xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Stowarzyszenie Elektrotechników Polskich

w Republice Czeskiej

„BIULETYN SEP“ – rocznik 2009 (numer 24 + 25)

http://www.coexistentia.cz/SEP/index.html

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Wstępniak

     Stowarzyszenie Elektrotechników Polskich w Republice Czeskiej (dalej SEP) jest jednym z wielu stowarzyszeń obywatelskich polskiej mniejszości narodowej w Republice Czeskiej. Skupia fachowców branży elektrycznej i branż z elektryką ściśle związanych. Celem SEP jest jednoczenie osób z wykształceniem elektrotechnicznym, które sukcesywnie mogą podnosić poziom swojego wykształcenia jak teoretycznego, tak praktycznego. SEP organizuje spotkania członkowskie – raz na kwartał, na których wygłaszane są prelekcje i dyskutowane aktualne informacje związane z elektryką. Tematy prelekcji są różnorodne. W ubiegłym roku wygłoszono wykłady na temat rozwiązań technicznych energetyki obiektów produkcyjnych fabryki samochodów osobowych Hyunday w Noszowicach (prelegent Witold Stopa), energetyki w Kostaryce (prelegent Franciszek Jeżowicz), kompatybilności elektromagnetycznej (prelegent Stanisław Feber). Dwa razy w roku ukazuje się „Biuletyn SEP“ – organ prasowy stowarzyszenia. Jednym z celów statutowych SEP jest też organizowanie życia towarzyskiego członków.

     SEP współpracuje z podobnymi organizacjami w Republice Czeskiej – tu mamy jednak znaczne rezerwy i Rzeczypospolitej Polskiej. W warszawskim Zarządzie Głównym Stowarzyszenia Elektryków Polskich zarejestrowana jest nasza Grupa Zagraniczna. SEP współpracuje z oddziałem gliwickim Stowarzyszenia Elektryków Polskich. Organizuje wyjazdy na imprezy do Gliwic i zaprasza gości z Polski na nasze imprezy. Członkowie kierownictwa SEP, Tadeusz Toman – przewodniczący, Tomasz Stopa – wiceprzewodniczący i Zygmunt Stopa – członek komisji rewizyjnej, wzięli udział 12.1.br. w tradycyjnym spotkaniu noworocznym elektryków w Gliwicach. Wyjazd wykorzystaliśmy nie tylko, aby wysłuchać informacji o dorobku gliwickich elektryków oraz wziąć udział w występie Gliwickiego Zespołu Kameralnego, ale też do rozmów z przewodniczącym oddziału Kazimierzem Gierlotką i prezesem Zarządu Głównego Stowarzyszenia Elektryków Polskich w Warszawie, Jerzym Barglikiem.

     SEP, będące branżową organizacją obecnie najliczniej wykonywanego zawodu, nie potrafi dotąd powiększyć bazy członkowskiej. Na ostatnim spotkaniu zastanawiano się nad przyczynami tego stanu i możliwościami poprawy sytuacji. Przyczyną pasywności może być brak miejscowych zapotrzebowań na rodzime nowoczesne rozwiązania techniczne. Przedsiębiorcy oraz menadżerzy dają pierwszeństwo technologiom i urządzeniom zagranicznym, wymagając tylko ich umiejętnej obsługi.

     Elektrycy zatrudnieni w przemyśle utrzymują stały poziom fachowy poprzez okresowe szkolenie i egzaminy z zakresu przede wszystkim przepisów bezpieczeństwa. Samotna nauka zawodu oraz studia wyższe odbywa również miejscowa młodzież polska w języku czeskim. Powoduje to u niej zachwaszczenie gwary, a w otoczeniu większości czeskiej może łatwo ulec wynarodowieniu. By temu zapobiec zarząd SEP postanowił powrócić do projektu spotkań młodych elektryków narodowości polskiej. W przeszłości już przygotowany taki projekt był ukierunkowany na absolwentów średnich szkół zawodowych. Niestety zainteresowanie było minimalne. Nie udało się również dotrzeć do absolwentów szkół wyższych. Chcąc powtórzyć realizację pomysłu zakładane jest osobiste zaproszenie do spotkania elektryków będących członkami PZKO, wykorzystując aktualną ewidencję członków poszczególnych miejscowych Kół PZKO. Na spotkaniach poruszane będą nie tylko tematy fachowe łącznie z poprawną polską terminologią, ale będą one miały również charakter towarzyski. Młodych inżynierów poprosimy o prowadzenie wykładów. Organizatorami będą aktualni członkowie SEP. Do przygotowania spotkań chcemy wykorzystać współpracę z Oddziałem Gliwickim Stowarzyszenia Elektryków Polskich, również z Politechniką Śląską. Obecnie przygotowujemy materiał propagacyjny, który dostarczymy wszystkim zainteresowanym, gdzie zwrócimy się do potencjalnych uczestników projektu, by zechcieli wziąć pod uwagę powyżej oferowany sposób dokształcania nie tylko fachowego, ale również poszerzania horyzontów społecznych i kulturalnych. Zapraszamy do udziału.

inż.Tadeusz Toman, przewodniczący

Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich

w Republice Czeskiej

Z działalności Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich w Republice Czeskiej

Zebranie członkowskie – Zebranie członkowskie Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich w Republice Czeskiej odbyło się we wtorek 20.2. br. w salce posiedzeń Zarządu Głównego PZKO w Czeskim Cieszynie. Obrady prowadził przewodniczący stowarzyszenia Tadeusz Toman. W sprawozdaniu z działalności za okres ostatniego roku T.Toman szczegółowo omówił dorobek organizacji. Odbyła się prelekcja oraz jedno spotkanie członkowskie z dyskusją na tematy techniczne. Wydano dwa numery „Biuletynu SEP“. Trwa współpraca z oddziałem Stowarzyszenia Elektryków Polskich w Gliwicach. Sprawozdanie kasowe przedstawił skarbnik SEP, Andrzej Macura. Podkreślił, że pomimo że bilans kasowy jest dodatni, to ograniczony stan środków finansowych nie umożliwia obszerniejsze poszerzenie działalności. A.Macura zwrócił uwagę na niską dyscyplinę płatniczą niektórych członków. W sprawie nieuregulowanych opłat finansowych w Grupie Zagranicznej SEP zaproponowano, aby wysłać list do Warszawy z prośbą o uzgodnienie zmiany warunków członkostwa, bo dotychczasowy charakter naszej rejestracji nie przynosi nam wymiernych efektów. Odbyły się wybory do zarządu i komisji rewizyjnej. Zarząd SEP będzie działał nadal w 5-osobowym składzie. Podział funkcji jest następujący: Tadeusz Toman – przewodniczący, Tomasz Stopa – 1. wiceprzewodniczący ds.technicznych, Tadeusz Parzyk – 2. wiceprzewodniczący ds. organizacyjnych, Stanisław Feber – sekretarz, Andrzej Macura – skarbnik. Komisja rewizyjna będzie pracować w składzie – Zygmunt Stopa, Władysław Drong. Przyjęto plan pracy na bieżący 2009 rok. SEP zorganizuje w tym okresie trzy spotkania członkowskie i zredaguje dwa numery „Biuletynu SEP“. Finanse na tę działalność są zapewnione. W razie zainteresowania można program poszerzyć na przykład o ekskursje i wycieczki. Pod-kreślono, że konieczne jest zwiększenie liczebności bazy członkowskiej szczególnie o młodych elektryków – Polaków. (TT)

Wizyta członków SEP w elektrociepłowni w Cieszynie – Grupa członków Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich w Republice Czeskiej zwiedziła w środę 30.9. br. Elektrociepłownię Cieszyn. W programie spotkania była prelekcja dyrektora przedsiębiorstwa mgr inż. Andrzeja Surzyckiego oraz zwiedzenie zakładu z wykładem głównego inżyniera ds. wytwarzania mgr inż. Jerzego Fedorowicza. Organizacyjnie spotkanie załatwiła kierownik działu zbytu mgr inż. Jadwiga Karolczyk. Było to już drugie spotkanie członków stowarzyszenia z kierownictwem elektrociepłowni. Poprzednia wizyta miała miejsce 15.4.2002, jej inicjatorem był śp. Bogusław Michałek. Wtedy oprowadzał nas mgr inż. Józef Górski, specjalista ds. rozbudowy zakładu, a głównym tematem spotkania były doświadczenia z rozruchu nowego bloku energetycznego z czeską turbiną parową. Dyrektor zakładu przestawił 100-letnnią historię elektrociepłowni, jej urządzenia techniczne oraz perspektywy na przyszłość. Tym razem głównym tematem spotkania były sprawy związane z możliwością dostaw ciepła do osiedli w Czeskim Cieszynie. Elektrociepłownia Cieszyn jest dostawcą ciepła do 366 węzłów w Cieszynie za pośrednictwem 60 km sieci. Mimo dużego zbytu ma wolne moce, bez problemu mogłaby więc sprzedawać ciepło do Czeskiego Cieszyna. W praktyce Energetyka Cieszyńska wybudowałaby magistralę ciepłowniczą, łączącą polską centralę z osiedlami w Czeskim Cieszynie. Samo projektowanie i wybudowanie sieci, mowa jest o odcinku mniej niż kilometra, zajęłoby od półtora roku do dwóch lat. Energetyka Cieszyńska pokryłaby koszty inwestycji. Według szacunków, które zostały przedstawione także władzom Czeskiego Cieszyna, mieszkańcy zaoszczędziliby ok. 20 % kosztów. Dyskutowano też na temat możliwości kształcenia młodych elektrotechników – Polaków z Republiki Czeskiej. Zaproponowano zorganizować prelekcje dla studentów gimnazjum polskiego w Czeskim Cieszynie. Zaplanowane też jest spotkanie z Andrzejem Surzyckim, dyrektorem zakładu w Bibliotece Miejskiej w Czeskim Cieszynie. Artykuł pt. „Nasi elektrotechnicy dokształcają się w Cieszynie“ razem ze zdjęciem zamieścił „Głos Ludu“ – gazeta Polaków w Republice Czeskiej w numerze z 10.11.2009.

Andrzej Surzycki, dyrektor naczelny EC Cieszyn – Mgr inż. Andrzej Surzycki jest dyrektorem naczelnym przedsiębiorstwa Elektrociepłownia Cieszyn w Cieszynie. „90 lat czynnej i nieprzerwanej działalności Elektrociepłowni Cieszyn – dziś Energetyki Cieszyńskiej – to praca i służba na rzecz miasta kilku pokoleń pracowników. Przez cały ten okres – od 1910 roku – zakład pracował dla potrzeb Cieszyna. Jak ważna jest dla miasta, dla każdego domu, zakładu pracy energia elektryczna, czy cieplna, nie trzeba udowadniać“ – napisał Surzycki w okolicznościowej publikacji z 2000 roku. W bieżącym roku Elektrociepłownia Cieszyn obchodzi stulecie. Jej dyrektor naczelny jest jej pracowni kem od 1972 roku.

Elektrownia szczytowo pompowa Dlouhé stráně – w Koutach nad Desną w Jesionnikach jest nadal licznie odwiedzana przez turystów. Pomimo, że zmieniono organizację zwiedzania. Nie można już wyjechać na szczyt ku górnemu zbiornikowi, który leży na terenie Parku Narodowego Jeseníky, prywatnymi samochodami. Turystów wożą tam autobusy, dziennie tylko osiem kursów. To na pozór niepopularne posunięcie zwabiło nową kategorię turystów niezmotoryzowanych. W br. do końca września zwiedziło Dlouhé stráně przeszło 46 tysięcy turystów, tj. więcej niż w roku 2008. Ja miałem możliwość zwiedzić elektrownię 3.10.br w ramach wycieczki trzynieckich kół PZKO. (TT)

Zaproszenie – w piątek 30.11.2009 o godz. 16.00 odbędzie się w Czeskim Cieszynie, ul. Strzelnicza 28 (salka posiedzeń ZG PZKO) robocze zebranie członkowskie, na którym omówimy program obchodów 10-lecia Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich w RC, które odbędą się w styczniu 2010 w Gliwicach.

SEP w Republice Czeskiej obchodzi 10-lecie

Stowarzyszenie Elektrotechników Polskich w RC obchodziło w bieżącym roku 10-lecie swego istnienia. 3-osobowy komitet przygotowawczy w składzie: inż. Tadeusz Toman, inż. Edwin Macura, Henryk Toman zarejestrował 19.2.1999 w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych RC statut „Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich w Republice Czeskiej (skrót: SEP)“, tym samym organizacja stała się podmiotem prawnym. Pierwsze spotkanie członkowskie odbyło się 19.3.1999. Wybrano pierwszy zarząd SEP w składzie: inż. Tadeusz Toman (przewodniczący), Tadeusz Parzyk (zastępca przewodniczącego), inż. Tomasz Stopa (sekretarz), inż. Andrzej Macura (skarbnik), Tadeusz Kwolek (członek zarządu). MSW zarejestrowało statut w dniu 22.4.1999.

