekraczają 0,25 m, c) o ile poziom terenu lub podłogi stanowiska pracy wewnątrz obiektu leży co najmniej 0,6 m pod koroną obmurowywanego muru.

5.      Pracodawca zapewni, aby otwory w podłodze i zagłębienie terenu, których rzuty we wszystkich kierunkach przekraczają 0,25 m były bezpośrednio po ich powstaniu zakryte za pomocą klapy o stosownej nośności i aby wolne skraje otworów były zabezpieczone środkami technicznymi ochrony przeciw upadkowi, na przykład balustradą lub ogrodzeniem. Przeciw upadkowi osób nie muszą być zabezpieczone otwory w ścianach, których dolna krawędź jest położona wyżej niż 1,1 m nad podłogą i otwory w ścianach są o szerokości mniejszej niż 0,3 m i wysokości mniejszej niż 0,75 m.

6.      Pracodawca zapewni, aby na wszystkich powierzchniach, które nie zapewniają, że przy obciążeniu osobami łącznie z narzędziami, pomocami roboczymi i materiałem są bezpieczne wobec wyłamania, ewentualnie na nich obciążenie to nie jest stosownie rozłożone konstrukcją techniczną (robocza, ewentualnie wejściowa podłoga), było zapewnione przeciw przeleceniu. Do podwyższania miejsca pracy lub wyjścia nie zezwala się korzystać z przedmiotów niestabilnych i przedmiotów przeznaczonych do innych celów (wiadra, beczki, krzesła, stoły itp.).

7.      Prace na wysokości nie mogą być wykonywane, o ile niekorzystne warunki meteorologiczne, ze względu na zastosowaną ochronę przeciw upadkowi, mogą zaszkodzić bezpieczeństwu i zdrowiu pracowników.

8.      Podczas prac na wysokości i nad wolną głębią wykonywanych w odosobnieniu lub samodzielnie musi pracownik być zaznajomiony z regułami dotyczącymi kontaktu między pracownikami nas stanowisku pracy lub kontaktu z kierownikiem prac. Pracownik wykonujący pracę o której mowa w zdaniu pierwszym musi być pouczony o obowiązku przerwać pracę, o ile nie może pracę bezpiecznie kontynuować i o przerwaniu pracy musi bezzwłocznie poinformować kierownika pracy, ewentualnie pracodawcę.

§4

Dalsze wymagania dotyczące sposobu organizacji pracy i warunków pracy, które pracodawca jest zobowiązany zapewnić podczas pracy na wysokości i nad wolną głębią, bezpiecznej eksploatacji i użytkowania urządzeń technicznych dostarczonych pracownikom do pracy na wysokości i nad wolną głębią są określone w załączniku do tego rozporządzenia.

 

 „BIULETYN SEP“ – wydawca: Sdružení polských elektrotechniků v České republice / Stowarzyszenie Elektrotechników Polskich w Republice Czeskiej (SEP), adres redakcji i wydawnictwa: 737 01 Český Těšín / Czeski Cieszyn, ul. Střelniční / Strzelnicza 28, e-mail: sepelektro@seznam.cz,  redaktor: inż.Tadeusz Toman, 737 01 Třinec-Konská / Trzyniec-Końska 49, wydano techniką kserograficzną, nakład: 40 egzemplarzy, kolportaż: członkowie SEP, kosztuje 20 Kč, członkowie SEP gratis, znak registracyjny: Ka47