*************************************************************

Biuletyn Internetowy

Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich w Republice Czeskiej

BIULETYN SEP – numer 41

 

Czeski   Cieszyn

11 / 2017

 

http://www.coexistentia.cz/SEP/index.html

 

*************************************************************

 

Spotkanie Elektryków – 25.5.2017 r. od lewej: Edward Kajfosz, Władysław Niedoba, Władysław Drong, Zygmunt Stopa – księgowy SEP, Stanisław Feber – sekretarz SEP (zdjęcie: Tadeusz Parzyk – zastępca przewodniczącego SEP)

 

Spotkanie elektryków – 25.5.2017 r.

 

W czwartek 25.5.2017 r. odbyło się w siedzibie firmy Emtest w Czeskim Cieszynie Spotkanie Elektryków p. t. „Młodzież a elektrotechnika”, którego organizatorem było Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich w Republice Czeskiej (w skrócie SEP).

   Pomimo, że w spotkaniu nie wzięli udziału z przyczyn losowych nauczyciele szkół średnich i wyższych, niektórzy swoje uwagi o młodzieży dla branży elektrycznej przesłali pisemnie. Motywację do zaangażowania społecznego u studentów szkół wyższych można by zbudować na fakcie poszukiwania dobrej pracy po studiach. Natomiast cele młodzieży szkół średnich są często bardzo nieczytelne, czy też absolutnie nie związane z karierą. Członkowie SEP, którzy brali udział w dyskusji, proponowali zorganizować wyjazdy na różne targi przemysłowe do Polski, co umożliwiłoby nawiązywanie kontaktów z firmami, personalistami. Dyskusja dotyczyła również wynaradawiania młodzieży w szkołach zawodowych, czy technikach. Konieczne jest wprowadzenie języka polskiego do szkół średnich w Jabłonkowie, Trzyńcu, Karwinie, Hawierzowie. Firmy i zakłady przemysłowe w naszym przygranicznym regionie zgłaszają zapotrzebowanie na dwujęzycznych pracowników i z tym często jest problem. Natomiast w szkołach podstawowych trzeba przywrócić lekcje warsztatowe, które zainteresowałoby młodzież techniką. Niektórzy zwracali uwagę na brak zainteresowania młodzieży uzyskaniem wykształcenia elektrotechnicznego Doświadczeni elektrycy często nie mogą przechodzić na emeryturę, bo zawiodła wymiana generacyjna i nie ma ich kto, zwłaszcza w zakładach przemysłu hutniczego i maszynowego, zastąpić. A zatrudnianie niedoświadczonych „elektryków”, bez odpowiedniego wykształcenia i praktyki zawodowej, grozi poważnymi wypadkami przy pracy. (TT)

 

Spotkanie członkowskie SEP – 29.6.2017 r.

 

W czwartek 29.6.2017 r. odbyło się w Czeskim Cieszynie, tradycyjnie w siedzibie Emtestu, spotkanie członków Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich w Republice Czeskiej (SEP). Dyskutowano na temat planu pracy stowarzyszenia, z uwzględnieniem konieczności aktywizacji czynnych elektryków. – Na razie aktywni są przede wszystkim  elektrycy-emeryci i aby zapewnić ciągłość działalności, trzeba zwrócić się do młodszych kolegów – powiedział Tadeusz Toman, przewodniczący SEP. Uzgodniono, że w ramach współpracy z Oddziałem Gliwickim Stowarzyszenia Elektryków Polskich weźmiemy udział w spotkaniu w Gliwicach jeszcze w bieżącym roku. Zygmunt Stopa będzie śledzić informacje o działalności SEP Gliwice na stronach internetowych www.sep.gliwice.pl. Władysław Drong przygotował na nasze strony internetowe www.coexistentia.cz słownik elektrotechniczny czesko-polski, który będzie upubliczniał w odcinkach. Tomasz Stopa pokazał obecnym pudełko z kartą pamięciową Rasberry PI3, które można wykorzystać w obwodach komunikacyjnych i zabezpieczających. (TT)

 

Czesko-polski i polsko-czeski słownik elektrotechniczny

 

Na stronach internetowych stowarzyszenia www.coexistentia w ramach pliku „Słownik” zamieszczono Czesko-polski słownik elektrotechniczny, który drukiem ukazał się w ramach Biuletynu SEP nr 3-5 z 2000 roku oraz Polsko-czeski słownik elektrotechniczny. Wykorzystano w nim hasła, dotyczące elektryki, zamieszczone w Słowniku technicznym czesko-polskim i Słowniku technicznym polsko-czeskim, które wydano w 1975 roku w warszawskim Wydawnictwie Naukowo-Technicznym we współpracy z SNTL – Nakladatelství technické literatury w Pradze. Słowniki zawierają 43 tys. terminów ze wszystkich dziedzin techniki. Są przeznaczone dla pracowników naukowych, inżynierów i techników, tłumaczy oraz pracowników biur dokumentacji technicznej i handlu zagranicznego.

 

Z życia Oddziału Gliwickiego SEP

 

„Śląskie Wiadomości Elektrotechniczne” nr 5/2017 zamieszczają kalendarium Oddziału Gliwickiego SEP za okres 14.6.2017 – 9.9.2017 r. Na Wydziale Elektrycznym Politechniki Śląskiej w Gliwicach odbyło się zebranie Zarządu Oddziału Gliwickiego SEP, zorganizowane z okazji Międzynarodowego Dnia Elektryki. Prof. Tadeusz Skubis przedstawił na nim sylwetkę prof. Wincentego Podlachy, nauczyciela akademickiego Politechniki Lwowskiej i Politechniki Śląskiej. W części roboczej zebrania zostały wręczone odznaczenia dla zasłużonych członków SEP. Regularnie zwoływane są zebrania Prezydium Oddziału Gliwickiego SEP. W Gliwicach, w siedzibie firmy APA Group Sp. z o. o. odbyło się 31.8.2017 r. Spotkanie przy kawie z inteligentną technologię, w którym udział wzięli przedstawiciele nauki głównie z wydziału Elektrycznego Politechniki Śląskiej oraz zaproszeni goście Oddziału Gliwickiego SEP. Ponad 100 członków Oddziału Gliwickiego SEP oraz osób towarzyszących wzięło udział 9.9.2017 r. w wyjazdowym spotkaniu integracyjnym – pikniku grillowym na Łowicku „Leśnica” w Kokotku koło Lublińca.

 

 

Pomiary zanieczyszczeń powietrza

 

Polacy i Czesi wspólnymi siłami będą próbowali ustalić, skąd pochodzi pył zanieczyszczający powietrze w naszym regionie. Specjalne urządzenia do pomiarów zostaną zainstalowane na i pod wieżą wydobywczą byłej kopalni „Franciszek” w Suchej Górnej , a kolejne w Raciborzu. Przestrzeń pomiędzy stacjami będzie badać sterowiec. To wszystko będzie się działo w ramach wspólnego projektu Web Air Border. Wieża górnosuskiego „Franciszka” została wybrana jako optymalne miejsce pomiarowe ze względu na jej dogodne położenie w samym centrum zanieczyszczenia pochodzącego z różnych okolicznych źródeł. Pomiary będą przeprowadzone tu aż w ośmiu różnych kierunkach. W taki sam sposób będą postępować Polacy w Raciborzu. Analiza cząsteczek pyłu wykaże, skąd dokąd, o jakiej porze i w jakiej pogodzie krążą nad Śląskiem szkodliwe substancje. Pył zatrzymany na filtrach urządzeń pomiarowych powędruje do multimedialnej analizy w międzynarodowym Zjednoczonym Instytucie  Badań Jądrowych w rosyjskiej Dubnej. Według Petra Jančíka z Wyższej Szkoły Górniczej – Uniwersytetu Technicznego w Ostrawie analiza pozwoli stwierdzić obecność w próbkach zatrzymanego pyłu aż 36 różnych pierwiastków, a ich kombinacja i proporcje pomogą określić źródło zanieczyszczenia.

   Projekt Web Air Border rozkręci się na dobre na przełomie 2017 i 2018 roku. Współpracują przy nim Wyższa Szkoła Górnicza – Uniwersytet Techniczny w Ostrawie, polski Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej oraz Klaster Bezpieczeństwa Technologii, nawiązując do wcześniejszego projektu Air Silesia, który ostrawska uczelnia organizowała wspólnie z polską stroną. Badania zanieczyszczenia powietrza w rejonie przygranicznym przeprowadzano wówczas metodą modelowania. Uzyskane informacje będzie można teraz uzupełnić o dane udokumentowane konkretnymi pomiarami. („Głos Ludu”, 16.9.2017 r.)

 

 

 

Wieża byłej kopalni „Franciszek”(„Głos Ludu”, 16.9.2017 r.)