     Przedstawiamy chronologicznie najważniejsze wydarzenia z działalności Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich w RC (Czeski Cieszyn, o ile nie wyznaczono miejsce imprezy):

1)      6.5.1999             prelekcja inż. Tomasza Stopy i inż. Andrzeja Macury nt. wykorzystania

                                    internetu i inż. Tadeusza Tomana nt. rewizji urządzeń elektrycznych

2)      6/1999                ukazuje się pierwszy numer „Biuletynu SEP“

3)      22.11.1999         ekskursja do Elektrowni Dziećmorowice

4)      2000                   na łamach „Biuletynu SEP“ ukazał się Słownik Elektrotechniczny

                                    Czesko-Polski

5)      12.11.1999         w spotkaniu członkowskim wziął udział członek Stowarzyszenia

                                    Elektryków Polskich, Oddział Gliwice mgr inż. Kazimierz Nabzdyk,

                                    nawiązano współpracę z SEP Gliwice

6)      18.11.199           w konferencji naukowej pt. „Konsekwencja konferencji klimatycznej

                                    w japońskim Kioto dla Polski“ w Gliwicach bierze udział inż. Tomasz Stopa

7)      23.12.1999         Urząd Powiatowy w Karwinie, zgodnie z ustawą, rejestruje „Biuletyn SEP“

8)      25.2.2000           zebranie członkowskie z udziałem delegata SEP Oddział Gliwice

9)      18.5.2000           w konferencji „Wspieranie eksportu i przedsiębiorczości“ w Piotrowicach

                                    koło Karwiny bierze udział inż. Tadeusz Toman

10)    7.6.2000             prelekcję pt. „Elektrownia Dlouhé stráně“ wygłosił inż. Franciszek

                                    Jeżowicz, w spotkaniu bierze udział Vladimír Zejda z firmy Akuma

11)    6.10.2000           spotkanie z Jindřichem Babárikiem, redaktorem naczelnym pisma

                                    „Elektrotechnika v praxi“

12)    30.11.2000         zebranie członkowskie z udziałem delegata SEP Gliwice mgr inż.

                                    Kazimierza Nabzdyka i członka Rady Polaków Bronisława Walickiego

13)    10.1.2001           w spotkaniu noworocznym SEP w Gliwicach wzięli udział inż. Tadeusz

                                    Toman i inż. Zygmunt Stopa

14)    10.5.2001           prelekcje wygłosili – inż. Franciszek Jeżowicz, „Budowa Elektrowni

                                    Dziećmorowice“ i inż. Tadeusz Toman „Nowelizacja Kodeksu Pracy“

15)    7.12.2001           w spotkaniu członkowskim SEP, oddział Bielsko-Biała w Kętach bierze

                                    udział             inż. Bogusław Michałek

16)    9.1.2002             w spotkaniu noworocznym SEP w Gliwicach biorą udział inż. Zygmunt

                                    Stopa i Władysław Drong

17)    6.2.2002             zebranie członkowskie z udziałem delegata SEP Gliwice

18)    15.4.2002           wizyta członków SEP w Elektrociepłowni Cieszyn

19)    18.4.2002           prelekcję nt. 70.rocznicy tragicznej śmierci polskich lotników Żwirki

                                    i Wigury wygłosił Józef Przywara, opiekun pomnika lotników

                                    w Cierlicku-Kościelcu

20)    14.5.2002           w spotkaniu przewodniczących cechów, związków i stowarzyszeń

                                    elektrotechnicznych w Pradze-Żiżkowie bierze udział inż. Tadeusz Toman,

                                    nawiązano współpracę „Biuletynu SEP“ z  pismem „Elektrotechnický

                                    magazín“

21)    13.6.2002           Zarząd Główny SEP w Warszawie zarejestrował czeską Grupę Zagraniczną

                                    SEP

22)    22.1.2003           zebranie członkowskie

23)    28.4.2003           w spotkaniu towarzyskim w Cierlicku-Kościelcu wzięli udział mgr inż.

                                    Ludwik Pinko, mgr inż. Tadeusz Lipiński i mgr inż. Kazimierz Nabzdyk

                                    z SEP Gliwice

24)    26.9.2003           prelekcję pt. „Audyty energetyczne“ wygłosił inż. Tomasz Stopa

25)    27.10.2003         w uroczystym jubileuszowym spotkaniu z okazji 50-lecia SEP w Gliwicach

                                    wzięli udział inż. Tadeusz Toman i inż. Zygmunt Stopa

26)    9.12.2003           zebranie członkowskie

27)    26.2.2004           prelekcja inż. Stanisława Febera pt. „Przyrząd numeryczny do sondy

                                    neutronowej dla pomiaru wilgotności materiałów sypkich, zwłaszcza koksu“

28)    21.9.2004           prelekcję pt. „Rozwój i aplikacje mikrosystemów krzemowych“ wygłosił

                                    prof. Tadeusz Skubis, dyrektor Instytutu Metrologii i Automatyki

                                    Elektrotechnicznej Politechniki Śląskiej w Gliwicach

29)    17.11.2004         spotkanie elektryków w Cierlicku-Kościelcu, prelekcje wygłosili

                                    inż. Tadeusz Toman – „Rewizje urządzeń elektrycznych“, inż. Karol Guńka

                                    – „Elektrownie wiatrowe“, inż. Stanisław Feber – „Produkcja kształtek

                                    szamotowych przy współpracy wibroprasowania“, w spotkaniu wzięli udział

                                    prof. Bogusław Grzesik, dziekan wydziału elektrycznego Politechniki

                                    Sląskiej („Politechnika Śląska i jej Wydział Elektryczny), mgr inż.

                                    Kazimierz Gierlotka,             dyrektor Zakładu Napędu Elektrycznego

                                    i Elektroenergetyki Instytutu Elektrotechniki Teoretycznej i Przemysłowej,

                                    mgr inż. Kazimierz Nabzdyk, emerytowany wykładowca wydziału

                                    górniczego Politechniki Śląskiej

30)    10.1.2005           w spotkaniu noworocznym SEP w Gliwicach wzięli udział inż. Tadeusz

                                    Toman, inż. Zygmunt Stopa i Władysław Niedoba

31)    19.4.2005           spotkanie z prelekcją inż. Tomasza Stopy nt. doświadczeń z uczestnictwa w

                                    projektach zagranicznych firmy EMTEST

32)    21.10.2005         prelekcja inż. Stanisława Febera pt. „Radiostacje personsalne“ i

                                    inż. Andrzeja             Macury pt. „Prezentacja SEP w internecie“

33)    13.1.2006           zebranie członkowskie

34)    27.4.2006           prelekcja inż. Tadeusza Mocka, pracownika Huty Trzyniec nt. modernizacji

                                    sterowania wysokiego pieca nr.4

35)    19-20.5.2006      wycieczka członków SEP do małej elektrowni Malá Morávka i elektrowni

                                    szczytowo pompowej Dlouhé stráně

36)    21.9.2006           spotkanie, na którym prelekcję nt. energii odnawialnej wygłosił inż.

                                    Zdzisław Matysiak, przewodniczący stowarzyszenia Ekoenergia Cieszyn

37)    22.2.2007           zebranie członkowskie

38)    28.6.2007           prelekcja nt. energetyki hal fabrycznych fabryki samochodów osobowych

                                    „Hyundai“ Noszowice, którą wygłosił inż. Witold Stopa, konsultant firmy

                                    Takenaka s.a.

39)    6.9.2007             prelekcja inż. Franciszka Jeżowicza nt. energetyki w Kostaryce

40)    14.12.2007         spotkanie elektryków

41)    22.2.2008           zebranie członkowskie

42)    30.5.2008           prelekcja inż. Stanisław Febera pt. „Kompatybilność elektromagnetyczna“

43)    20.2.2009           zebranie członkowskie

44)    1999 / 2010        wydano razem 24 numerów „Biuletynu SEP“

„Głos Ludu“ pisze na temat ocieplania domów

„Głos Ludu“ – gazeta Polaków w Republice Czeskiej w numerze z 9.6.2009 zamieścił artykuł „Dylematy wokół ocieplania domu“. Temat ten interesuje członków Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich, dlatego zachęcamy do jego lektury. Zamieszczamy obszerne fragmenty artykułu.

     W kwietniu ruszył program Ministerstwa Środowiska Naturalnego RC „Zelená úsporám“. Właściciele domów jednorodzinnych i mieszkalnych, spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe i inne podmioty prawne mogą otrzymać dofinansowanie na ocieplenie budynków oraz instalację alternatywnych źródeł ogrzewania. Program wygląda zachęcająco, lecz warunki nie są łatwe do spełnienia. Rozwiązanie musi być kompleksowe, a oszczędność energii dokładnie obliczona. I tu zaczynają się kłopoty.

     Ministerialny program stawia jasne warunki: na zwrot kosztów można liczyć dopiero po zrealizowaniu całego zadania – albo musi być ocieplony cały budynek – i to tak, by zużycie energii na ogrzewanie spadło o co najmniej 40 % i nie przekroczyło 70 kWh / m^kw., albo przy częściowym ociepleniu, równocześnie trzeba zrealizować co najmniej trzy zadania – wymianę okien, ocieplenie strychu lub podłogi nad piwnicą. Oszczędność energii na ogrzewanie i przygotowanie ciepłej wody musi wtedy wynosić 20 % (…). Wiele osób jest zainteresowanych dotacją, lecz po zapoznaniu się ze szczegółami rezygnuje. Sprawa nie jest prosta. Najpierw trzeba przeprowadzić wstępny audyt energetyczny, opracować projekt, a po realizacji przeprowadzić nowy audyt.

     Kilka dni temu Ministerstwo Środowiska Naturalnego złagodziło warunki przyznania dotacji. Nowe zasady wejdą w życie jesienią. Główna zmiana polega na tym, że ci, którzy już w przeszłości, przed wejściem programu dotacyjnego w życie, przeprowadzili izolację budynku, będą mogli w ramach częściowego ocieplenia domu zrealizować już tylko dwa zadania, a nie trzy jak dotychczas. Osoba wnioskująca o dotację będzie przykładowo musiała udowodnić, że wymiana okien została w przeszłości zrealizowana rachunkiem od wykonawcy.

     Na pytanie – o czym trzeba pomyśleć, chcąc skorzystać z dotacji w ramach programu „Zelená úsporám“ – odpowiada Witold Stopa, audytor energetyczny. Po pierwsze trzeba się zastanowić nad tym, czy dany budynek spełnia wymogi tego programu. Musimy rozważyć, według jakiego punktu programu chcemy uzyskać pieniądze. Może to być kompleksowe ocieplenie budynku, częściowe ocieplanie lub instalacja odnawialnych źródeł energii – kotła na biomasę, pompy ciepła czy paneli słonecznych. Łatwiej uzyskać dotację na odnawialne źródła ciepła. Chcąc otrzymać dotację na całkowite ocieplenie (wymiana okien, ocieplenie ścian,  podłogi nad piwnicą  i  dachu),  musimy  uzyskać  oszczędność ciepła na ogrzewanie w wysokości co najmniej 40 %. To tylko jeden z wymogów – całkowite zapotrzebowanie na ciepło, przeliczone na metr kwadratowy powierzchni użytkowej, nie może być wyższe niż 70 kWh. By dowiedzieć się, czy mamy szansę spełnić te warunki, warto przed rozpoczęciem prac zwrócić się do specjalistów, którzy przeprowadzą odpowiednie obliczenia i ocenią, czy dany dom spełnia warunki programu. Jeżeli wynik jest korzystny, warto złożyć wniosek o dotację. Wysokość oszczędności energii po ociepleniu domu jest uzależniona od tego, z jakich materiałów budynek został wykonany. W budynkach sprzed 20 – 30 lat, po wymianie okien, ociepleniu ścian, podłóg nad piwnicą i dachu możemy obniżyć zużycie ciepła nawet o połowę W przypadku nowszych domów, które mają już własności izolacyjne, oszczędność będzie mniejsza. Moim zdaniem, warto ocieplać domy bez względu na dotację. Zawsze jest to dobra inwestycja. Ale ocieplać trzeba „z głową“, tak aby efekt był najlepszy.

     Ocieplenie przeciętnego domu jednorodzinnego wraz z otynkowaniem kosztuje ok. 240 tys. koron (bez podatku VAT). Jeżeli według nowych wa-runków programu wymiana okien zostanie uznana jako jeden z etapów ocieplenia budynku, trzeba jeszcze dodatkowo ocieplić strop piwnicy (cena ok. 60 tys. koron) albo strych (cena ok. 80 tys. koron). Do tego dochodzą koszty przygotowania projektu (ok.15 tys. koron). Sięgając po styropian grubości 14 cm, koszt wzrośnie o ok. 8 tys. koron. Kiedy to wszystko podliczymy i dodamy do tego podatek VAT, stwierdzimy, że koszty ocieplenia budynku będą wyższe o około 100 – 125 tys. koron.

     Program dotacyjny Ministerstwa Środowiska Naturalnego, który ruszył 1 kwietnia, ma potrwać do końca 2012 roku. Spełniając jego warunki, można uzyskać dofinansowanie na ocieplenie domu energo-oszczędnego (pasywnego). Ocieplając starszy dom jednorodzinny, możemy liczyć na dotację w wysokości 650 – 850 koron za metr kwadratowy powierzchni użytkowej przy częściowym ociepleniu lub 1,3 – 1,9 tys. koron przy kompleksowym ociepleniu. Maksymalnie można uzyskać refundację połowy poniesionych kosztów. Szczegółowe informacje znajdziemy na stronie internetowej www.zelenausporam.cz. 

100-lecie Elektrociepłowni Cieszyn

20 kwietnia 1909 roku miał miejsce akt erekcyjny budowy elektrowni w Cieszynie. W bieżącym roku obchodzimy właśnie 100-lecie zakładu. Działacze Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich w Republice Czeskiej zwiedzili już w przeszłości elektrociepłownię, w bieżącym roku planujemy kolejną ekskursję.

     Projekt budowy elektrowni w Cieszynie powstał w roku 1906. Możliwe to było dopiero po zakończeniu finansowania prowadzonych przez miasto inwestycji, takich jak Rzeźnia Miejska oddana do użytku w 1876 roku oraz Gazownia Miejska wybudowana w 1882 roku w związku z planowaną zamianą oświetlenia olejowego ulic miasta na gazowe. W roku 1907 Gmina Cieszyn rozpoczęła pertraktacje z Towarzystwem „Internationale Elektrizitäts-Gesellschaft“ w Wiedniu. Zostały one jednak przerwane i do umowy nie doszło. Budowę elektrowni, sieci transformatorowych i sieci elektrycznych  powierzono w końcu firmie „A.E.G. Union Elektrizitäts-Gesellschaft“ z Wiednia. Koncesję na budowę zakładu oraz wytwarzanie, przetwarzanie, rozdział i sprzedaż energii elektrycznej na terenie Cieszyna elektrownia uzyskała 24 sierpnia 1909 roku od „K.K.Schlesische Landesregierung“. Ostateczne uruchomienie elektrowni nastąpiło w drugiej połowie 1910 roku. Cieszyn liczył wówczas wraz z obecnym Czeskim Cieszynem ok. 23 tys. mieszkańców.

     Początkowe wyposażenie elektrowni składało się z dwóch kotłów parowych o powierzchni ogrzewalnej po 170 m² , systemu „Babcock & Wilcox“ o ciśnieniu 12 atm. oraz dwóch maszyn parowych „Compoud-Tandem“ o mocy 350 KM, które były sprzężone bezpośrednio z generatorem prądu trójfazowego o napięciu 3000 V i mocy 190 kVA, a także generatora prądu stałego o napięciu 800 V i mocy 50 kW. Generatory prądu stałego służyły do napędu tramwajów miejskich. Cieszyn posiadał cztery motorowe wozy tramwajowe, z których każdy był wyposażony w 2 generatory prądu stałego o mocy 50 kW. Tramwaje kursowały od restauracji „Pod Słońcem“ przy ul. Bielskiej na dworzec kolejowy w obecnym Czeskim Cieszynie. Łączna długość trasy wynosiła 2,7 km. Pierwszy tramwaj uruchomiono 12 lutego 1911 roku. Komunikację tramwajową zlikwidowano po podziale miasta  w 1920 roku. Ostatni kurs odbył się 2 kwietnia 1921 roku.

     W roku 1916 dobudowano nowy turbogenerator systemu „Curtis“ o mocy 620 kVA, powiększając halę maszyn do dzisiejszych rozmiarów. Wymagało to dostawienia trzeciego kotła, również systemu „Babcock & Wilcox“, o powierzchni ogrzewalnej 121 m². Kotły posiadały ruszt stały oraz wspólny podgrzewacz systemu Greena. Dowóz węgla odbywał się dwoma  samochodami ciężarowymi na składowisko, a następnie przy pomocy wózków na szynach do kotłowni. Na ruszt węgiel narzucano ręcznie. Spaliny były odprowadzane do wspólnego komina o średnicy 1,6 m i wysokości 46 m.

     Zasilanie kotłów wodą odbywało się przy pomocy dwóch pomp parowych Worthingtona o wydajności 12 000 l/h. Wodę do zasilania kotłów otrzymywano głównie z kondensacji powierzchniowej turbin i z garnków kondensacyjnych. Do gromadzenia wody kotłowej służył basen o pojemności 60 m³,  znajdujący się w kotłowni. Świeża woda dla dopełniania brakujących ilości była pobierana z rzeki Młynówki, poprzez osadniki i aparat Reiserta, w którym podlegała oczyszczaniu.

     Wybudowano również 9 stacji transformatorowych, których liczba wzrosła później do 13, z czego 5 na terenie obecnego Czeskiego Cieszyna. Po wojnie polsko czeskiej w 1919 roku Cieszyn został podzielony w 1920 roku na dwa miasta rzeką Olzą jako graniczną. W roku 1921 przestały kursować tramwaje. Jednak Elektrownia w dalszym ciągu zasilała cały Cieszyn – aż do lutego 1926 roku.

Urządzenia wytwórcze „Energetyki Cieszyńskiej“:

rok          kocioł (nr)                    rok       turbina (nr)                                 rok          moc     moc

budowy                                      likwid.                                                    likwid.    elektr.  cieplna

1910       Babcock&Wicox K1   1955    Compound-Tandem MP-1         1946       0,19     2,55

1910       Babcock&Wicox K2   1955    Compound-Tandem MP-2         1946       0,19     2,55

1915       Babcock&Wicox K3   1955    AEG Curtis TG-1                      1930       0,62     1,8

1928                                                       Brown Boveri Comp. TG-2       1971       1,65    

1930                                                       Brown Boveri Comp. TG-1       1971       0,62    

1938       Döbler-Gdańsk K4     1993                                                                                  10,5    

1942                                                       Brown Boveri Comp. TG-3       1977       3,2

1944       Ciegielski PoznańK5   1993                                                                                  10,5

1949                                                       AEG TG-4 (1916 rok)                              3,6

1957       OR-16 Sosnowiec K6                                                                                           12

1957       OR-16 Sosnowiec K7                                                                                           12

1963                                                       AEG TG-4 (rekonstrukcja)        1987       2,3

1972       WR-25 RaFaKo K8                                                                                              29       

1980       WR-25 SeFaKo K9                                                                                              29

1980       WR-25 SeFaKo K10                                                                                            29

1983       WR-25 SeFaKo K11                                                                                            29

1983       WR-25 SeFaKo K12                                                                                            29

(źródło: Andrzej Surzycki, „Energetyka Cieszyńska“, Cieszyn 2000, opracował T.T.)

170 lat Huty Trzyniec (1839-2009)

16.5.br. Huta Trzyniecka-Moravia Steel i Zarząd Główny Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego zorganizowały w trzynieckim Domu Kultury Trisia seminarium naukowe na temat „170 lat Huty Trzyniec“. W programie znalazły się prelekcje dr.Stanisława Zahradnika, CSc Huta Trzyniecka a środowisko, od założenia do 1989 roku, inż.Romana Suchanka Wpływ Huty Trzyniec na rozwój mniejszości polskiej w naszym regionie, dyrektora generalnego Huty Trzyniec inż. Jerzego Cienciały, CSc Współczesność Huty Trzyniec i perspektywy jej rozwoju, dr Jaroslava Raaba 45 lat w hutnictwie, 40 lat  w regionie trzynieckim – refleksje osobiste.

     Założona przed 170 laty Huta Trzyniecka dzięki sprzyjającym miejscowym warunkom rozwinęła się stopniowo z małego, niewiele znaczącego zakładu w jedną z największych hut żelaza w Europie Środkowej. W 1843 roku huta zatrudniała 131 pracowników, pod koniec XIX wieku 2500 a na końcu okupacji hitlerowskiej niespełna 10 000. W 1906 roku 90 % robotników było pochodzenia miejscowego, natomiast 60 % urzędników pochodzenia zamiejscowego

     Znaczący rozmach huty i koniunktura gospodarcza w latach dwudziestych XX wieku doprowadziły do rozwoju gminy Trzyniec, od 1928 roku miasta Trzyniec. W latach trzydziestych – w czasie kryzysu gospodarczego zaostrzała się walka polityczna i narastał ucisk miejscowej polskiej ludności. Po zajęciu Zaolzia przez Polskę w październiku 1938 roku zdecydowana większość miejscowej ludności polskiej witała zmiany jako wyzwolenie spod władzy czeskiej. Okupacja hitlerowska należy to najczarniejszych okresów w historii regionu. Nastała bezwzględna germanizacja i eksterminacja miejscowej ludności.

     Istnienie zakładu wywierało pozytywny wpływ na materialny byt ludności miejscowej Zapewniał im zatrudnienie, relatywnie stałe zarobki. Umożliwiało to także hutnikom budowę domków rodzinnych i ich przyzwoite wyposażenie. Dzięki hucie dochodziło do rozbudowy i unowocześniania ciągów komunikacyjnych. Wszystko to powodowało wzrost stopy życiowej w Trzynieckiem, przerywany tylko okresami kryzysu gospodarczego oraz I i II wojną światową. Charakter zatrudnienia w hucie rzutował także na wielką liczbę wypadków przy pracy. Najwięcej wypadków w historii huty było w 1944 roku – ogółem 5858, w tym 15 śmiertelnych. W tym okresie było jednak mniej problemów ekologicznych, szkody ekologiczne nie były odczuwane na większą skalę, ale problem już istniał. (Z)

Instalacje elektryczne – definicje i omówienie tematu

Instalacja elektryczna – to zestaw połączonych ze sobą i zharmonizowanych w działaniu urządzeń i aparatów, umożliwiających funkcjonowanie maszyn, urządzeń, systemów i układów zasilanych elektrycznie. Do instalacji elektrycznych zalicza się:

* instalacje elektroenergetyczne niskiego i wysokiego napięcia,

* instalacje i urządzenia teletechniczne

* instalacje i urządzenia sygnalizacji, sterowania, pomiarów i monitorowania,

* instalacje telefoniczne i komputerowe,

* instalacje elektroniczne alarmowe, przeciwpożarowe i ochrony mienia,

* instalacje uziemiające i przeciwprzepięciowe,

* instalacje wewnętrznej i zewnętrznej ochrony odgromowej.

Instalacje elektroenergetyczne zależnie od rodzaju odbiorników elektrycznych dzieli się na instalacje oświetleniowe, służące do zasilania źródeł światła i gniazd wtyczkowych dla przyłączania odbiorników ruchomych małej mocy i instalacje siłowe, zasilające trójfazowe silniki, urządzenia elektrycznego ogrzewania pomieszczeń i inne większej mocy.

W zależności od rodzaju obiektów budowlanych instalacje elektroenergetyczne dzielimy na

*    instalacje w budownictwie mieszkaniowym jedno- i wielorodzinnym,

*    instalacje w budownictwie ogólnym, w obiektach administracyjnych, w pomieszczeniach

      szkolnych, w budynkach użyteczności publicznej – służby zdrowia, handlu, bankach, kinach

      itp.

*    instalacje w rolnictwie,

*    instalacje przemysłowe – w zakładach przemysłowych, wytwórczych i wydobywczych.

Ze względu na przewidywany czas użytkowania instalacje elektroenergetyczne dzieli się na instalacje stałe – w obiektach stałego użytkowania i instalacje tymczasowe – w obiektach prowizorycznych i na placach budów.