 

Chcą podłączenia do polskiej sieci energetycznej

 

Szereg gmin Republiki Czeskiej coraz częściej walczy z wyłączeniami energii elektrycznej. Dotyczy to np. Żaclerza w Karkonoszach, gdzie podczas wichur dochodzi do uszkodzeń linii przesyłowych, a naprawy trwają często tygodniami. Mieszkańcy już się przyzwyczaili, bo stan taki powtarza się kilka razy w roku. W Żaclerzu, gdzie mieszka 3 tys. mieszkańców, do wyłączeń prądu dochodzi podczas zwykłych burz, kiedy tylko trochę nasili się wiatr. W sierpniu br. mieszkańcy byli bez prądu 50 godzin. Zdaniem burmistrza miasta Miroslava Vlasáka (ODS), istnieją trzy warianty, aby w przyszłości do podobnych sytuacji nie dochodziło. Pierwszym jest zastąpić linie napowietrzne przewodami kablowymi, jednak takie rozwiązanie odrzuca ČEZ (Czeskie Zakłady Energetyczne – České energetické závody), bo problemem byłoby usuwanie awarii na kablach, zwłaszcza w zimie. Drugim wariantem jest zwiększyć pasmo ochronne koło linii napowietrznych, ale to z kolei nie podoba się obrońcom przyrody, bo wiązałoby się z wycinką lasu. Dlatego jedynym możliwym rozwiązaniem jest wariant trzeci, który polega na podłączeniu sieci energetycznej na Polskę, gdzie dostawy prądu są bezproblemowe. (www.ct24.cz)

 

Transformacja energetyczna a odbudowa podmiotowości Śląska

 

Potrzeba transformacji polskiej energetyki, wynikająca z globalnych trendów, splata się z potrzebą odbudowy podmiotowości Śląska, oznaczająca we współczesnych warunkach budowę nowej tożsamości energetycznej. Jest to możliwe poprzez wykreowanie przez śląską energetykę konwencjonalną programu rewitalizacji węglowych bloków 200 MW, a przez władze samorządowe strategii rozwoju energetyki. Fundamentem równowagi między programem i strategią musi być nowy rynek energii elektrycznej. Całkowicie rozproszony, na który wejdą nowe siły, zdolne wywrzeć presję na rząd, energetykę konwencjonalną i samorządy. Siły takie jak, przede wszystkim: mała przedsiębiorczość, ludność, w tym spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe, także rolnictwo, przemysł. Wreszcie siły takie jak uczelnie wyższe i stowarzyszenia techniczne, na pierwszym miejscu SEP.

   Na Śląsku należy pilnie stworzyć platformę do dyskusji na temat transformacji energetyki, która to transformacja jest jedynym wyjściem z kryzysu. Trzeba pokazać, co energetyka ma dzisiaj najcenniejszego i wykorzystać to w procesie przebudowy. A są to na pewno bloki 200 MW i sieci rozdzielcze niskiego napięcia. Trzeba na Śląsku wypracować wspólne stanowisko, i stopniowo, ale bez zwłoki, przenosić je na poziom centralny, zwłaszcza na poziom Zarządu Głównego SEP, i następnie na poziom Ministerstwa Energetyki. Wypracowanie stanowiska na Śląsku jest ważne, bo tu istnieją kompetencje. Jest zadziwiające, że śląska elektroenergetyka ignoruje dziś dokonującą się globalną transformację. Dzieje się to po ponad 120 latach sukcesów zawdzięczanych otwarciu na świat. I to w czasie, kiedy Polska jest częścią Unii Europejskiej.

   Artykuł na ten temat możemy przeczytać w „Śląskich Wiadomościach Elektrycznych” nr 5/2017. Autorem artykułu jest Prof. dr hab. inż. Jan Popczyk z Politechniki Śląskiej.

 

Internet Rzeczy – technologia przyszłości?

 

Artykuł na ten temat zamieściła w „Śląskich Wiadomościach Elektrycznych” nr 5/2017 dr inż. Beata Krupanek z Wydziału Elektrycznego Politechniki Śląskiej. W swoim przyczynku odpowiada na pytania: Czym jest Internet Rzeczy? Czy to rzeczywiście technologia jutra? Jakie są korzyści i jakie zagrożenia niesie z sobą. Artykuł prezentuje najnowsze osiągnięcia w dziedzinie Internetu Rzeczy. Ponadto przedstawiona jest budowa systemu IoT (ang. Internet of Things) z naciskiem na sensory, transmisję danych oraz platformę w chmurze. Przedstawiono też przegląd ciekawych rozwiązań i zastosowań IoT.

   Termin Internet Rzeczy został po raz pierwszy użyty w 1999 roku przez Kevina Ashtona, współtwórcy globalnego systemu identyfikacji wyrobów w standarcie RFID (ang. Radio-Frequency IDentification). RFID to ogólny termin używany, aby opisać technologię, która umożliwia automatyczną identyfikację obiektu przy użyciu fal radiowych. Termin Internet Rzeczy, według Pawła Kolendy, oznacza w uproszczeniu ekosystem, w którym wyposażone w sensory przedmioty komunikują się z komputerami. Skala zastosowań IoT jest ogromna: od miniaturowych dodatków do odzieży, poprzez inteligentne sprzęty domowe, automatykę budynkową i inteligentne miasta, po gospodarkę wodną czy systemy obronne. Począwszy od 2013 roku, wizja Internetu Rzeczy zmieniała się znacznie z powodu istnienia wielu technologii, począwszy od komunikacji bezprzewodowej w Internecie do systemów mikro-elektromechanicznych (MEMS) wykorzystywanych w tradycyjnych dziedzinach sterowania i automatyki, w tym w gospodarstwie domowym i w budownictwie. Na razie Internet Rzeczy jest w fazie wczesnego rozwoju, w dalszym ciągu pozostaje niejasne, co się stanie, kiedy rzeczy, domy i całe miasta zaczną funkcjonować i komunikować się „inteligentnie” bez ludzkiej świadomej ingerencji. Trudno też jest, w tej chwili, określić jednoznacznie, które technologie mieszczą się w jego zakresie, a które są z niego wykluczone.

 

Elektryfikacja kopalń w drugiej połowie XX wieku

 

Temat elektryfikacji kopalń podjął w „Śląskich Wiadomościach Elektrotechnicznych” nr 3/2017 Dr hab. Inż Stefan Gierlotka. Do podstawowych problemów związanych z elektryfikacją kopalń w II połowie XX wieku należały: obecność wybuchowego metanu oraz występowanie wstrząsów. Wraz z rozwojem górnictwa i wzrastającym wydobyciem węgla kamiennego konieczne stało się również podjęcie prac nad podwyższaniem stosowanego napięcia do zasilania kombajnów o wzrastających mocach silników. Obecność wybuchowego metanu w wyrobiskach kopalni wymusza stosowanie urządzeń elektrycznych budowy przeciwwybuchowej. Specyfiką użytkowania urządzeń elektrycznych w wyrobiskach dołowych jest ich narażenie mechaniczne powodowane podczas transportu i przemieszczania za postępem robót górniczych. Sieć zasilająca maszyny górnicze musi być dostosowana do zasilania maszyn ruchomych i przemieszczających się.

   Autor artykułu pisze m. in.: – W latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku podczas udostępniania nowych pokładów węgla natrafiono na pokłady, w których zawartość wydzielanego metanu przekraczała 30 m3 z jednej tony urobionego węgla W warunkach wydzielania się metanu o tak dużych stężeniach stosowanie mechanizacji w robotach górniczych było bardzo niebezpieczne i ograniczone. Stosowana wówczas aparatura urządzeń elektrycznych dla podziemi kopalń nie spełniała warunków bezpieczeństwa. Jedynym rozwiązaniem było stosowanie napędów pneumatycznych do maszyn urabiających i odstawczych – rozpoczęto budowę wrębiarek chodnikowych i ścianowych z silnikami poruszanymi energią sprężonego powietrza. Napędy pneumatyczne dodatkowo odświeżały atmosferę wyrobisk pokładów metanowych. Koniecznością stało się podjęcie na szeroką skalę badań nad zagrożeniem metanowym i urządzeniami elektrycznymi budowy przeciwwybuchowej.

   Elektryfikacja kopalń metanowych Rybnickiego Okręgu Węglowego rozpoczęła się w 1958 roku, od stopniowego zastępowania w napędach maszyn górniczych silników pneumatycznych silnikami elektrycznymi w wykonaniu przeciwwybuchowym (...). Opracowane nowe wykonania urządzeń w osłonie przeciwwybuchowej przyczyniły się do przyspieszenia elektryfikacji kopalń. Osobnym problemem eksploatacji urządzeń elektrycznych w tak dużym zagrożeniu wybuchowym był dobór kabli i przewodów. Opracowano nowe typy kabli i przewodów ekranowych przeznaczonych do stosowania w środowisku zagrożenia wybuchem metanu. Elektryfikacja tych kopalń wymagała również specjalnego szkolenia elektryków do pracy w warunkach zagrożenia wybuchem metanu.

   W elektryfikacji robót górniczych stosowane są sieci przesyłowe, których rozległość stosowania ograniczają spadki napięcia występujące podczas rozruchu silników dużych maszyn, głównie kombajnu i przenośnika ścianowego. Do końca lat sześćdziesiątych wszystkie napędy maszyn górniczych zasilane były napięciem 500 V. Obecnie napięcie 500 V stosowane jest do zasilania maszyn pomocniczych, tj. wentylatorów lutniowych, pomp przodkowych, agregatów hydraulicznych, kołowrotów, mniejszych przenośników odstawczych. Z końcem lat sześćdziesiątych nastąpił gwałtowny rozwój nowych kombajnów ścianowych o większych wydajnościach i większych mocach napędów. Wprowadzając do odstawy ścianowej nowy przenośnik typu „Rybnik” o większej wydajności zwiększono moc jego silników do 90 kW. Zwiększona moc silników maszyn górniczych instalowanych w wyrobiskach ścianowych stworzyła problem rozruchu tych maszyn przy zasilaniu napięciem 500 V. Koniecznością stało się podjęcie prac nad podwyższeniem napięcia zasilania głównych maszyn górniczych. Początkowo zamierzano podnieść napięcie zasilania do 865 V, zakładano opracowanie stacji transformatorowej z dolnym napięciem 500 V lub 865 V, zależnie czy uzwojenia zostały połączone w trójkąt lub gwiazdę. Ta koncepcja nie uzyskała akceptacji Wyższego Urzędu Górniczego do dalszych prób ruchowych w podziemiach kopalń. W 1965 roku zakupiono dla kopalni „Wesoła” w Mysłowicach francuski kombajn ścianowy z silnikami o napięciu znamionowym 960 V. Wraz z kombajnem zakupiono całe wyposażenie elektryczne do zasilania kombajnu. W 1967 roku w kopalni „Ziemowit” uruchomiono pierwszy polski kombajn KR-1 zasilany napięciem 1000 V. Drugi kombajn KR-1 z silnikami na 1000 V uruchomiono w kopalni „Komuna Paryska”. O wyborze tych kopalń decydowały wysokie ściany prowadzone w dobrych warunkach geologicznych i brak zagrożenia metanowego.

   Nabyte doświadczenia ruchowe, podczas eksploatacji pierwszych kombajnów ścianowych zasilanych napięciem 1000 V, przyczyniło się do rozpowszechnienia ich w pozostałych kopalniach. Fabryka Maszyn Urabiających FAMUR w Katowicach uruchomiła w 1967 roku pierwszą seryjną produkcję kombajnu KWB-3R z silnikami 135 kW zasilanych napięciem 1000 V. Wkrótce silniki 135 kW zastąpiono w napędach kombajnów ścianowych silnikami o mocy 160 kW.

   Duża koncentracja wydobycia węgla, która miała miejsce w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku, wymuszała budowę większych kombajnów i przenośników odstawczych. Stacje transformatorowe o mocy znamionowej 400 i 630 kVA okazały się za małe na rosnące moce instalowanych maszyn urabiających. Jako tymczasowe rozwiązanie sprawdziły się układy równoległe przewoźnych stacji transformatorowych. Koniecznością stało się podjęcie prac nad podwyższeniem stosownego napięcia 1000 V do zasilania kombajnów ścianowych o wzrastających mocach silników. W 1986 roku, w centrum naukowym „EMAG”, rozpoczęto pierwsze prace nad opracowaniem kombajnu o napięciu 3,3 kV. Przystosowano produkowany wówczas kombajn KWB-6 wykorzystując do napędu importowane silniki ognioszczelne o napięciu 3,3 kV. Do zasilania kombajnu sprowadzono angielski ekranowy przewód oponowy o napięciu 6 kV. Opracowany prototyp kombajnu wraz z układem zasilania w wykonaniu przeciwwybuchowym został uruchomiony w 1988 roku na hali technologicznej EMAG-u w Katowicach. Pomimo pozytywnych prób ruchowych prototyp tego kombajnu nie otrzymał dopuszczenia Wyższego Urzędu Górniczego do dalszych prób eksploatacyjnych na dole kopalni. Obawiano się braku doświadczenia w eksploatacji instalacji o napięciu 3,3 kV w wyrobiskach ścianowych.

   We wrześniu 1992 roku odbywały się w Katowicach Targi górnicze „Simex”. Na tych targach firma Anderson-Boyes zaprezentowała kombajn ścianowy pracujący z silnikami zasilającymi napięciem 3,3 kV. W górnictwie angielskim i niemieckim kombajny zasilane napięciem 3,3 kV były już wtedy stosowane. Wystawiony kombajn był sprzedany kopalni „Ziemowit” i uruchomiony w grudniu 1992 roku. Był to pierwszy w polskim górnictwie kombajn zasilany napięciem wyższym niż 1 kV. Doświadczenia z bezpieczną pracą tego kombajnu sprawdziły się, dlatego w następnym roku zakupiono dwa kolejne. Pozytywne doświadczenia z importowanymi kombajnami zasilanymi napięciem 3,3 kV przyczyniły się do rozpoczęcia prac nad prototypem nowego polskiego kombajnu z silnikami o podwyższonym napięciu. Prototyp kombajnu KSE-1000 z silnikami zasilanymi napięciem 6 kV wykonany został w Zakładzie Maszynowym ZAMET w Tarnowskich Górach i w 1994 roku uruchomiony w kopalni „Ziemowit”. W następnych latach, z uwagi na brak produkcji polskiego kombajnu dużej mocy, zaczęto instalować kombajny zagraniczne zasilane napięciem 3,3 kV. W 2006 roku uruchomiono w Polsce produkcję wysokowydajnych kombajnów ścianowych zasilanych napięciem podniesionym do 3,3 kV. Obecnie Polska jest wiodącym producentem kombajnów ścianowych zasilanych napięciem 3,3 i 6 kV.

   Kombajny urabiające w górnictwie stały się podstawowym narzędziem w pozyskiwaniu kopalin, zwłaszcza węgla kamiennego. Nowoczesne kombajny charakteryzują się zwiększoną prędkością urabiania i większymi organami urabiającymi. Wprowadzona została automatyzacja procesu urabiania. 

 

Wyłączniki różnicowoprądowe

 

Rzeczpospolita Polska (INPE, nr 216)

Norma BS 76771:2008 wymaga instalowania wyłączników różnicowoprądowych, jako ochrony uzupełniającej, w większej liczbie przypadków niż poprzednie jej edycje. Wyłączniki różnicowoprądowe o znamionowym różnicowym prądzie zadziałania 30 mA są obecnie wymagane w następujących sytuacjach:

a)   wszelkie obwody gniazd wtyczkowych dostępne dla osób postronnych albo niepoinstruowanych (411.3.3),

b)   wszelkie obwody w obrębie pomieszczenia kąpielowego (701.411.3.3),

c)   przewody zakryte na głębokości mniejszej niż 50 mm, w instalacjach nieprzeznaczonych do użytkowania pod nadzorem osoby wykwalifikowanej lub poinstruowanej, niechronione od uszkodzeń mechanicznych albo chronione przez uziemiony element metalowy i nieprzebiegające w bezpiecznych strefach układania przewodów,

d)   przewody zakryte w metalowych osłonach, w instalacjach nieprzeznaczonych do użytkowania pod nadzorem osoby wykwalifikowanej lub poinstruowanej, niechronione od uszkodzeń mechanicznych albo chronione przez element metalowy i dostępne dla osób postronnych lub niepoinstruowanych,

e)   z zasady obwody, w których wymaganego czasu wyłączenia nie można zapewnić za pomocą zabezpieczenia nadprądowego,

f)     większość instalacji TT, w których zwykle są niezbędne do zapewnienia czasu wyłączenia 0,2 s,

g)   inne specjalne miejsca, w tym kempingi dla przyczep.

Jedną z najbardziej znaczących zmian w 17 edycji jest wymaganie stosowania wyłączników różnicowoprądowych we wszelkich obwodach gniazd wtyczkowych dostępnych dla osób postronnych. Jest zatem bardzo ważne, aby zasadę przepisu 411.3.3 przedstawić zrozumiale.

413.3.3 Ochrona uzupełniająca

W instalacjach prądu przemiennego ochroną przeciwporażeniową uzupełniającą za pomocą urządzeń różnicowoprądowych (RCD), uwzględniając 415.1, należy objąć: (i) gniazda wtyczkowe powszechnego użytku o prądzie znamionowym nieprzekraczającym 20 A, przeznaczone do użytkowania przez laików w zakresie elektrotechniki (osoby postronne), oraz (ii) urządzenia ruchome o prądzie znamionowym nieprzekraczającym 32 A, przeznaczone do użytkowania na wolnym powietrzu.

Wyjątek dopuszcza się dla: (a) gniazd wtyczkowych obsługiwanych pod nadzorem osób poinstruowanych lub wykwalifikowanych, np. w obiektach handlowych bądź przemysłowych, (b) gniazd wtyczkowych, z których każde jest przeznaczone do przyłączenia przepisanego mu urządzenia.

Uwaga 1: Patrz również postanowienie 314.1 (iv) oraz 531.2.4 dotyczące unikania zadziałań zbędnych.

Uwaga 2: Postanowienia 411.3.3 nie stosuje się do obwodów FELV według 411.7 ani do obwodów o obniżonym napięciu niskim według 411.8.