Ogólnie termin instalacja elektroenergetyczna obejmuje współpracujące ze sobą urządzenia związane z wytwarzaniem, przesyłem, rozdziałem i użytkowaniem energii elektrycznej. Obejmuje następujące obiekty:

*    stacje, stanowiące zamknięty obszar ruchu elektrycznego z aparaturą rozdzielczą oraz

      transformatorami dla sieci przesyłowej lub rozdzielczej. Za instalacje uważa się również

      transformatory oraz aparaty rozdzielcze usytuowane poza zamkniętym obszarem ruchu

      elektrycznego,

*    elektrownie lub ich zespoły, zlokalizowane na wspólnym terenie. Instalacja obejmuje

      jednostki generatorowe i transformatory wraz z przynależną aparaturą rozdzielczą i wszystkimi

      elektrycznymi układami pomocniczymi. Nie obejmuje połączeń pomiędzy elektrowniami

      zlokalizowanymi na różnych terenach,

*    układy elektroenergetyczne zakładów i obiektów przemysłowych, rolniczych, handlowych,

      komunalnych itp. Połączenia pomiędzy zamkniętymi obszarami ruchu elektrycznego, ze

      stacjami włącznie, zlokalizowane na jednym terenie, są uważane za część instalacji,

      z wyjątkiem przypadku, gdy te połączenia stanowią część sieci przesyłowej lub rozdzielczej.

W obiektach tych występują oprócz instalacji elektroenergetycznych inne wymienione wyżej instalacje. Termin często stosowano zamiennie z pojęciem „instalacje niskiego napięcia“. Obecnie wprowadzono nowe pojęcie „instalacji elektroenergetycznych wysokiego napięcia“ – o napięciu wyższym niż 1 kV. Pojęcie to obejmuje stacje elektroenergetyczne, część elektryczną elektrowni oraz układy i sieci przesyłowe i rozdzielcze.

Instalacja odbiorcza jest to część instalacji znajdująca się za układem pomiarowym służącym do rozliczeń między dostawcą a odbiorcą energii elektrycznej, a w razie braku układu pomiarowego – za wyjściowymi zaciskami pierwszego urządzenia zabezpieczającego instalację od strony zasilania.

Elektroenergetyczna sieć rozdzielcza na napięcie do 1 kV i powyżej 1 kV do 100 kV (zasilająca) – jest to zbiór urządzeń do rozdziału energii elektrycznej zużywanej u odbiorców komunalnych i przemysłowych. Elektroenergetyczna sieć rozdzielcza może być siecią napowietrzną lub kablową  o napięciu do 1 kV (sieć niskiego napięcia), o napięciu powyżej 1 kV do 110 kV (sieć wysokiego napięcia) i sekcją szyn zbiorczych w rozdzielni wysokiego napięcia. Do zasilania obiektów budowlanych energią elektryczną z sieci rozdzielczych wykonywane są przyłącza i wewnętrzne linie zasilające.

Przyłącze jest to linia łącząca zasilany obiekt z rozdzielczą siecią zasilającą. Przyłącze może być wykonane jako kablowe lub napowietrzne, wykonywane przewodami gołymi lub izolowanymi. Przyłącze może być:

*    napowietrzne ze słupa rozdzielczej sieci niskiego napięcia jednoprzęsłowe lub wieloprzęsłowe

      do złącza niskiego napięcia,

*    kablowe ze słupa napowietrznej sieci lub z mufy odgałęźnej kablowej sieci rozdzielczej

      niskiego napięcia do złącza niskiego napięcia,

*    napowietrzne jednoprzęsłowe lub wieloprzęsłowe z sieci rozdzielczej napowietrznej

      wysokiego napięcia do złącza wysokiego napięcia,

*    kablowe z sieci rozdzielczej kablowej wysokiego napięcia do złącza wysokiego napięcia.

Złącze jest to urządzenie służące do wykonania połączenia przyłącza z instalacją odbiorczą bezpośrednio lub za pośrednictwem wewnętrznych linii zasilających. Z jednego złącza zasilana może być jedna lub więcej wewnętrznych linii zasilających. W złączu znajduje się głównie zabezpieczenie elektryczne obiektu. Złącze powinno być usytuowane w miejscu ogólnodostępnym, wewnątrz lub zewnątrz obiektu i zabezpieczone przed dostępem osób niepowołanych. Złącze może być:

*    zaciskami przed pomiarem po stronie wysokiego napięcia linii napowietrznej lub kablowej

      wysokiego napięcia,

*    zaciskami przewodów doprowadzonych z napowietrznej linii niskiego napięcia łączącymi

      z wewnętrzną linią zasilającą niskiego napięcia prowadzoną do tablicy licznikowej np.

      na stojaku dachowym, czy na izolatorach w szczycie  budynku,

*    zaciskami na kablowej wewnętrznej linii zasilającej do licznika energii elektrycznej

      usytuowanego na granicy posesji lub na zewnątrz budynku wyprowadzonej z mufy odgałęźnej

      w kablowej sieci rozdzielczej niskiego napięcia,

*    zaciskami na przelotowo wprowadzonym kablu sieci rozdzielczej niskiego napięcia do szafki

      z bezpiecznikami i licznikiem usytuowanej na granicy posesji lub na zewnątrz budynku.

Wewnętrzna linia zasilająca – jest to obwód zasilający tablice rozdzielcze, czy też rozdzielnie, z których zasilane są instalacje odbiorcze. Wewnętrzna linia zasilająca może być:

*    obwodem instalacji elektrycznej od złącza niskiego napięcia do tablicy licznikowej,

*    obwodem instalacji elektrycznej od tablicy licznikowej do tablic rozdzielczych, np.

      piętrowych, oddziałowych,

*    linią kablową lub napowietrzną wysokiego napięcia od złącza wysokiego napięcia do pola

      pomiarowego rozdzielni lub stacji transformatorowo-rozdzielczej,

*    linią kablową lub napowietrzną wysokiego napięcia od złącza wysokiego napięcia do pola

      pomiarowego rozdzielni lub stacji transformatorowo-rozdzielczej do oddziałowych rozdzielni

      stacji transformatorowo-rozdzielczej,

*    linią kablową lub napowietrzną niskiego napięcia od pola pomiarowego rozdzielni lub stacji

      transformatorowo-rozdzielczej do rozdzielnic oddziałowych niskiego napięcia,

*    linią kablową niskiego napięcia od złącza kablowego niskiego napięcia do punktu

      pomiarowego usytuowanego na granicy posesji lub na zewnątrz budynku.

W zależności od sposobu połączenia sieci z ziemią oraz od związku pomiędzy częściami przewodzącymi dostępnymi a ziemią, rozróżnia się następujące układy sieci, oznaczone za pomocą symboli literowych:

*    układ TN w wersji TN-C, TN-S lub TN-C-S,

*    układ TT,

*    układ IT.

Pierwsza litera oznaczenia określa związek układu sieci z ziemią, a mianowicie: T – oznacza bezpośrednie połączenie punktu neutralnego sieci z ziemią, I – oznacza izolowanie wszystkich części będących pod napięciem lub połączenie punktu neutralnego sieci z ziemią przez odpowiednią impedancję.

Druga litera określa sposób połączenia z ziemią dostępnych części przewodzących: N – oznacza bezpośrednie połączenie dostępnych części przewodzących z uziemionym punktem neutralnym.

Trzecia i czwarta litera określają rodzaj przewodów neutralnych i ochronnych (ochronno-neutralnych): C – oznacza, że w całym układzie funkcje przewodów neutralnych i ochronnych pełni jeden przewód ochronno-neutralny PEN, S – oznacza, że funkcje przewodów neutralnych i ochronnych pełnią oddzielne przewody, odpowiednio N i PE, w całym układzie, C-S – oznacza, że funkcję przewodu neutralnego i ochronnego w części układu pełni wspólny przewód PEN, a w części układu prowadzone są oddzielne przewody N i PE.

Rozróżniamy następujący podział przewodów elektrycznych, w zależności od asortymentu: elektroenergetyczne instalacyjne do 1 kV, elektroenergetyczne instalacyjne powyżej 1 kV, elektroenergetyczne napowietrzne gołe i izolowane, szynowe, sterownicze, telekomunikacyjne, komputerowe, specjalne, nawojowe, światłowody, ze względu na budowę: jedno i wielożyłowe, o żyłach aluminiowych i miedzianych, różniące się materiałem i budową izolacji, ekranowe, zbrojne, pojedyncze, parowe, czwórkowe. Budowę i typ przewodów w sposób jednoznaczny określa jego oznaczenie literowe.

Przekrój przewodów w instalacjach elektrycznych ustala się w oparciu o następujące kryteria szczegółowe:

*    obciążalność prądowa długotrwała,

*    wytrzymałość mechaniczna,

*    dopuszczalny spadek napięcia,

*    skuteczność ochrony przeciwporażeniowej,

*    wytrzymałość na cieplne działanie prądów zwarciowych.

Ponadto o doborze przekroju przewodów w liniach zasilających silniki indukcyjne może decydować koordynacja zabezpieczeń przewodów i silnika.

Dopuszczalna obciążalność prądowa przewodów jest limitowana dopuszczalną temperaturą izolacji żył, która dla przewodów ułożonych na stałe w izolacji PVC wynosi 70^O C.

Wyróżniono siedem podstawowych instalacji oznaczonych literami A-G i podano tabele określające obciążalności długotrwałe przewodów i kabli dla instalacji elektroenergetycznych w obiektach budowlanych. Podstawowe sposoby układania przewodów izolowanych oznaczono A-D:

A: przewody jednożyłowe izolowane w rurkach izolacyjnych lub w zamkniętym kanale w ścianie z materiału o bardzo dobrej izolacji cieplnej, przewody wielożyłowe ułożone bezpośrednio w ścianie,

B: przewody jednożyłowe w rurkach lub kanałach izolacyjnych ułożonych w ścianie murowanej, przewody jednożyłowe w rurkach lub kanałach izolacyjnych w ścianie murowanej, przewody w rurkach na ścianie drewnianej, przewody jedno- i wielożyłowe w korytkach w ścianie,

C: przewody wielożyłowe na ścianie, podłodze lub na suficie, przewody wtynkowe, przewody jedno- i wielożyłowe ułożone bezpośrednio w murze lub betonie, przewody wielożyłowe na ścianie drewnianej,

D: kable wielożyłowe w przepustach ułożone w ziemi, kable jednożyłowe w przepustach w ziemi, kable jedno- i wielożyłowe ułożone bezpośrednio w ziemi.

Przedstawiono tylko niektóre przykłady.

Instalacje elektryczne obiektów budowlanych mogą być wykonane przewodami izolowanymi prowadzonymi w powietrzu według następujących sposobów:

E: przewody wielożyłowe w powietrzu w odległości co najmniej 0,3 średnic od powierzchni ściany,

F: przewody jednożyłowe w odległości co najmniej jednej średnicy przewodu od ściany,

G: przewody jednożyłowe w układzie płaskim oddalone od siebie o co najmniej jedną średnicę.

Przewody i kable powinny być dobrane z uwzględnieniem ich wytrzymałości mechanicznej. W nowo budowanych instalacjach w budynkach należy stosować przewody elektryczne z żyłami o przekroju do 10 mm² wykonane wyłącznie z miedzi. Przewody napowietrzne nieizolowane produkuje się o przekrojach nie mniejszych niż 16 m mm² aluminium.

Szczególne wymagania dotyczą przewodów ochronnych. Ze względu na skuteczność działania urządzeń ochrony przeciwporażeniowej przewody ochronne powinny być odporne na prąd zwarciowy oraz mieć odpowiednią do warunków wytrzymałość mechaniczną. Najmniejsze wymiary poprzeczne przewodów ochronnych w obwodach instalacji elektrycznej podano w tabeli:

przekrój przewodów fazowych S minimalny przekrój przewodu ochronnego

S =< 16 mm²                                S

16 mm² < S =< 35 mm²                 16 mm²

S > 35 mm²                                  0,5  S

Przewód ochronno-neutralny PEN w instalacjach ułożonych na stałe w układzie TN powinien mieć przekrój nie mniejszy niż 10 mm² w przypadku miedzi i 16 mm² w przypadku aluminium.

Sposób ułożenia przewodów w instalacji i rodzaj przewodów musi być dostosowany do charakteru obiektu i przeznaczenia pomieszczeń.