Rozłóżmy ten przepis na części i objaśnijmy pojęcia: osoba postronna, osoba wykwalifikowana i osoba poinstruowana. Osoba postronna to osoba, która nie jest ani osobą wykwalifikowaną, ani osobą poinstruowaną. Osoba wykwalifikowana jest to osoba mająca stosowne wykształcenie lub doświadczenie wystarczające do unikania niebezpieczeństwa, jakie może stwarzać elektryczność. Osoba poinstruowana jest to osoba odpowiednio pouczona lub nadzorowana przez osobę wykwalifikowaną, w sposób zapewniający jej unikanie niebezpieczeństwa, jakie może stwarzać elektryczność. Zastosujmy powyższe do przepisu 433.1.1 (i elementów przepisu 522.6.7 oraz 522.6.8):

Instalacje domowe zawsze dotyczą osób postronnych, a zatem wyłączniki różnicowoprądowe są wymagane we wszystkich obwodach gniazd wtyczkowych. Wyjątki można uczynić dla gniazd wtyczkowych do szczególnych celów, których prostym przykładem byłby obwód domowej zamrażarki. Zgodnie z duchem przepisu niektóre z tych gniazd wtyczkowych mogą wymagać oznakowania, w zależności od ich usytuowania.

Instalacje w obiektach handlowych, gdzie osoby są zatrudnione, podlegają przepisom EWR – Elektricy at Word Regulations 1989 (Elektryczność w prawie pracy – przepisy, których trzecie wydanie ukazało się w roku 2015). Odnosi się to również do stanowiska pracy pojedynczego pracownika, niezależnie od rodzaju prowadzonej działalności. Przepisy EWR wymagają, aby praca była bezpieczna, a to oznacza, że w obrębie każdej instalacji będzie potrzebny ktoś do prowadzenia czynności kontrolnych, wymagania odnośnie do utrzymania instalacji są zawarte w normie BS EN 50110:2004-1: Eksploatacja urządzeń elektrycznych. Kiedy to wymaganie powiąże się z wymogami EWR, że wyposażenie stanowiska pracy ma być bezpieczne i należycie utrzymane, wtedy nie ma uzasadnienia wymóg, aby pracownicy na stanowisku pracy mieli gniazda wtyczkowe objęte ochroną uzupełniającą. Projektant musi założyć, że zachodzi taka sytuacja.

Wychodząc poza te dwa przypadki, są w obiektach handlowych instalacje z gniazdami wtyczkowymi, z których mogą korzystać osoby z zewnątrz – klienci bądź konsumenci. Tu nie chodzi o gniazda wtyczkowe w holu firmowym, gdzie można zasadnie założyć, że odwiedzający nie będą z nich korzystali, ale chodzi, powiedzmy, o gniazda do przyłączenia laptopów w kafejkach intenetowych. Projektant ma wybór i będzie potrzebował współpracy z klientem co do nadzoru albo przekazania wskazówek takim użytkownikom, albo wyposażenia gniazd wtyczkowych w wyłączniki różnicowoprądowe.

Działanie – Urządzenia różnicowoprądowe monitorują wartość prądu, płynącego w przewodach: liniowym i neutralnym obwodu, za pomocą czułej cewki. Cewka albo „rdzeń” mierzy chwilową wartość wypadkowej sumy tych prądów. Jeżeli w obwodzie występuje zwarcie doziemne albo upływ prądu do ziemi, to cewka detekcyjna wykrywa pewną „nierównowagę” i, po przekroczeniu pewnego jej poziomu, wywołuje wyzwolenie mechanizmu wyłącznika.

Wymagania – Wymagania dla wyłączników różnicowoprądowych są przedstawione w postanowieniach grupy 531.2 i są zestawione w następujący sposób:

631.2.1 – RCD powinien być zdolny rozłączyć wszystkie przewody liniowe obwodu jednocześnie. (bez zmian)

531.2.2 – Obwód magnetyczny ma obejmować wszystkie przewody czynne, a przewód ochronny powinien przebiegać poza obwodem magnetycznym. (Obwód magnetyczny przekładnika sumującego RCD powinien obejmować wszystkie przewody czynne obwodu, a przewód ochronny powinien przebiegać poza obwodem magnetycznym.)

531.2.3 – Różnicowy prąd zadziałania powinien spełniać wymagania sekcji 411 – samoczynne wyłączenie zasilania. (Znamionowy różnicowy prąd zadziałania RCD powinien spełniać wymagania Sekcji 411 stosownie do układu sieci.)

531.2.4 – Dobrany tak, aby żaden prąd w przewodzie ochronnym nie mógł spowodować zbędnego wyzwalania urządzenia (RCD powinien być tak dobrany, a obwody tak rozdzielone, aby żaden prąd w przewodzie ochronnym, spodziewany w normalnych warunkach działania, nie mógł spowodować zbędnego wyzwalania RCD.)

531.2.5 – Nie należy uważać za wystarczający do ochrony przy uszkodzeniu, nawet jeżeli znamionowy prąd różnicowy zadziałania RCD nie przekracza 30 mA. (Zastosowanie RCD w obwodzie, w którym należałoby się spodziewać przewodu ochronnego, nie powinno być uważane za zapewnienie ochrony przy uszkodzeniu, jeżeli takiego przewodu nie ma, nawet, jeżeli znamionowy prąd różnicowy zadziałania RCD nie przekracza 30 mA.)

531.2.6 – Jeżeli ma zasilanie pomocnicze z niezależnego źródła, to musi być bezpieczny w razie uszkodzenia. (Stosowanie RCD o zasilaniu pomocniczym z niezależnego źródła, który nie otwiera się samoczynnie w razie uszkodzenia  tego źródła, jest dopuszczalne, jeżeli jest spełniony jeden z następujących warunków: (i) Ochrona przy uszkodzeniu jest zapewniona nawet w razie uszkodzenia zasilania pomocniczego, (ii) RCD wchodzi w skład instalacji mającej pozostawać pod nadzorem osoby wykwalifikowanej lub poinstruowanej sprawdzanej oraz badanej przez kompetentną osobę.)

531.2.7 – Nie powinien być nadwerężany przez pole magnetyczne wywołane przez inny sprzęt. (RCD nie powinien być tak ulokowany, aby jego działanie nie było nadwerężane przez oddziaływanie magnetyczne innego sprzętu.)

531.2.8 – Jeżeli służy do ochrony przy uszkodzeniu oddzielnie od zabezpieczenia nadprądowego, to powinien wytrzymać narażenia cieplne i mechaniczne. (Jeżeli RCD służy do ochrony przy uszkodzeniu w obwodzie z osobnym zabezpieczeniem nadprądowym, to należy sprawdzać, czy wyłącznik różnicowoprądowy wytrzymuje bez uszkodzenia narażenia cieplne i elektrodynamiczne, mogące wystąpić przy zwarciu tuż za nim, po stronie obciążenia.)

531.2.9 – Gdzie selektywność jest konieczna w celu zapobieżenia zagrożeniu, tam są wymagane charakterystyki RCD gwarantujące selektywność. (Jeżeli w celu spełnienia wymagań ochrony przy uszkodzeniu bądź innych wymogów bezpieczeństwa, dwa lub więcej RCD występuje szeregowo i ich selektywne działanie jest konieczne ze względów bezpieczeństwa, to ich charakterystyki powinny być takie, aby selektywność była zachowana. UWAGA: W takich przypadkach od RCD usytuowanego najbliżej odbiorników można wymagać rozłączania wszystkich przewodów czynnych.)

531.2.10 – Ze względu na osoby postronne, zmiana nastawienia RCD nie powinna być możliwa bez użycia narzędzia lub klucza. (Gdzie RCD może być używany przez osobę inną niż osoba wykwalifikowana albo poinstruowana, tam powinien on być tak wykonany albo zamontowany, aby nie była możliwa zmiana nastawienia jego znamionowego różnicowego prądu zadziałania lub jego zwłoki bez działania zamierzonego, wymagającego użycia albo klucza, albo narzędzia i pozostawienia widocznego wskazania wartości nastawczej.)

Większość powyższych wymagań jest spełniona automatycznie, bo są one uwzględnione w odpowiednich normach produktowych. Nie dotyczy to wymagań odnośnie do „zadziałań zbędnych” ani selektywności, wobec czego są one niżej rozpatrywane.  

Zadziałania zbędne – Unikaniu niepożądanego wyzwalania najlepiej służy uporządkowany układ instalacji. Najbardziej nowoczesne podzespoły urządzeń wykazują znaczne prądy upływowe i te prądy sumują się w uziemionym przewodzie ochronnym obwodu. Z tego wynika dla obwodu nieprzekraczalna liczba przyłączonych urządzeń, wyrażana w postaci sumarycznego prądu upływowego obwodu. W celu zmniejszenia ryzyka zadziałań zbędnych, obwód powinien być tak zaprojektowany, aby pracował z ustalonym prądem upływowym mniejszym niż 25% znamionowego różnicowego prądu zadziałania wyłącznika różnicowoprądowego.

Dwa najczęstsze źródła prądu upływowego urządzeń są następujące: (1) Prąd upływowy generowany przez zasilacze, zwłaszcza zasilacze impulsowe wykorzystywane w znacznej części nowoczesnych urządzeń, w tym komputerów i telewizorów, fotokopiarek itp. – W celu wstępnego oszacowania „reguła kciuka” zaleca przyjmować prąd upływowy 1 mA na takie urządzenie. (2) Elementy grzejne występujące w pralkach, zmywarkach do naczyń i kuchniach elektrycznych. – Według „reguły kciuka” to 3 mA dla odbiornika o mocy do 3 kW oraz 6 mA dla odbiornika o mocy do 6 kW.