Przewody fazowe w instalacjach wykonanych przewodami jednożyłowymi pod osłoną powinny w zasadzie mieć barwę brązową lub czarną i nie mogą być wielobarwne. Przewody fazowe nie mogą mieć barwy jasnoniebieskiej, która jest zarezerwowana dla przewodu neutralnego N. Przewody ochronne, ochronno-neutralne, uziemienia ochronnego lub ochronno-funkcjonalnego oraz połączeń wyrównawczych powinny być oznaczone dwu-barwnie, barwą zielono-żółtą, przy zachowaniu następujących zasad:

*    barwa zielono-żółta może służyć tylko do oznaczenia i identyfikacji przewodów mających

      udział w ochronie przeciwporażeniowej,

*    zaleca się, aby oznaczenie stosować na całej długości przewodu. Dopuszcza się stosowania

      oznaczeń nie na całej długości z tym, że powinny one znajdować się we wszystkich

      dostępnych i widocznych miejscach,

*    przewód ochronno-neutralny powinien być oznaczony barwą zielono-żółtą, a na końcach

      barwą jasnoniebieską, przy czym dopuszcza się przewód oznaczony barwą jasnoniebieską, a na

      końcach barwą zielono-żółtą,

*    przewód neutralny N i środkowy M powinien być oznaczony barwą jasnoniebieską w sposób

      taki, jak opisany dla przewodów ochronnych,

*    gołe przewody neutralne N lub środkowe M powinny być oznaczone barwą jasnoniebieską lub

      posiadać nakładki o barwie jasnoniebieskiej,

*    gołe przewody ochronne powinny być na podobnej zasadzie oznaczone barwą zielono-żółtą

      w formie pasów. Szerokość pasów ma wynosić od 15 do 100 mm,

*    przewody prądowe mogą być numerowane kolejnymi cyframi z tym, że cyfry 6 i 9 powinny

      być podkreślone. Nie numeruje się przewodów ochronnych PE i PEN.

Przewód PEN dla mieszkań modernizowanych pełni również funkcję przewodu neutralnego N. Po zmodernizowaniu instalacji we wszystkich mieszkaniach z przewodu PEN należy usunąć oznaczniki zielono-żółte, ponieważ staje się on przewodem neutralnym.

Przewody instalacji  elektrycznych muszą być zabezpieczone przed skutkami zwarć i przeciążeń. Zabezpieczenia zwarciowe i przeciążeniowe należy umieścić we wszystkich przewodach roboczych. Przewody robocze powinny być zabez-pieczone za pomocą urządzenia lub urządzeń powodujących samoczynne wyłączenie zasilania w razie przeciążenia lub zwarcia. Zabezpieczenia zwarciowe przewodów powinny być umieszczone na początku linii. Zabezpieczenia od przeciążeń przewodów można umieścić w dowolnej odległości od początku zabezpieczonej linii, jednak przed pierwszym rozgałęzieniem lub gniazdem wtyczkowym.

Temat zasad zabezpieczenia przewodów wymaga samodzielnego omówienia.

Odbiorniki przyłączane do instalacji elektrycznych można podzielić na:

*    urządzenia obwodów głównych, do których należą urządzenia dla wytwarzania energii

      elektrycznej, urządzenia dla przesyłu i rozdziału energii oraz odbiorniki, tj. urządzenia

      przetwarzające energię elektryczną na inną formę bezpośrednio użyteczną dla człowieka,

*    urządzenia obwodów pomocniczych, do których zalicza się zabezpieczenia, sterowanie,

      automatykę i pomiary.

Energia elektryczna występuje w dwóch postaciach: energia czynna – mierzona w kWh, która powstaje w wyniku przekształcenia innych rodzajów energii, np. cieplnej w elektrowniach cieplnych konwencjonalnych i jądrowych lub mechanicznej w elektrowniach wodnych i może być z kolei przekształcona na formę użyteczną w odbiornikach elektrycznych i energia bierna – mierzona w kvar, związana z występowaniem pól elektromagnetycznych, która chociaż bierze udział w przemianach energetycznych, sama nie jest przekształcana na inne formy energii.

Urządzenia elektryczne i odbiorniki prądu przemiennego charakteryzuje ich moc czynna P, podawana w W, kW lub MW i moc bierna Q, podawana odpowiednio w var, kvar lub Mvar. Geometryczna suma mocy czynnej i mocy biernej nosi nazwę mocy pozornej S i jest mierzona w VA, kVA lub MVA.

Wartość zużywanej energii czynnej jest ściśle związana z efektem pracy danego urządzenia. Stosunek energii elektrycznej zamienionej w odbiorniku na energię użyteczną do całkowitej energii czynnej dostarczonej do odbiornika stanowi jego sprawność. Różnica między energią użyteczną a dostarczoną energią czynną stanowi straty energii, lub w relacjach mocy czynnej straty mocy. Im niższa jest wartość współczynnika mocy tym większa ilość energii biernej musi być dostarczona do danego punktu sieci aby umożliwić poprawne działanie urządzeń. Dla sinusoidalnych przebiegów napięć i prądów współczynnik mocy jest wyznaczony przez cos fi danego obwodu lub urządzenia. Dla poprawy współczynnika mocy stosuje się kompensację mocy biernej przez instalowanie baterii kondensatorów elektroenergetycznych. Kompensacja mocy biernej umożliwia podwyższenie współczynnika mocy do żądanej wartości, wynoszącej zwykle 0,93 – 0,95. Niektóre odbiorniki, tzw. nieliniowe, mogą powodować niekorzystne odkształcenie prądu i napięcia od przebiegu sinusoidalnego, tj. pojawienie się  wyższych harmonicznych. Ograniczenie wartości wyższych harmonicznych można uzyskać przez zastosowanie odpowiednich układów sterowania lub zainstalowanie filtrów.

Poszczególne urządzenia i odbiorniki energii elektrycznej różniące się między sobą zastosowaniem, zasadą działania, procesem przemian energetycznych i np. charakterem związanych z tym strat, mogą być charakteryzowane w następujących grupach: źródła światła, maszyny wirujące i transformatory, urządzenia elektrotermiczne w tym elektryczne ogrzewanie pomieszczeń i urządzenia elektroniczne, pomiarów, sterowania i automatyki.

Wśród odbiorników energii elektrycznej można wyróżnić: urządzenia oświetleniowe, urządzenia napędowe, urządzenia grzejne i sprzęt gospodarstwa domowego AGD. We współczesnych gospodarstwach domowych podstawowe dziedziny zastosowania energii elektrycznej obejmują: oświetlenie, elektryczne urządzenia grzewcze, w tym ogrzewanie pomieszczeń, kuchnie itp., sprzęt AGD, drobne napędy elektryczne, urządzenia elektroniczne, np. sprzęt RTV, sprzęt informacyjny itp. Istnieją możliwości nie tylko zwiększenia lecz także racjonalizacji użytkowania energii elektrycznej w gospodarstwach domowych. Najlepsze efekty można tu uzyskać na drodze: modernizacji oświetlenia, promowania urządzeń energooszczędnych, rozpowszechniania wiedzy o racjonalnym użytkowaniu energii elektrycznej, rozwoju produkcji nowoczesnych energooszczędnych urządzeń elektrycznych.

Ważnym tematem, który nie można pominąć jest ochrona sprzętu i urządzeń elektrycznych przez obudowy. W tabeli są przedstawione zasady klasyfikacji ochrony przed dotykiem i wnikaniem wilgoci, określanego przy pomocy kodu IP, gdzie kod ten ma dwie liczby xx. W oznaczeniach obudowy urządzeń mogą znaleźć się dodatkowe liczby lub litery. W tabeli przedstawiamy symbole literowe obecnie stosowane.

pierwszy wskaźnik

         określenie                                                  zakres ochrony

 0      brak ochrony                                             brak ochrony przed dotykiem

 1      ochrona przed dużymi ciałami                  ochrona przed dotykiem przypadkowym

         obcymi                                                     

 2      ochrona przed ciałami obcymi                  ochrona przed dotknięciem palcami części

         o średniej wielkości                                   czynnych lub ruchomych na głębokość do

80 mm., ochrona przed ciałami obcymi

                                                                           o średnicy większej niż 12 mm

 3      ochrona przed małymi ciałami                  ochrona jak wyżej, lecz drutem o grubości

         obcymi                                                      ponad 2,5 mm i wnikaniu ciał o średnicy

                                                                           większej niż 2,5 mm

 4      ochrona przed ciałami obcymi                  ochrona jak wyżej, lecz o średnicy

         o kształcie ziaren                                       większej niż 1 mm

 5      ochrona przed osadzaniem się pyłu          pełna ochrona przed dotykiem, ochrona

                                                                           przed szkodliwym wnikaniem i osadzaniem się pyłu

 6      ochrona przed wnikaniem pyłu                 pełna ochrona przed dotykiem i wnikaniem pyłu

drugi wskaźnik

         określenie                                                  zakres ochrony

 0      brak ochrony                                            

 1      ochrona przed padającymi pionowo         ochrona od kropli wody spadającej pod dowolnym

         kroplami wody                                          kątem do 15^O względem pionu

 2      ochrona przed kroplami wody                  ochrona jak wyżej, lecz pod kątem 60^O względem

         padającymi skośnie                                   pionu

 3      ochrona przed rozpyloną wodą                 ochrona przed wodą padającą ze wszystkich

                                                                           kierunków

 4      ochrona przed bryzgami wody                

 5      ochrona przed strumieniem wody             ochrona przed strumieniem z dyszy ze wszystkich

                                                                           kierunków

 6      ochrona przed zalaniem wodą                  ochrona przed wnikaniem wody przy

                                                                           przypadkowym zalaniu, np. falami

 7      ochrona przy zanurzeniu                           woda nie wnika gdy urządzenie jest zanurzane

                                                                           na określony czas i głębokość

 8      ochrona w zanurzeniu                               woda nie wnika przy pełnym zanurzeniu

dodatkowe oznaczenia literowe (symbol literowy)

         zakres ochrony                                          dodatkowe wymagania lub zastosowanie

 A     ochrona przed dostępem wierzchem         próbnik dostępu: kula, d = 50 mm

         dłoni

 B     ochrona przed dostępem palcem               próbnik dostępu: palec probierczy, d = 12 mm

                                                                           i długości 80 mm

 C     ochrona przed dostępem narzędziem        próbnik dostępu: pręt, d = 2,5 mm i długości

100 mm

 D     ochrona przed dostępem prętem               próbnik dostępu: pręt, d = 1 mm i długości 100 mm

 H                                                                       aparat wysokiego napięcia

 M     ochrona przed wnikaniem wody              

         w trakcie ruchu, np. wirnika                    

 S      jak wyżej, lecz gdy części np. wirnik       

         są nieruchome                                          

 W    zastosowanie do określonych                  

         warunków pogodowych przy                  

         zapewnieniu dodatkowych środków       

         ochrony                                                    

Narażenia środowiskowe zależą też od warunków klimatycznych, dla których aparaty są przeznaczone. Można wyróżnić 5 podstawowych stref klimatycznych: zimną, umiarkowaną, gorącą suchą, gorącą wilgotną i wysokościową. Szczegóły są podane w tabeli:

typ klimatu           temperatura powietrza   wilgotność względna     ciśnienie

zimny                    średnia miesięczna         nie określa                      powyżej 775 hPa

                              poniżej –15^O C                                                     

umiarkowany        średnia miesięczna         nie określa                      powyżej 775 hPa

                              pomiędzy –15^O C i                                               

                              +25 ^O C, najwyższa                                              

                              w roku do +35 ^O C                                               

gorący suchy         średnia miesięczna         średnia miesięczna         powyżej 775 hPa

                              powyżej +22 ^O C,           nie przekracza 80%       

                              najwyższa w ciągu                                               

                              roku ponad +37 ^O C                                             

gorący                   przynajmniej jedna         średnia miesięczna         powyżej 775 hPa

wilgotny                miesięcznie powyżej      powyżej 80%                

                              +22 ^O C                                                                 

wysokościowy      nie określa                      nie określa                      poniżej 775 hPa

Stosuje się również oznaczenie stopni ochrony przed udarem mechanicznym – tzw. kod IK, stosowanego dla obudów urządzeń elektrycznych, gdzie kod ten ma dwie liczby według tabeli:

oznaczenie       01     00     02     03     04        05        06        07        08        (1)        0,9       10

odporność       0,15  0       0,20  0,35  0,50     0,70     1          2          5          6          10        20

na udar w J

trzecia cyfra             0       1                3                                  5                      7                      9

kodu IP

(opracował Tadeusz Toman)

W sprawie budowy spalarni odpadów

Ostatnio prasa czeska i polska zajęła się sprawą budowy spalarni odpadów w Karwinie, a to za sprawą spotkania czeskich i polskich samorządowców 16.6.br w konsulacie generalnym Rzeczypospolitej Polskiej w Ostrawie. Za sprawą konsula generalnego RP, Jerzego Kronholda, problem został nagłośniony jako spór polsko czeski Polskie gminy protestują, strona czeska nie rezygnuje z budowy – pisze prasa.

Prasa polska i „Głos Ludu“ – gazeta Polaków w RC problem dodatkowo przedstawia w kontekście historycznym, przypominając ówczesne protesty strony polskiej w 1989 roku przeciwko budowie koksowni w Stonawie. Jerzy Kronhold był wtedy działaczem opozycyjnej Solidarności Polsko-Czechosłowackiej, która organizowała manifestacje przeciw koksowni. Strona czeska zrezygnowała z budowy koksowni po upadku komunizmu w RC w grudniu 1989 roku. Dziś jednak jest rok 2009 i problem powinien być rozwiązywany argumentami merytorycznymi i technicznymi. Na pewno nie jest tak, że wszyscy w Polsce protestują przeciw spalarni a w Republice Czeskiej wszyscy popierają ten projekt. Na pewno sprawa likwidacji odpadów wymaga realizacji budowy nowoczesnych spalarni odpadów i to nie tylko w Karwinie. Nie tylko samorządowcy w obu krajach, ale wszyscy obywatele – między innymi przez prasę – powinni być zaznajomieni z technicznymi, technologicznymi, ekologicznymi i społecznymi aspektami budowy spalarni. Tymczasem, wiemy tylko ogólnie, że spalarnia, która powinna rozpocząć działalność w 2015 roku ma być zakładem nowoczesnym, wybudowanym zgodnie z obowiązującymi normami Unii Europejskiej. (Tadeusz Toman)

Koniec klasycznych żarówek

Od 1.9.br. w państwach Unii Europejskiej wchodzi w życie zakaz produkcji i importu klasycznych żarówek o mocy 100 W i większej. Sklepy jednak mogą dokończyć wyprzedaż zasobów i po tym terminie.

Rocznie poprzez zastąpienie klasycznych żarówek energooszczędnymi świetlówkami Unia Europejska zaoszczędzi około 11 miliardów euro, co odpowiada przykładowo rocznemu zużyciu energii elektrycznej w Belgii. Po zakończeniu sprzedaży „starych“ żarówek do atmosfery wypuści się rocznie o około 32 milionów ton CO₂ mniej. Wprowadzanie energo-oszczędnych świetlówek oprócz bezdyskusyjnych korzyści ma i swe negatywy Rozbiciem świetlówki do atmosfery wyemitowane będą pary rtęci, które w wyższych koncentracjach są niebezpieczne dla zdrowia, dlatego wymagane jest dotrzymawanie specjalnych zasad ich likwidacji. W stanie nierozbitym świetlówka nie jest niebezpieczna dla zdrowia.

Energooszczędna świetlówka – niskociśnieniowa zamknięta rurka zapełniona mieszanką par i gazów zasilana elektrodami. Zaletą jest oszczędność energii i wyższa trwałość, zawiera jednak szkodliwe substancje – rtęć i emituje promieniowanie infraczerwone. Koszty eksploatacji (12 000 godz., 60 W) = 960 Kč, 2000 dni (5,5 roku)

Żarówka halogenowa – w żarówce przebiega tzw. proces halogenowy, kiedy w wysokiej temperaturze pary wolframu łączą się np. z bromem i rozkładają. Zaletą jest wyższa trwałość i większa siła światła, niedogodnością emitowane promieniowanie ultrafioletowe. Koszty eksploatacji (12 000 godz., 60 W) = 2376 Kč, 400 dni

Żarówka normalna – funkcjonuje na zasadzie nagrzewania przez prąd elektryczny cienkiego drutu, tzw. żarnika z trudno topliwego metalu do bardzo wysokiej temperatury. Zaletą jest stabilne i stałe światło, niedogodnością wysokie koszty eksploatacji (12 000 godz., 60 W) = 3000 Kč, 200 dni

Zakaz produkcji i importu żarówek określonej mocy i typu wchodzi w życie:

do 1.9.2009  ………  100 W i więcej, wszystkie żarówki matowe

do 31.12.2009 ……   75 W

do 31.12.2012 ……   wszystkie żarówki

do 31.12.2016 ……   wszystkie żarówki halogenowe 

Mała elektrownia wodna Huczak

Mała elektrownia wodna Hučák znajduje się na brzegu rzeki Łaby, w samym centrum Hradca Kralowej. Elektrownię wodną dało wybudować miasto na początku XX wieku, jeszcze przed pierwszą wojną światową, u tzw. Jazu Huczawskiego, który miał chronić centrum miasta przed częstymi powodziami. Architekt František Sander zaprojektował budowlę w stylu secesyjnym, uzupełniony później moderną. Obiekt służy dziś studentom architektury jako przykład podołania zadania zaprojektowania dzieła technicznego właśnie w tym stylu. Nie tylko dzięki uroczystemu oświetleniu elektrownia tworzy dominantę miasta wojewódzkiego. W budynku zainstalowano centrum informacyjne składające się z kilku części. Można zwiedzić – i to bezpłatnie – elektrownię, zorganizować konferencje i wykłady. Znajdująca się tu ciekawa ekspozycja w formie rozrywkowej przedstawia zwiedzającym na przykład działanie elektrowni wodnej i możliwości wykorzystania źródeł energii wodnej, wiatrowej, słonecznej i biomasy. Znajdują się tu m.in. trzy historyczne turbiny Francisa, pompa cieplna, model tornada wiatrowego itp. Centrum informacyjne otwarte jest codziennie w godzinach 9-16, grupy mogą zamówić przewodnika. Zwiedzić małą elektrownię wodną można zawsze w sobotę i niedzielę od godz. 14.

Muzeum techniki ruchu kolejowego

Muzeum techniki zabezpieczającej i sterującej ruch kolejowy znajduje się w areale firmy Signal Mont w Hradcu Kralowej, koło linii kolejowej Hradec Králové – Týniště nad Orlicí. Łącznie w ośmiu pomieszczeniach zaprezentowano unikalny zbiór urządzeń technicznych służących do kierowania ruchu kolejowego na początku XX wieku. Jedna z sal wystawowych była urządzona jako biuro kierownika ruchu z okresu początku XX wieku. Podczas zwiedzania eksponatów umożliwiono każdemu wypróbować działanie danego urządzenia technicznego. Ekspozycję otwarto w 1988 roku w północnomorawskiej Vidnavie, skąd była przed kilku laty przeniesiona do Hradca Kralowej. Wystawę poszerzono o nowe eksponaty zapożyczone z Muzeum Technicznego Narodowego (Národní technické muzeum) w Pradze. Otwarte jest codziennie oprócz poniedziałku w godzinach 9-17, od października do kwietnia tylko w sobotę i niedzielę w godzinach 9-16. Wstępne wynosi 40 Kč, zniżkowe 10 Kč. (źródło „Právo“, 24.7.2009)

Przemysł kablowy w Polsce

Pierwsze wzmianki o przemyśle kablowym na ziemiach polskich, podzielonych między trzech zaborców, datują się na rok 1890. Powstała wtedy w Warszawie niewielka fabryczka przewodów, której właścicielem był Stanisław Żelazo i która pod nazwą „Virunit“ działa jeszcze w okresie międzywojennym.

     W 1985 roku August Hüffer założył w Łodzi fabrykę maszyn elektrycznych, w której wytwarzano również druty nawojowe i przewody izolowane. Fabryka działała do roku 1903. Prawdziwą „eksplozję“ w zakresie powstawania fabryczek i zakładów przemysłu kabli i przewodów na ziemiach polskich przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości – przyniosły lata pierwszej wojny światowej, jakość produkcji pozostawiała jednak wiele do życzenia. Większość tych zakładów po wojnie zbankrutowała, pozostałe nie odegrały większej roli.

     Początkowo potrzeby Polski Odrodzonej na przewody i kable pokrywane były importem, przede wszystkim niemieckim oraz w mniejszych ilościach – czecho-słowackim, austriackim, francuskim i szwedzkim. Większe fabryki kabli i przewodów powstały w dwóch okresach. W pierwszym z nich, obejmującym lata od 1920 do 1924, inicjatorem tworzenia nowego w Polsce przemysłu kablowego był kapitał polski (powstały fabryki w Bydgoszczy, Warszawie, Szopienicach, Rudzie Pabianickiej). W drugim, trwającym od 1927 do 1930 r., budowano duże kablownie z inicjatywy kapitału zagranicznego (w Krakowie, Będzinie, Czechowicach, Warszawie, Ożarowie koło Warszawy). Produkowany wówczas asortyment wyrobów obejmował wszystkie znane wtedy typy kabli i przewodów na napięcie do 35 kV.

     W 1939 roku polski przemysł kablowy stracił bezpowrotnie około 20 % swoich zdolności produkcyjnych w wyniku zbombardowania Warszawskiej Fabryki Kabli. Bomby nie ominęły też fabryki będzińskiej. Fabryki w Czechowicach, Będzinie i Bydgoszczy znalazły się na terenie Rzeszy Niemieckiej i pracowały na potrzeby niemieckiego przemysłu zbrojeniowego. Natomiast trzy kablownie znajdujące się na terenie Generalnej Guberni (Warszawa, Kraków, Ożarów) pracowały głównie na rynek wewnętrzny. Całkowitej zagładzie podczas Powstania Warszawskiego i po jego zakończeniu uległy obiekty Towarzystwa Przemysłu Kabel w Warszawie. Oprócz strat materialnych, przemysł kablowy poniósł poważne straty w ludziach. Pomimo tych strat już w 1945 roku przemysł kabli i przewodów zaczął dostarczać na rynek wyroby kablowe.

     Odbudowa zniszczonego przez wojnę przemysłu kablowego została zakończona w 1949 roku, kiedy to wykonano ostatnie prace związane z uruchomieniem fabryki w Ożarowie.

     Obszerny artykuł na temat polskiego przemysłu kablowego publikują w biuletynie organizacyjnym i naukowo technicznym Stowarzyszenia Elektryków Polskich „Spektrum“ nr  9-10/2009 Janusz Nowastowski i Jan Grobicki. Obszernie omawiają też okres 1950-1992 i po 1992 roku. (opracował Tadeusz Toman)

Czy ciepło z EC Cieszyn popłynie do Czeskiego Cieszyna

Czy czesko-cieszyńskie osiedla będą ogrzewane ciepłem płynącym z Cieszyna? – pyta redakcja „Głosu Ludu – gazety Polaków w Republice Czeskiej“ Andrzeja Surzyckiego, prezesa Cieszyńskiej Energetyki (13.10.2009, „Gorące kaloryfery ponad granicami? Poczekamy, zobaczymy“).  Temu tematowi poświęcony jest też artykuł w języku czeskim w trzynieckim tygodniku „Horizont“ (20.10.2009, „Můžeme být prvním příkladem trvalého transportu tepla státní hranici“. Zamieszczamy fragmenty obu artykułów.

     „Dostarczamy ciepło do 366 węzłów w Cieszynie za pośrednictwem 60 km sieci. Mimo dużego zbytu mamy wolne moce, bez problemu moglibyśmy więc sprzedawać ciepło do Czeskiego Cieszyna. Taki pomysł pojawił się już 10 lat temu, w 2000 roku, kiedy Energetyka Cieszyńska obchodziła 90 lat swego istnienia. Praktycznie od tego czasu przekonujemy władze miasta, że takie rozwiązanie będzie dla nich korzystne i ekonomiczne. Kolejne władze i zarządy miasta deklarują chęć współpracy“ – mówi Andrzej Surzycki.

     W praktyce Energetyka Cieszyńska wybudowałaby magistralę ciepłowniczą, łączącą polską centralę z osiedlami w Czeskim Cieszynie. W pierwszej kolejności byłyby to osiedla Grabińska, Mojska i Ostrawska. Samo projektowanie i wybudowanie sieci, mowa jest o odcinku mniej niż kilometra, zajęłoby od półtora roku do dwóch lat. Energetyka Cieszyńska pokryłaby koszty inwestycji. Według szacunków Energetyki Cieszyńskiej, które zostały przedstawione także władzom Czeskiego Cieszyna, mieszkańcy oszczędzaliby na energii około 20 procent. Dziś, według Surzyckiego, za gigadżul (GJ) mieszkańcy płacą 600 koron, polskie ciepło kosztowałoby nieco ponad 400 koron (Głos Ludu). Dla uściślenia: Przedstawiamy aktualne taryfy zaakceptowane polskim Urzędem Regulacji Energetyki. Cena na każdy rok obliczona jest na podstawie udokumentowanych kosztów i zależy od miejsca, gdzie ciepło dostarczamy. To znaczy, że inna cena jest dla poboru bezpośrednio z kotłowni po stronie polskiej – 195 koron / GJ lub na doprowadzeniu do stacji wymiany ciepła po stronie czeskiej, co jest aktualnie lokalna kotłownia gazowa – 270 koron / GJ lub na odprowadzeniu z tej stacji – 315 koron / GJ. Najwyższe koszty są ustalone dla bezpośredniej dostawy do systemu grzewczego w mieszkaniu, taryf ten nie jest dokładnie obliczony dla Czeskiego Cieszyna, ale możemy go obliczyć analogicznie na warunki polskie na około 400 koron / GJ. Trzeba jednak podkreślić, że ceny te obowiązują już do końca 2010 roku, podczas gdy mieszkańcy Czeskiego Cieszyna po dokonaniu rozliczenia zapłacą za dostawę ciepła za 2008 rok 597,43 koron / GJ. Nie wiemy, jak wzrośnie dalej cena ciepła dla mieszkańców Czeskiego Cieszyna w przyszłym roku. Wiemy, że w porównaniu z rokiem 2007 wzrosła o 30 procent (Horizont).