Przy wnikliwym projektowaniu obwodów gniazd wtyczkowych projektant musi sobie wyrobić zdanie o przypuszczalnym trybie korzystania z nich przez użytkownika. Ogólnie rzecz biorąc, w celu zgodności z Sekcją 543.7 (duży prąd w przewodzie ochronnym), zaleca się nie więcej niż 10 podwójnych gniazd wtyczkowych na obwód.

Jest wiele innych czynników, które mogą albo przyczynić się do zadziałania zbędnego, albo je wywołać, w tym prądy załączeniowe, oddziaływanie sieci zasilającej, jak szum, luźne połączenia, zły stan izolacji przewodów przyłączanych i zakłócenia radioelektryczne.

Są też inne przyczyny zadziałań zbędnych. Problemem stosunkowo rzadkim, o którym jednak warto wspomnieć, jest zadziałanie zbędne spowodowane emisją mikrofalową telefonów komórkowych. To może być problem i odsłania lukę w normalizacji. Jest to też sam w sobie ważny powód, aby nie montować wyłącznika różnicowoprądowego w obwodach krytycznych dla podtrzymania życia i zamieścić odpowiednie wyjaśnienia na ten temat w końcowym protokole odbiorczym.

Selektywność wyłączników różnicowoprądowych – W celu osiągnięcia selektywności między dwoma szeregowo połączonymi urządzeniami różnicowoprądowymi w sposób zgodny z przepisem 531.2.9, konieczne będzie zastosowanie poprzedzającego wyłącznika różnicowoprądowego w wykonaniu selektywnym. To pozwala wyłącznikowi następującemu zareagować na zwarcie doziemne w chronionym przezeń obwodzie i zarazem uniknąć zadziałania wyłącznika poprzedzającego.

Składowa stała prądu – Dobór wyłączników różnicowoprądowych RCD, ze względu na składową stałą w prądzie obciążenia, jest problemem często niedostrzeganym przez projektantów. RCD są następująco klasyfikowane ze względu na ich reakcję na składową stałą: (a) Typ AC – RCD tego typu w zasadzie wykrywają tylko sinusoidalne przemienne prądy różnicowe. Nie są w stanie wykrywać niesinusoidalnych, nieprzemiennych składowych prądu różnicowego. Te prądy niesinusoidalne występują w wielu rodzajach urządzeń, np. praktycznie we wszelkim sprzęcie z zasilaczami impulsowymi będzie występowała składowa stała, jak to jest w ładowarkach do baterii akumulatorów czy aparatach rentgenowskich itd. (b) Typ A – RCD tego typu wykrywają prąd różnicowy zarówno przemienny, jak i prąd stały pulsujący i są znane jako wyłączniki zdolne do detekcji składowej stałej. Nie mogą być stosowane w obwodach prądu roboczego o składowej stałej wygładzonej. (c) Typ B – RCD tego typu wykrywają prąd różnicowy: przemienny, stały pulsujący i stały wygładzony.

Wymaga się, aby typ RCD był na nim oznaczony.

 

Republika Czeska (TT)

W Republice Czeskiej istnieje norma prawna – ogłoszenie numer 50 Dziennika Ustaw z 1978 roku o kwalifikacji w elektrotechnice, obowiązujące, za wyjątkiem niewielkich zmian dotyczących np. skreślenia przepisów o udziale związków zawodowych podczas kształcenia elektryków, do dnia dzisiejszego. Chodzi o przepis prawny, który wzorował się na ustawodawstwie czechosłowackim z okresu międzywojennego. W odróżnieniu od Polski, Czechosłowacja w okresie przed drugą wojną światową była po Niemczech i Francji najbardziej rozwiniętym państwem na kontynencie europejskim, a stosowane normy uwzględniały zasady bezpieczeństwa i ochrony przed porażeniem elektrycznym. Ogłoszenie numer 50 dzieli osoby do kilku kategorii. Osoba zaznajomiona (§3) – to osoba jednorazowo poinstruowana przed rozpoczęciem stosunku pracy przez pracodawcę, dziś normy techniczne stosują termin: laik. Osoba pouczona (§4) – to osoba regularnie instruowana przez pracodawcę, pracodawca powinien udokumentować, że osoba zrozumiała treść szkolenia, szkolenie musi przeprowadzić elektryk z co najmniej §5. Zakres szkolenia jest uwzględniony w normie technicznej ČSN EN 50110-1 ed.2 (34 3100) – Obsługa urządzeń elektrycznych i praca na urządzeniach elektrycznych. Osoba wykwalifikowana (§5), osoba wykwalifikowana z wyższym wykształceniem do działalności samodzielnej (§6), do kierowania prac na urządzeniach elektrycznych (§7) i do kierowania ruchem urządzeń elektrycznych (§8) – to osoby posiadające wykształcenie elektrotechniczne i stosowną praktykę. Osoby takie, aby nie stracić uprawnień muszą regularnie co 3 lata brać udział w szkoleniu i egzaminie, jego termin pracodawca lub organizacja, która organizuje szkolenie i egzamin, musi oznajmić organizacji państwowej – Inspekcji Technicznej Republiki Czeskiej (Technická inspekce České republiky – TIČR). Jest jeszcze §9 – technicy rewizyjni urządzeń elektrycznych, którym uprawnienia na okres 5 lat po zdaniu stosunkowo wymagającego egzaminu, udziela wprost TIČR.

   Podobnie, jednak nie tak samo, zdefiniowane są predyspozycje osób w ČSN 33 2000-5-51 ed.3, tabelka ZA.1, które dzielą się w następujący sposób (w nawiasie kod): zwykłe (BA1) – są to osoby niepoinstruowane (laicy), dzieci (BA2) – chodzi o pomieszczenia przeznaczone dla nich, np. przedszkola, inwalidzi (BA3) – chodzi o osoby nie całkiem fizycznie i umysłowo zdrowe i osoby starsze, osoby pouczone (BA4) – chodzi o osoby odpowiednio pouczone lub pracujące po nadzorem osób wykwalifikowanych, co umożliwia im uniknąć niebezpieczeństwa porażenia prądem elektrycznym np. operatorzy i konserwatorzy, osoby wykwalifikowane (BA5) – chodzi o osoby należycie powierzone z wiedzą techniczną i odpowiednią praktyką, które umożliwiają uniknąć niebezpieczeństwa, które przedstawia elektryczność, np. inżynierowie i technicy. Odpowiedni kod powinien być wyznaczony w tzw. sprawozdaniu o wyznaczeniu wpływów zewnętrznych według ČSN 33 2000-1 ed.2 art. 2 i art 30 i ČSN 33 2000-5-51 ed.3, załącznik A (lub wcześniejszej ČSN 33 2000-3). W pomieszczeniach z kodem BA1, BA2 i BA3 u wtyczek 230 V, których prąd znamionowy nie przekracza 20 A, powinna być stosowana ochrona uzupełniająca z wykorzystaniem wyłącznika różnicowoprądowego RCD z rezydualnym prądem wyłączenia nie przekraczającym 30 mA. 

   Według ČSN 33 2000-4-41 ed.2, art. 411.3.3 w układach prądu zmiennego ochrona uzupełniająca z zastosowaniem RCD z rezydualnym prądem wyłączenia nie przekraczającym 30 mA musi być stosowana u wtyczek, u których prąd znamionowy nie przekracza 20 A i z których korzystają laicy – osoby bez kwalifikacji w elektrotechnice i są przeznaczone do powszechnego użycia i u urządzeń mobilnych przeznaczonych do zastosowania w środowisku zewnętrznym, których prąd znamionowy nie przekracza 32 A. Wyjątkiem mogą być wtyczki w niektórych warsztatach przemysłowych lub pomieszczeniach komercyjnych, które są przeznaczone do użycia pod dozorem osoby wykwalifikowanej lub osoby pouczonej lub specjalne wtyczki przeznaczone do podłączenia urządzeń specjalnego charakteru – np. wtyczki do urządzeń biurowych, urządzeń PC lub urządzeń chłodzących – chłodziarek, tj. wtyczki do zasilania urządzeń, u których niepotrzebne wyłączenie mogłoby być przyczyną poważnych szkód.

   Według ČSN 33 2000-4-41ed.2 art. 415 zastosowanie RCD z rezydualnym prądem wyłączenia nie przekraczającym 30 mA w układach prądu zmiennego jest uważane za ochronę uzupełniającą w wypadku, że zawiodła ochrona podstawowa lub ochrona podczas awarii lub wskutek zaniedbania użytkowników. Zastosowanie takiego urządzenia nie jest uważane za wyłączne zarządzenie ochronne i nie uwalnia od konieczności zastosowania jednego z postanowień ochronnych wymienionych w art. 411 aż 414: samoczynnego wyłączenia zasilania, izolacji podwójnej lub wzmocnionej, oddzielenia elektrycznego, ochrony małym napięciem SELV i PELV.

   Czeskie Normy Techniczne (České státní normy – ČSN) wymagają instalowania wyłączników różnicowoprądowych RCD o znamionowej różnicy zadziałania 30 mA, jako ochrony uzupełniającej, są obecnie wymagane w większej liczbie przypadków, niż normy obowiązujące wcześniej. Niekiedy alternatywnie można stosować ochronę oddzieleniem elektrycznym obwodu, SELV lub PELV. Na uwagę zasługuje fakt, że w Republice Czeskiej, oprócz ustaleń normatywnych europejskich, często stosuje się dodatki narodowe.