     Prezes Cieszyńskiej Energetyki zwraca także uwagę na dwa elementy – planowane podwyżki cen surowców oraz różę wiatrów. Ciepło w Polsce jest wytwarzane z węgla, z kolei osiedla w Czeskim Cieszynie są uzależnione od gazu. Patrząc w przyszłość, należy spodziewać się większych podwyżek cen gazu, niż węgla, co przełoży się na to, ile pieniędzy zostanie w portfelu przeciętnego obywatela Czeskiego Cieszyna. Z kolei róża wiatrów wskazuje na przewagę wiatrów zachodnich. Uruchomienie więc dodatkowych mocy w elektrociepłowni położonej blisko granicy nie pogorszy jakości powietrza w Czeskim Cieszynie. Podkreślić trzeba, że Energetyka Cieszyńska spełnia wszystkie warunki ekologiczne, dotyczące emisji gazów. Posiada zezwolenie, które jest właściwie certyfikatem na wykorzystanie eksploatowanych urządzeń technicznych. Ma zainstalowany stały monitoring emisji pyłów i jest pod nieustanną kontrolą urzędów.

     Cieszyńska Energetyka stawia praktycznie tylko jeden warunek. Skoro zainwestuje w budowę sieci ciepłowniczej, oczekuje na długoterminową umowę na dostawę ciepła. Im więcej osiedli zostałoby przyłączonych do sieci, tym inwestycja szybciej by się zwróciła. „Chcemy dostarczać ciepło przy pomocy sieci takiego przekroju, która umożliwi dostawy ciepła do wszystkich osiedli i do wszystkich budynków w Czeskim Cieszynie“.

     „Jesteśmy otwarci na współpracę. W tej sprawie nie ma jednak na razie żadnej decyzji“ – mówi Stanisław Folwarczny, wiceburmistrz Czeskiego Cieszyna. W koncepcji energetycznej dla Czeskiego Cieszyna jest kilka rozwiązań. Swego czasu rozważano kupowanie ciepła z Trzyńca, mowa była też o nowym źródle.

     Chociaż Rzeczpospolita Polska i Republika Czeska należą do Unii Europejskiej, co upraszcza  procedury administracyjne, do polsko czeskich transakcji jeżeli chodzi o sprzedaż prądu, gazu, wody czy ciepła dochodzi rzadko. Ostatnia taka umowa została podpisana wiosną br. między gminą Zebrzydowice i Spółką Morawsko-Śląskie Wodociągi i Kanalizacje (Severomoravské vodovody a kanalizace) w Ostrawie. Wodę z Republiki Czeskiej już w przyszłym roku będą pić mieszkańcy Kaczyc, sołectwa wchodzącego w skład Zebrzydowic. W tym przypadku nie decydowały względy ekonomiczne. Chodzi o zabezpieczenie na wypadek awarii sieci. Kiedy już do niej dochodziło, to cierpieli właśnie mieszkańcy Kaczyc. Teraz sieci polska i czeska zostaną połączone, co powinno wyeliminować problemy.

Zasady zabezpieczania przewodów

Ochrona przeciwprzepięciowa w instalacjach

Przewody instalacji elektrycznych muszą być zabezpieczone przed skutkami zwarć i przeciążeń. Zabezpieczenia zwarciowe i przeciążeniowe należy umieścić we wszystkich przewodach roboczych. Przewody robocze powinny być zabezpieczone za pomocą urządzenia lub urządzeń powodujących samoczynne wyłączenie zasilania w razie przeciążenia lub zwarcia. Zabezpieczenia zwarciowe przewodów powinny być umieszczone na początku linii. Zabezpieczenia od przeciążeń przewodów można umieścić w dowolnej odległości od początku zabezpieczonej linii, jednak przed pierwszym rozgałęzieniem lub gniazdem wtyczkowym.

Urządzenia zabezpieczające powinny być tak dobrane, aby w obwodzie następowało przerwanie przepływu prądu o wartości większej od długotrwałej obciążalności przewodów, zanim wystąpi niebezpieczeństwo uszkodzenia izolacji, połączeń i otoczenia przewodów na skutek nadmiernego wzrostu temperatury. Wymaganie to sprowadza się do spełnienia dwóch warunków:

I_B = < I_n = < I_Z

I₂ = < 1,45  I_Z

gdzie:

I_B – obliczeniowy prąd obciążenia

I_Z – obciążalność prądowa długotrwała przewodu

I_n – prąd znamionowy urządzenia zabezpieczającego

I₂ – prąd zadziałania urządzenia zabezpieczającego

Jako prąd zadziałania bezpieczników topikowych można przyjmować wartości prądów pobierczych górnych, które dla bezpieczników typu gL, stosowanych w instalacjach zasilających budynki wynoszą:

*    dla prądu znamionowego wkładki 4 A                       2,1  I_n

*    dla prądu znamionowego wkładki 6 - 10 A               1,9  I_n

*    dla prądu znamionowego wkładki 16 - 25 A             1,75  I_n

*    dla prądu znamionowego wkładki 32 - 400 A           1,6  I_n

Jako prąd zadziałania instalacyjnych wyłączników nadprądowych (S) można przyjmować wartość 1,45  I_n.

Zabezpieczenia przeciążeniowe powinny być zainstalowane na początku obwodu oraz w miejscach zmniejszenia się obciążalności przewodów wynikającego ze zmiany przekroju lub typu przewodów albo pogorszenia się warunków chłodzenia wskutek zmiany sposobu prowadzenia przewodów.

Zabezpieczenia zwarciowe mogą być wykonane za pomocą bezpieczników lub wyłączników samoczynnych z wyzwalaczami zwarciowymi. Urządzenia zabezpieczające od skutków zwarć powinny zapewniać czas przerywania przepływu prądu zwarciowego taki, aby temperatura przewodów nie przekroczyła temperatury granicznej dopuszczalnej przy zwarciu co wymaga uzyskania odpowiedniej energii (I². t) przenoszonej przez urządzenia zabezpieczające, a mianowicie:

I^‘‘_k ² . t  <  k² . S²

gdzie:

I^‘‘_k  – prąd zwarciowy początkowy (A)

t – czas zadziałania urządzenia zabezpieczającego (s)

S – przekrój przewodu (mm²)

k – współczynnik materiałowy równy 115 dla przewodów z żyłami miedzianymi i

      izolacją z PVC, 74 dla przewodów z żyłami aluminiowymi i izolacją z PVC

Zależności powyższe obowiązują dla czasów nie dłuższych niż 5 s i przekrojów nie większych niż 300 mm².

Urządzenia zabezpieczające przed zwarciami powinny mieć zdolność wyłączania nie mniejszą od spodziewanego prądu zwarcia mogącego występować w miejscu ich zainstalowania.

Selektywne działanie zabezpieczeń polega na takim doborze kolejnych urządzeń zabezpieczających aby w przypadku zwarcia w instalacji w pierwszej kolejności zadziałało zabezpieczenie położone najbliżej miejsca uszkodzenia – zwarcia. Aby urządzenia zabezpieczające działały w sposób selektywny, charakterystyki czasowo-prądowe sąsiednich zabezpieczeń nie mogą się przecinać, ani nie mogą mieć wspólnych obszarów działania. Wyjaśnia to przebieg charakterystyk urządzeń zabezpieczających w funkcji czasu.

Przy stosowaniu bezpieczników topikowych selektywność jest zachowana, jeżeli stosunek prądów znamionowych kolejno występujących szeregowo wkładek bezpiecznikowych wynosi co najmniej 1,6.

W każdym obiekcie budowlanym powinny być wykonane główne połączenia wyrównawcze łączące ze sobą następujące części przewodzące:

*    przewód ochronny obwodu zasilającego,

*    główną szynę uziemiającą,

*    rury metalowe zasilające instalacje wewnętrzne obiektów, np. gazu, wody,

*    metalowe elementy konstrukcyjne, urządzenia centralnego ogrzewania, systemy

      klimatyzacyjne itp.

Elementy przewodzące doprowadzone z zewnątrz budynku, powinny być połączone w budynku możliwie jak najbliżej miejsca ich wprowadzenia. Połączenia wyrównawcze dla przewodów telekomunikacyjnych powinny być wykonane w porozumieniu z właścicielem i służbami eksploatacyjnymi tych przewodów.

Jeżeli w instalacji lub jej części nie mogą być spełnione warunki samoczynnego wyłączania, wymagane dla ochrony przeciwporażeniowej, to powinny być wykonane miejscowe połączenia wyrównawcze, zwane połączeniami wyrównawczymi dodatkowymi. Połączenia wyrównawcze dodatkowe powinny obejmować wszystkie części przewodzące jednocześnie dostępne wszystkich urządzeń stałych i części przewodzące obce, a także, jeżeli to możliwe, główne metalowe zbrojenia konstrukcji żelbetonowej. System połączeń wyrównawczych powinien być połączony z przewodami ochronnymi wszystkich urządzeń, w tym również gniazd wtyczkowych.

Połączenia wyrównawcze dodatkowe są uzupełniającym środkiem ochrony przed dotykiem pośrednim razem z samoczynnym wyłączeniem zasilania w przypadku:

*    jeśli nie mogą być spełnione warunki samoczynnego wyłączania,

*    w pomieszczeniach i instalacjach o zwiększonym zagrożeniu porażeniowym, np. łazienki,

      pralnie, gospodarstwa rolne.

Przewody połączeń wyrównawczych głównych powinny mieć przekroje nie mniejsze niż połowa największego przekroju przewodu ochronnego w danej instalacji, lecz nie mniej niż 6 mm². Przekrój nie musi być jednak większy niż 25 mm², jeżeli przewód wyrównawczy jest wykonany z miedzi, a w przypadku innego metalu, od przekroju zapewniającego co najmniej taką samą obciążalność prądową.

Przewody połączeń wyrównawczych dodatkowych powinny mieć przekroje nie mniejsze niż:

*    przy połączeniu ze sobą dwóch części przewodzących dostępnych – najmniejszy przekrój

      przewodu ochronnego do tych części,

*    przy połączeniu ze sobą części przewodzących dostępnych z częściami przewodzącymi        obcymi – 50% przekroju odpowiedniego przewodu ochronnego.

Dodatkowo przekroje tych przewodów powinny spełniać wymagania przewodu ochronnego nie będącego częścią wspólnego układu przewodów lub jego osłoną.

Przewody uziemiające miedziane i stalowe ułożone w ziemi chronione przed korozją powinny mieć przekroje nie mniejsze niż 16 mm², natomiast nie chronione przed korozją powinny mieć przekroje nie mniejsze niż 25 mm² dla przewodów miedzianych i  50 mm² dla przewodów stalowych.

Potrzebę zastosowania ochrony przeciwprzepięciowej na początku instalacji uzależnia się od rodzaju sieci zasilającej instalację elektryczną budynku, warunków zewnętrznych (liczby dni burzowych w roku) i poziomu przepięcia przejściowego na początku instalacji.

Można wyróżnić trzy rodzaje sieci zasilających:

*    sieć kablowa ułożona w ziemi,

*    sieć napowietrzno-kablowa przy czym instalację zasila kabel ułożony w ziemi,

*    sieć napowietrzna.

Jeżeli do zasilania obiektu budowlanego zastosowano sieć kablową lub napowietrzno-kablową z ułożonym w ziemi kablem o długości co najmniej 150 m to zapewnione jest wystarczające tłumienie fal przepięciowych przenoszonych przez sieć zasilającą i nie ma potrzeby zastosowania ochrony przeciwprzepięciowej na początku instalacji.