   Stosowanie wyłączników RCD wymagane jest w następujących sytuacjach:

Pomieszczenia z wanną lub natryskiem – ČSN 33 2000-7-701 ed.2, art. 701.415.1. Ochrona wyłącznikiem różnicowoprądowym RCD z rezydualnym prądem wyłączenia nie przekraczającym 30 mA jest obowiązkowa dla wszystkich obwodów elektrycznych w pomieszczeniach z wanną kąpielową lub/ i natryskiem, za wyjątkiem (a) obwodów, u których jako zabezpieczeń ochronnych wykorzystano ochronę oddzieleniem elektrycznym obwodu, gdzie dla każdego urządzenia elektrycznego jest wykonany samodzielny obwód zasilania, (b) obwodów, u których jako zabezpieczenia ochronnego zastosowano SELV lub PELV.

Baseny pływackie i podobne zbiorniki – ČSN 33 2000-7-702 ed.2, art. 701.471.4. Obwody zasilania urządzeń elektrycznych przeznaczone dla obsługi zbiorników basenów, które są używane tylko w czasie, kiedy ludzie nie znajdują się w zonie 0 (wewnętrzna część zbiorników, również zbiorniki przeznaczone do mycia nóg, prądy wodne i wodospady i przestrzenie pod nimi) muszą być chronione RCD z rezydualnym prądem wyłączenia nie przekraczającym 30 mA. Dla zon 1 i 2 (dla fontann również dla zony 0) jest ochrona RCD z rezydualnym prądem wyłączenia nie przekraczającym 30 mA obowiązkowa.

Pomieszczenia i kabiny z piecem saunowym – ČSN 33 2000-7-703 ed.2, art. 703.412.5. Dla obwodów prądowych, oprócz obwodu zasilania pieców saunowych, stosuje się ochronę uzupełniającą z jednym lub kilku RCD z rezydualnym prądem wyłączenia nie przekraczającym 30 mA.

Urządzenia elektryczne na placach budów – ČSN 33 2000-7-704 ed.2, art. 704.410.3.10. Obwody zasilające wtyczki z prądem znamionowym do 32 A łącznie i inne obwody, które służą do zasilania elektromechanicznych urządzeń ręcznych z prądem znamionowym do 32 A muszą być chronione RCD z rezydualnym prądem wyłączenia nie przekraczającym 30 mA. Dla obwodów zasilających wtyczki z prądem znamionowym wyższym niż 32 A stosuje się RCD z rezydualnym prądem wyłączenia nie przekraczającym 500 mA, który może służyć również jako wyłącznik.

Urządzenia elektryczne w rolnictwie i ogrodnictwie – ČSN 33 2000-7-705 ed.2, art. 705.422.7. W celu ochrony przed pożarem konieczne jest zastosować RCD z rezydualnym prądem wyłączenia nie przekraczającym 300 mA, za wyjątkiem obwodów, u których jest wymagana wyższa pewność dostawy energii elektrycznej.

Parkingi przyczep kempingowych – ČSN 33 2000-7-708 ed.3, art. 708.531.2. Każdy obwód wtyczek musi być chroniony samodzielnym RCD z rezydualnym prądem wyłączenia nie przekraczającym 30 mA. Również każdy obwód końcowy przeznaczony do przyłączenia domku lub karawanu mobilnego musi być chroniony RCD z rezydualnym prądem wyłączenia nie przekraczającym 30 mA.

Urządzenia elektryczne w portach – ČSN 33 2000-7-709, art. 708.531.2. Każdy obwód wtyczek musi być chroniony samodzielnym RCD z rezydualnym prądem wyłączenia nie przekraczającym 30 mA. Również każdy obwód końcowy wykorzystywany dla przyłączenia hausbotu musi być chroniony RCD z rezydualnym prądem wyłączenia nie przekraczającym 30 mA.        

Urządzenia elektryczne w służbie zdrowia – ČSN 33 2000-7-710, art. 710.411.3.2.1. Trzeba zapewnić, aby podczas jednoczesnego przyłączenia kilku urządzeń elektrycznych na jeden obwód, nie dochodziło do niepożądanego wyłączania przez RCD. W pomieszczeniach służby zdrowia grupy 1 i 2, w których można stosować RCD, dozwolone są tylko RCD typu A lub/ i typu B. Wybór jest przeprowadzony w zależności od możliwego prądu awaryjnego. ČSN 33 2000-7-710, art. 710.411.4 – W pomieszczeniach służby zdrowia grupy 1 (przestrzeń medyczna, w której przy pierwszym defekcie lub przy pierwszym rozłączeniu zasilania podstawowego możliwa jest przerwa zasilania elektrycznych przyrządów medycznych tak, aby nie doszło do zagrożenia pacjenta) – musi być w obwodach końcowych do 32 A łącznie stosowane RCD z rezydualnym prądem wyłączenia nie przekraczającym 30 mA. W wypadku pomieszczeń służby zdrowia grupy 2 (przestrzeń medyczna gdzie nie zakłada się stosowania części aplikowanych do zastosowania interkardialnego lub do skomplikowanych badań lub zabiegów chirurgicznych, kiedy przerwa w dostawie energii elektrycznej może zagrażać pacjentowi) z wyjątkiem sieci IT – musi być stosowana ochrona automatycznym wyłączeniem zasilania przez wykorzystanie środków reagujących na prąd rezydualny, z rezydualnym prądem wyłączenia nie przekraczającym 30 mA stosowany tylko dla (a) obwodów zasilania ruchu umocowanego elektrycznego stołu operacyjnego, (b) obwodów zasilających urządzenia rentgenowskie, (c) zasilania większych przyrządów z mocą znamionową przekraczającą 5 kVA. Proponuje się, aby sieci TN-S były monitorowane, aby był zapewniony poziom izolacyjny wszystkich przewodów pod napięciem.

Wystawy, pokazy i kioski – ČSN 33 2000-7-711, art. 711.481.3.1.4. Wszystkie obwody wtyczek do 32 A i wszystkie obwody końcowe, oprócz obwodów przeznaczonych do oświetlenia awaryjnego, muszą być chronione RCD z rezydualnym prądem wyłączenia nie przekraczającym 30 mA.

Komórki mobilne lub przenośne – ČSN 33 2000-7-717, art. 412.5. RCD z rezydualnym prądem wyłączenia nie przekraczającym 30 mA jest konieczne dla wszystkich obwodów wtyczek przeznaczonych dla zasilania urządzeń elektrycznych na zewnątrz, o ile nie są one zasilane SELV, PELV lub oddzieleniem elektrycznym.

Obiekty urządzeń rozrywki i stoisk w lunaparkach, parkach rozrywki i cyrkach – ČSN 33 2000-7-740, art. 740.412.5. RCD z rezydualnym prądem wyłączenia nie przekraczającym 30 mA musi być zastosowane dla oświetlenia, wtyczek do 32 A i wszystkich urządzeń stołowych zasilanych przewodem sznurowym lub przewodem giętkim z prądem zasilania do 32 A. O ile był zainstalowany obwód awaryjnego oświetlenia unikowego zasilany z baterii, musi również ten obwód być chroniony RCD, podobnie jak inne obwody oświetlenia. To nie obowiązuje dla obwodów SELV,  PELV lub obwodów oświetlenia umieszczonych poza zasięgiem ręki i o ile obwody te nie zasilają wtyczek do odbiorników domowych i podobnego przeznaczenia.

Ogrzewanie podłogowe i sufitowe – ČSN 33 2000-7-753, art. 753.413.2. Obwody zasilania urządzeń elektrycznych z klasą ochrony II lub równowartościową izolacją muszą mieć ochronę uzupełniającą RCD z rezydualnym prądem wyłączenia nie przekraczającym 30 mA..

 

Normalizacja – ochrona przed wybuchem

 

Urządzenia i instalacje elektryczne w Republice Czeskiej powinny spełniać wymagania czeskich norm technicznych szeregu 33, dotyczące ochrony przed wybuchem. Podkreślić należy, że normy techniczne nie są w Republice Czeskiej przepisem prawnym. Możliwe są odstępstwa, jednak wymagania norm stanowią niejako minimalne warunki bezpieczeństwa, jakie są wymagane. W przepisach prawnych, które mają formę rozporządzenia rządu i są zamieszczone w dzienniku ustaw, są wymienione ogólne wymogi, jakie musi spełniać każda instalacja elektryczna.

 

ČSN EN 60079-0 ed.4 (33 2320) Atmosfery wybuchowe – Część 0: Urządzenia – Przepisy ogólne, 8/2014 (Výbušné atmosféry – Část 0: Zařízení – Obecné požadavky)

ČSN EN 60079-1 ed.2 (33 2320) Atmosfery wybuchowe – Część 1: Ochrona urządzeń zaworem trwałym „d”, 3/2008 (Výbušné atmosféry – Část 1: Ochrana zařízení pevným závěrem „d”)

ČSN EN 60079-2 ed.2 (33 2320) Atmosfery wybuchowe – Część 2: Ochrona urządzeń zaworem z wykorzystaniem nadciśnienia wewnętrznego „p”, 7/2008 (Výbušné atmosféry – Část 2: Ochrana zařízení závěrem s vnitřním přetlakem „p”)

ČSN EN 60079-5 (33 2320) Atmosfery wybuchowe – Część 5: Ochrona urządzeń zaworem piaskowym „q”, 7/2008 (Výbušné atmosféry – Část 5: Ochrana zařízení pískovým závěrem „q”)

ČSN EN 60079-5 (33 2320) Atmosfery wybuchowe – Część 6: Urządzenia chronione zaworem olejowym „o”, 1/2008 (Výbušné atmosféry – Část 6: Zařízení chráněna olejovým závěrem „o”)

ČSN EN 60079-7 ed.2 (33 2320) Atmosfery wybuchowe – Część 7: Ochrona urządzeń zapewnionym wykonaniem „e”, 7/2007 (Výbušné atmosféry – Část 7: Ochrana zařízení zajištěným provedením „e”)

ČSN EN 60079-10-1 (33 2320) Atmosfery wybuchowe – Część 10-1: Wyznaczanie przestrzeni niebezpiecznych – Wybuchowe atmosfery gazowe, 12/2009 (Výbušné atmosféry – Část 10-1: Určování nebezpečných prostorů – Výbušné plynné atmosféry)

ČSN EN 60079-10-2 (33 2320) Atmosfery wybuchowe – Część 10-2: Wyznaczanie przestrzeni niebezpiecznych – Wybuchowe atmosfery z palnym pyłem, 2/2010 (Výbušné atmosféry – Část 10-2: Určování nebezpečných prostorů – Výbušné atmosféry s hořlavým prachem)

ČSN EN 60079-11 (33 2320) Atmosfery wybuchowe – Część 11: Ochrona urządzeń bezpieczeństwem iskrowym, „i” 7/2007 (Výbušné atmosféry – Část 11: Ochrana zařízení jiskrovou bezpečnosti „i”)

ČSN EN 60079-14 ed.4 (33 2320) Atmosfery wybuchowe – Część 14: Projekt, wybór i wykonanie instalacji elektrycznych, 9/2014 (Výbušné atmosféry – Část 14: Návrh, výběr a zřizování elektrických instalací)

ČSN EN 60079-15 ed.3 (33 2320) Atmosfery wybuchowe – Część 15: Urządzenia chronione typem ochrony „n”, 12/2010 (Výbušné atmosféry – Část 15: Zařízení chráněna typem ochrany „n”)

ČSN EN 60079-17 ed.4 (33 2320) Atmosfery wybuchowe – Część 17: Rewizje i konserwacja prewencyjna instalacji elekrycznych, 8/2014 (Výbušné atmosféry – Část 17: Revize a preventivní údržba elektrických instalací)

ČSN EN 60079-18 (33 2320) Urządzenia elektryczne przeznaczone do wybuchowej atmosfery gazowej – Część 18: Konstrukcja, sprawdzanie i znakowanie urządzeń elektrycznych z typem ochrony zalania tworzywem „m”, 1/2005 (Elektrická zařízení pro výbušnou plynnou atmosféru – Část 18: Konstrukce, zkoušení a označování elektrických zařízení s typem ochrany zalití zalévací hmotou „m”)

ČSN EN 60079-19 ed.2 (33 2320) Atmosfery wybuchowe – Część 19: Naprawy, przeglądy generalne i renowacja urządzeń, 9/2011 (Výbušné atmosféry – Část 19: Opravy, generální prohlídky a renovování zařízení)

ČSN EN 60079-25 (33 2320) Urządzenia elektryczne przeznaczone do wybuchowej atmosfery gazowej – Część 25: Bezpieczne systemy iskrowe, 9/2004 (Elektrická zařízení pro výbušnou plynnou atmosféru – Část 25: Jiskrově bezpečné systémy)

ČSN EN 60079-26 ed.2 (33 2320) Atmosfery wybuchowe – Część 26: Urządzenia z poziomem ochrony ELP Ga, 9/2007, (Výbušné atmosféry – Část 26: Zařízení s úrovní ochrany EPL Ga)

ČSN EN 60079-27 (33 2320) Urządzenia elektryczne przeznaczone do wybuchowej atmosfery gazowej – Część 27: Koncepcja bezpiecznego iskrowo systemu szynowego FISCO i niepalnego systemu szynowego FNICO, 11/2006 (Elektrická zařízení pro výbušnou plynnou atmosféru – Část 27: Koncepce jiskrově bezpečného sběrnicového systému FISCO a nezapálného sběrnicového systému FNICO)

ČSN EN 60079-29-1 (33 2320) Atmosfery wybuchowe – Część 29-1: Detektory gazów – Wymagania funkcyjne detektorów palnych gazów, 7/2008, (Výbušné atmosféry – Část 29-1: Detektory plynů – Funkční požadavky na detektory hořlavých plynů)

ČSN EN 60079-29-2 (33 2320) Atmosfery wybuchowe – Część 29-2: Detektory gazów – Wybór, instalacja, zastosowanie i konserwacja detektorów palnych gazów i tlenu, 7/2008, (Výbušné atmosféry – Část 29-2: Detektory plynů – Výběr, instalace, použití a údržba detektorů hořlavých plynů a kyslíku)

ČSN EN 60079-30-1 (33 2320) Atmosfery wybuchowe – Część 30-1: Elektryczne oporowe nagrzewania towarzyszące – Wymagania ogólne i wymagania sprawdzania, 12/2007, (Výbušné atmosféry – Část 30-1: Elektrické odporové doprovodné ohřevy – Všeobecné a zkušební požadavky)

ČSN EN 60079-30-2 (33 2320) Atmosfery wybuchowe – Część 30-2: Elektryczne oporowe nagrzewania towarzyszące – Instrukcja projektowania, instalacji i konserwacji, 12/2007, (Výbušné atmosféry – Část 30-2: Elektrické odporové doprovodné ohřevy – Návod pro navrhování, instalaci a údržbu)

ČSN EN 60079-31 (33 2320) Atmosfery wybuchowe – Część 31: Urządzenia chronione przed zapaleniem pyłu zaworem „t”, 5/2010, (Výbušné atmosféry – Část 31: Zařízení chráněné proti vznícení prachu závěrem „t”)

ČSN EN 50394-1 (33 2321) Urządzenia elektryczne przeznaczone do środowiska z niebezpieczeństwem wybuchu – Grupa I – Systemy iskrowo bezpieczne – Część 1: Konstrukcja i sprawdzanie, 10/2004 (Elektrická zařízení pro prostředí s nebezpečím výbuchu – Skupina I – Jiskrově bezpečné systémy – Část 1: Konstrukce a zkoušení)

ČSN IEC 79-20 (33 2321) Urządzenia elektryczne przeznaczone do wybuchowej atmosfery gazowej – Część 20: Charakterystyki palnych gazów i par związane z zastosowaniem urządzeń elektrycznych, 2/2001 (Elektrická zařízení pro výbušnou plynnou atmosféru – Část 20: Charakteristiky hořlavých plynů a par ve vztahu k použití elektrických zařízení)

ČSN EN 61241-0 (33 2335) Urządzenia elektryczne przeznaczone do przestrzeni z palnym, pyłem – Część 0: Wymagania ogólne, 7/2007 (Elektrická zařízení pro prostory s hořlavým prachem – Část 0: Všeobecné požadavky)

ČSN EN 61241-1 (33 2335) Urządzenia elektryczne przeznaczone do przestrzeni z palnym pyłem – Część 1: Ochrona zaworem „tD”, 3/2005 (Elektrická zařízení pro prostory s hořlavým prachem – Část 1: Ochrana závěrem „tD”)

ČSN EN 1241-2-1 (33 2335) Urządzenia elektryczne przeznaczone do przestrzeni z palnym pyłem – Część 2: Metody sprawdzania – Oddział 1: Metody wyznaczania temperatur minimalnych zapalenia pyłu, 6/1998 (Elektrická zařízení pro prostory s hořlavým prachem – Část 2: Metody zkoušek – Oddíl 1: Metody stanovování minimálních teplot vznícení prachu)

ČSN EN 1241-2-2 (33 2335) Urządzenia elektryczne przeznaczone do przestrzeni z palnym pykem – Część 2: Metody sprawdzania – Oddział 2: Rezystancja elektryczna pyłu, 5/1997 (Elektrická zařízení pro prostory s hořlavým prachem – Část 2: Metody zkoušek – Oddíl 2: Elektrická rezistivita prachu)

ČSN EN 1241-2-3 (33 2335) Urządzenia elektryczne przeznaczone do przestrzeni z palnym pyłem – Część 2: Metody sprawdzania – Oddział 3: Metoda wyznaczania minimalnej energii inicjacji zapalenia rozwirującego pyłu, 6/1998 (Elektrická zařízení pro prostory s hořlavým prachem – Část 2: Metody zkoušek – Oddíl 3: Metoda stanovení minimální iniciační energie vzníceného rozvířeného prachu)

ČSN EN 61241-4 (33 2335) Urządzenia elektryczne przeznaczone do przestrzeni z palnym pyłem – Część 4: Typ ochrony „pD”, 7/2007 (Elektrická zařízení pro prostory s hořlavým prachem – Část 4: Typ ochrany „pD”)