Jeżeli budynek zasilany jest linią napowietrzną to o stosowaniu ochrony przeciwprzepięciowej na początku instalacji decyduje poziom przepięć przejściowych i liczba wyładowań burzowych w roku. Gdy liczba dni burzowych w roku nie przekracza 25 (AQ1) wówczas stosowanie ochrony nie jest wymagane. Gdy liczba dni burzowych w roku przekracza 25 (AQ2) to ochrona przeciw-przepięciowa w instalacji o napięciu 230/400 V:

*    nie jest wymagana, jeżeli poziom przepięcia przejściowego na początku instalacji  U = <  4 kV,

*    jest zalecana, jeżeli 4 kV < U = <  6 kV,

*    jest wymagana, jeżeli U > 6 kV.

Do ochrony przed przepięciami wnoszonymi przez sieć zasilającą stosuje się urządzenia do ograniczania przepięć nazywane SPD – ograniczniki przepięć klasy I, włączone na początku instalacji, stanowiące tzw. pierwszy stopień ochrony.

W układach sieci  TN i TT ograniczniki przepięć powinny być włączone:

*    między każdy nieuziemiony przewód fazowy i ziemię, jeżeli przewód neutralny jest uziemiony

      na początku instalacji,

*    między każdy przewód fazowy i ziemię oraz między przewód neutralny i ziemię, gdy przewód

      neutralny istnieje i nie jest uziemiony na początku instalacji.

W sieciach typu IT należy włączyć odgromniki między każdy przewód fazowy i ziemię, a jeżeli występuje przewód neutralny, między przewód neutralny i ziemię.

W rozbudowanych systemach instalacji elektrycznych ograniczenie się do podstawowego układu ochrony jest niewystarczające i należy stosować kilka stopni ochrony odpowiednio do kategorii przepięć i odporności udarowej zastosowanych urządzeń.

Ponieważ ograniczniki przepięć klasy I nie posiadają wewnętrznych zabezpieczeń zwarciowych, należy je chronić przed skutkami zwarć. Sposób zabezpieczenia i wartość bezpiecznika powinien podać producent ogranicznika. (opracował Tadeusz Toman)

Energia elektryczna z wiatru: Elektrownie wiatrowe

w Polsce i na świecie

Gwałtownie rośnie zainteresowanie rozwojem energetyki wiatrowej. Firmy dystrybucji energii elektrycznej w Polsce wydały już warunki przyłączenia do sieci dla farm wiatrowych o mocy 11 200 MW. Deklarowane zainteresowanie inwestycjami w energetyce wiatrowej jest jednak daleko większe. Nie we wszystkich rejo-nach Polski zainteresowanie budową farm wiatrowych jest jednakowo duże, bo nie wszędzie są równie dobre warunki atmosferyczne. Najlepsze są w Wielkopolsce.

Wykaz elektrowni wiatrowych w Polsce:

województwo                                  liczba instalacji          zainstalowana moc

Zachodniopomorskie (Szczecin)      15                                212,4 MW

Pomorskie (Gdańsk)                        19                                138,9 MW

Warmińsko-mazurskie (Olsztyn)      7                                   47,1 MW

Podlaskie (Białystok)                       5                                     3,1 MW

Lubelskie                                          1                                     0,3 MW

Podkarpackie (Rzeszów)                 12                                  15,9 MW

Świętokrzyskie (Kielce)                   10                                    3,7 MW

Mazowieckie (Warszawa)                14                                    6,0 MW

Łódzkie                                            35                                  44,5 MW

Kujawsko-pomorskie (Toruń)          94                                  57,7 WW

Wielkopolskie (Poznań)                   25                                  19,3 MW

Lubuskie (Zielona Góra)                  2                                     0,6 MW

Dolnośląskie (Wrocław)                   2                                     0,2 MW

Opolskie                                           1                                     0,5 MW

Śląskie (Katowice)                           6                                     2,2 MW

Małopolskie (Kraków)                     5                                     0,7 MW

      Inwestorzy deklarują zainteresowanie budową farm wiatrowych o mocy blisko 70 000 MW. Potencjalni inwestorzy składając wnioski o przyłączenia rzadko kiedy biorą pod uwagę realne możliwości. Chcieliby zainstalować niemal tyle farm wiatrowych, ile pracuje ich w całych Niemczech i więcej niż w USA. Na koniec 2008 roku w Niemczech zainstalowane były wiatraki o mocy 22,2 tys. MW, a w USA 17 tys. MW.

      Największym problemem są możliwości przyłączenia nowych elektrowni do sieci. Wzrostowi inwestycji w budowie wiatraków nie towarzyszy wzrost możliwo-ści przyłączenia nowych instalacji. Te z kolei zależą od kondycji finansowej dystrybutorów energii. Realizacji wszystkich złożonych wniosków o przyłączenie farm wiatrowych wymagałoby mocy przyłączeniowej ponad 20 000 MW. Zdolno-ści przyłączeniowe nie wykraczają tymczasem ponad poziom kilku tys. MW.

      Inwestujący w produkcję energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii mają liczne przywileje. Zgodnie z prawem ponoszą tylko 50% kosztów przyłącze-nia do sieci, mają zapewniony zbyt 100% wyprodukowanej energii elektrycznej, a poza przychodami ze sprzedaży prądu uzyskują dodatkowe pieniądze ze sprzedaży tzw. zielonych certyfikatów. Regulacje te oznaczają większe wydatki dla dystrybu-torów. Dlatego koszty przyłączeń są wysokie, a firmy dystrybucyjne nie mają środ-ków na przyjęcie wszystkich wniosków. Umożliwić przyłączenie wiatraków do sieci może tylko wzrost opłat dystrybucyjnych. Ochrona środowiska jest celem i obowiązkiem wszystkich mieszkańców, zatem koszty rozwoju energetyki wiatrowej powinniśmy pokrywać solidarnie. Nie ma żadnego uzasadnienia, aby mieszkaniec płacił za usługę dystrybucji dużo więcej jedynie z powodu zamieszka-nia na obszarze występowania silniejszego wiatru.

      W 2008 roku energetyka wiatrowa była jedną z najlepiej rozwijających się dziedzin gospodarki na świecie. Moc zainstalowana w farmach wiatrowych znajdujących się w około 80 państwach świata przekroczyła 120 GW, co stanowi 1,5% globalnego zapotrzebowania na energię eklektyczną Jeszcze w 2000 roku moc zainstalowana w elektrowniach wiatrowych była prawie 7-krotnie mniejsza. Liderem w produkcji energii wiatrowej jest USA, których udział w 2008 roku w łącznej zainstalowanej mocy energii wiatrowej wyniósł 20,8%. Kolejne miejsca zajmują Niemcy (udział 19,8%), Hiszpania (13,9%), Chiny (10,1%) i Indie (8,0%). Energetyka wiatrowa jest najbardziej rozwiniętą technologią wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych w Unii Europejskiej. UE z 60% udziałem w tym sektorze zajmuje pierwsze miejsce na rynku globalnym. W 2008 roku UE odnotowała rekordowy wzrost mocy zainstalowanej energii wiatrowej. Kluczowym czynnikiem wpływającym na rozwój tego sektora w UE jest silne wsparcie na poziomie struktur unijnych oraz poszczególnych państw członkowskich. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z 27.9.2001 nakładająca obowiązek zwiększenia udziału energii z odnawialnych źródeł energii stanowiła milowy krok w rozwoju wykorzystania energii wiatrowej. Na terenie UE widać znaczne dyspro-porcje pomiędzy rozwiniętymi gospodarkami unijnymi a rynkami wschodzącymi. Na koniec 2008 roku moc zainstalowana w krajach starej Piętnastki wynosiła 63 857 MW, podczas gdy w krajach nowej Dwunastki tylko 1078 MW. Polska energetyka wiatrowa wciąż znajduje się w początkowym stanie rozwoju. Obecnie polskie możliwości produkcyjne energii elektrycznej z wiatru wynoszące 472 MW są 50-krotnie mniejsze niż niemieckie. Aby Polska mogła spełnić wymogi stawiane przez UE, niezbędne jest wsparcie inwestycji w energetykę wiatrową.

      Energia wiatrowa (niewyczerpalna i powszechnie dostępna) może uchronić świat przed kryzysem energetycznym. Ze względu na znaczenie energetyki wiatro-wej w gospodarce przy jednoczesnym ograniczeniu emisji dwutlenku węgla oraz innych pozytywnych aspektach jej wpływu na środowisko, inwestycje w energe-tykę odnawialną będą kluczowym elementem przyszłości energetycznej na świecie. (źródło: www.gazetaprawna.pl, 25.9.2009, opracował Tadeusz Toman)

Projekt: Karta praw społeczeństwa informacyjnego

Idea Społeczeństwa Informacyjnego niesie ze sobą wiele niezwykłych możliwości i wyzwań. Dlatego też ludzie potrzebują zachęty do uczestnictwa w tych procesach, a także pełnej ochrony – zarówno prawnej, jak i technicznej – gwarantującej najwyższy możliwy poziom ufności. Regulacje prawne muszą uwzględniać następujące aspekty, wynikające bezpośrednio z fundamentalnych zmian zachodzących w naszych społeczeństwach:

1. Dostęp do Internetu oraz zasobów informacyjnych powinien być powszechny, nie można dopuścić do powstania barier ekonomicznych, tak jak nie ma ich dzisiaj np. w dostępie do bibliotek publicznych.

2. Informacja powinna spełniać oczekiwania dotyczące jej wiarygodności. Nigdy nie może to być informacja wprowadzająca w błąd. Wszystkie ustalenia komercyjne (np. zamówienia w e-handlu lub transakcje finansowe) winny być weryfikowane i wiążące dla obu stron. Potrzebne są regulacje gwarantujące autentyczność informacji i minimalizujące ryzyko jej przechwycenia i sfałszowania.

3. Obywatele muszą mieć możliwość działania w Społeczeństwie Informacyjnym bez obaw, że dane dotyczące ich zgodnych z prawem zachowań i interesów mogą być kiedyś wykorzystane przeciwko nim. Uzyskiwanie informacji (np. na temat dóbr konsumpcyjnych czy postaw politycznych) nie powinno łączyć się z niebezpieczeństwem, że zarejestrowane zostaną czyjeś indywidualne preferencje.

4. Każdy musi być pewien, że dostępne są środki zadośćuczynienia w przypadku naruszenia autentyczności oraz prywatności informacji. Obywatele muszą uzyskiwać pomoc w stosowaniu tych środków, jeśli zajdzie tego potrzeba, zasady odpowiedzialności zaś muszą być jasne i nie zdeformowane interesami silniejszych uczestników życia społecznego.

5. Społeczności mają obowiązek umożliwiania obywatelom zdobycia umiejętności potrzebnych do uczestnictwa w Społeczeństwie Informacyjnym, a zwłaszcza korzystania z możliwości i stawiania czoła wyzwaniom wynikającym w szerokiego wykorzystania Internetu. Rządy państw oraz organizacje międzynarodowe, np. Unia Europejska są odpowiedzialne za zagwarantowanie realizacji powyższych zasad. Kluczowymi sferami są takie, w których istnieje zagrożenie ze strony innej działalności władz, na przykład:

a) ochrona przed łamaniem zabezpieczeń kryptograficznych przez obce siły w przypadkach, gdy zabezpieczenia takie są legalnie używane w danym kraju,

b) ochrona przed pozyskiwaniem informacji przez rządy innych państw w sytuacji, gdy obywatele są nieświadomi tego, że ich dane są dostępne dla innych państw lub też tego, że inne państwa mogą zbierać taką informację.

Zamieszczona propozycja Karty Praw Obywateli Społeczeństwa Informacyjnego okazała się na razie jedyną taką próbą podjętą przez organizacje społeczne, ale ta inicjatywa zamarła równie szybko, jak powstała. (Źródłem informacji jest publikacja Jerzego Stanisława Nowaka „Społeczeństwo informacyjne 2005“, PTI Oddział Górnośląski, Katowice 2005)

Zelená Úsporám

Porady, ekspertyzy, projekty

EMTEST spol. s r..

emtest@emtest.eu

558 731 080, 558 731 080

 „BIULETYN SEP“ – wydawca: Sdružení polských elektrotechniků v České republice / Stowarzyszenie Elektrotechników Polskich w Republice Czeskiej (SEP), adres redakcji i wydawnictwa: 737 01 Český Těšín / Czeski Cieszyn, ul. Střelniční / Strzelnicza 28, e-mail: sepelektro@seznam.cz, redaktor: inż.Tadeusz Toman, 737 01 Třinec-Konská / Trzyniec-Końska 49, wydano techniką kserograficzną, nakład: 40 egzemplarzy, kolportaż: członkowie SEP, kosztuje 20 Kč, członkowie SEP gratis, znak registracyjny: Ka47