ČSN EN 61241-11 (33 2335) Urządzenia elektryczne przeznaczone do przestrzeni z palnym pyłem – Część 11: Ochrona bezpieczeństwem iskrowym „iD”, 7/2007 (Elektrická zařízení pro prostory s hořlavým prachem – Část 11: Ochrana jiskrovou bezpečnosti „iD”)

ČSN EN 61241-14 (33 2335) Urządzenia elektryczne przeznaczone do przestrzeni z palnym pyłem – Część 14: Wybór i instalacja, 6/2005 (Elektrická zařízení pro prostory s hořlavým prachem – Část 14: Výběr a instalace)

ČSN 33 2340 ed.2 Urządzenia elektryczne przeznaczone do przestrzeni z niebezpieczeństwem wybuchu lub pożaru materiałów wybuchowych, 8/2010 (Elektrická zařízení v prostorech s nebezpečím výbuchu nebo požáru výbušnin)

ČSN EN 1127-1 ed.2 (38 9622) Środowiska wybuchowe – Prewencja i ochrona przeciw wybuchu – Część 1: Koncepcja podstawowa i metodyka, 1/2012, (Výbušná prostředí – Prevence a ochrana proti výbuchu – Část 1: Základní koncepce a metodika)

(Tadeusz Toman)

 

Oświetlenie w obiektach handlowych

 

Poziom i jakość oświetlenia w dowolnym obiekcie handlowym musi spełniać odpowiednie wymagania zarówno właścicieli, jak i pracowników oraz klientów. Wymagania oświetleniowe, sprowadzające się do konieczności zapewnienia odpowiednich warunków wykonywania pracy zawarte są w normie technicznej dotyczącej oświetlenia miejsc pracy we wnętrzach (w Polsce PN EN 12464-1/2012, w Czechach ČSN 36 0450/1987). Dopełnieniem oświetlenia podstawowego stanowisk pracy powinno być oświetlenie przestrzeni, w której przebywają ludzie. Ogólny wygląd wnętrza jest korzystny, gdy przestrzenne struktury, osoby i obiekty są oświetlone w sposób tworzący wyrazisty i przyjemny obraz. Oświetlenie nie powinno być ani zbyt kierunkowe, tworzące ostre cienie, ani zbyt rozproszone, tworzące monotonne otoczenie. W oświetleniu obiektów handlowych szczególnie ważne jest wyeksponowanie oferowanych towarów, stąd specjalna rola oświetlenia kierunkowego. Zasadnicze cechy oświetlenia powinny być dobrane w zależności od rodzaju sklepu, oferowanych towarów, poziomu cen, sposobu i jakości obsługi, atrakcyjności wystroju wnętrza. W doborze sposobu oświetlenia powinno się uwzględnić następujące kryteria: a) pożądany poziom natężenia oświetlenia ogólnego, b) potrzebę lub brak stosowania elementów dekoracyjnych, c) wymagane parametry barwowe światła, d) zalecenia odnośnie do oświetlenia akcentującego. W dobrym oświetleniu eksponowanych towarów bardzo ważną rolę odgrywa dobór właściwej barwy światła, odpowiedniej do rodzaju oferowanych towarów. W tradycyjnych rozwiązaniach w tym celu wykorzystywane były specjalne świetlówki typ „food” do oświetlenia wyrobów mięsnych, typu „biała soda” do oświetlenia pieczywa i wędlin oraz lampy metalohalogenkowe różnych typów, np. typu „fresh” itp. Coraz częściej w oświetleniu wnętrz obiektów handlowych wykorzystywane są lampy i oprawy LED.

 

Leksykon elektryków-Polaków z Zaolzia

Edwin Macura (1940-1999)

 

Członek-założyciel Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich w Republice Czeskiej (SEP), działacz organizacji polskich na Zaolziu. W stowarzyszeniu elektryków działał od jego rejestracji w 1999 roku.

   Edwin Macura urodził się 15.3.1940 r. w Porębie koło Orłowej. Uczęszczał do szkoły ludowej w Łazach, potem była „łaziańska wydziałówka”, gdzie uczęszczali i nauczali wybitni tego regionu, m.in. Karol Piegza i Gustaw Przeczek. Polskie Gimnazjum Realne w Orłowej ukończył maturą w 1957 roku. Po zdobyciu dyplomu inżyniera-elektrotechnika w Wyższej Szkole Nauk Technicznych – fakultet elektrotechniki (ČVUT – Ceské vysoké učení technické, elektrotechnická fakulta) w Pradze chciał zostać naukowcem, pracować całymi dniami w laboratorium. Wtedy przemówił do niego ojciec: – Edwin, wracaj na Zaolzie, to dla tej ziemi się kształciłeś, jesteś jej to winien. Pracę podjął na kopalni Barbara w Karwinie, później pracował jako kierownik elektryfikacji w VOKD (Výstavba ostravsko-karvinských dolů) w Karwinie.

   Od razu włączył się w nurt społeczno-politycznej działalności w interesie polskiej mniejszości narodowej na Zaolziu. Działał społecznie  w Miejscowym Kole Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego (PZKO) w Czeskim Cieszynie-Centrum, Zarządzie Głównym Macierzy Szkolnej, Spółdzielni „Dom Polski”, ruchu politycznym COEXISTENTIA-WSPÓLNOTA. Był dyrektorem biura Zarządu Głównego PZKO. Jedną kadencję był członkiem Rady Polaków. Jako prywatny przedsiębiorca kolportował na Zaolziu polską prasę.

   Zawsze podkreślał, że to dzięki PZKO można było zachować polską kulturę, oświatę, język polski i szkolnictwo polskie na Zaolziu. Redakcji miesięcznika „Zwrot” (11/1992) powiedział: – Obiektywnie ujmując rolę jaką przez przeszło 40 lat pełniło PZKO można stwierdzić, że choć de iure nie było polityczną organizacją – to de facto, miało jej charakter chroniąc interesy polskiej mniejszości narodowej, w nie najłatwiejszych przecież czasach, rządów KPCz. Brak uświadomienia sobie tej prawdy jest przejawem nie liczenia się w rzeczywistością. Nie ujmując nic inicjatorom nowych prądów intelektualnych po listopadzie 1989, zaznaczam, że wszyscy oni ducha polskości nabyli pod chroniącymi ich skrzydłami PZKO.

   W swojej pracy społeczno-politycznej koncentrował się na działaniach dotyczących praw mniejszości narodowych. Na konkretnych przykładach udowadniał, że nasze społeczeństwo może odczuwać brak norm prawnych regulujących, zwłaszcza w codziennym życiu, stosunek do mniejszości narodowych. Na zebraniach zawsze podkreślał, że nasz byt narodowy oparty jest na wychowaniu w szkole. Podczas prac w Radzie Polaków pilotował problematykę polskiego szkolnictwa na Zaolziu. To między innymi jego zasługą udało się stworzyć szkolnictwo z bazą materialną konkurencyjną w stosunku do szkolnictwa większości.

    Edwin Macura zginął tragicznie w wypadku samochodowym 10.11.1999 r. w wieku 59 lat.

 

 

 

Edwin Macura w pochodzie na Festiwalu PZKO (zdjęcie archiwalne, „Zwrot” 11/1992)

 

Spis treści

 

Spotkanie Elektryków – 25.5.2017 r. (TT)                                                                            2

Spotkanie członkowskie SEP – 29.9.2017 r. (TT)                                                              2

Czesko-polski i polsko-czeski słownik elektrotechniczny                                                   3

Z życia Oddziału Gliwickiego SEP                                                                                        3

Pomiary zanieczyszczeń powietrza („Głos Ludu”, 16.9.2017 r.)                                        3

Chcą podłączenia do polskiej sieci energetycznej (www.ct24.cz)                                     4

Transformacja energetyczna a odbudowa podmiotowości Śląska                                   5

Internet Rzeczy – technologia przyszłości?                                                                           5

Elektryfikacja kopalń w drugiej połowie XX wieku                                                               6

Wyłączniki różnicowoprądowe (INPE nr 216, TT)                                                                8

Normalizacja – ochrona przed wybuchem (Tadeusz Toman)                                             14

Oświetlenie w obiektach handlowych                                                                                    16

Leksykon elektryków-Polaków z Zaolzia: Edwin Macura                                                    17

Strony internetowe SEP                                                                                                         19

 

Okładka

 

Zebranie członkowskie SEP (zdjęcie nr 1: Tadeusz Parzyk)                                             1

Zebranie członkowskie SEP (zdjęcie nr 2: Tadeusz Parzyk)                                             20

 

Strony internetowe Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich w Republice Czeskiej (www.coexistentia.cz)

 

Spotkanie Elektryków – 25.5.2017 r. od lewej: Tadeusz Toman – przewodniczący SEP, Edward Kajfosz, Władysław Niedoba (zdjęcie: Tadeusz Parzyk)

 

„Biuletyn Internetowy SEP“ – BIULETYN SEP numer 41, wydawca: Sdružení polských elektrotechniků v České republice / Stowarzyszenie Elektrotechników Polskich w Republice Czeskiej (SEP), zamknięcie numeru: 22.11.2017 r., adres wydawnictwa: 737 01 Český Těšín (Czeski Cieszyn), ul. Střelniční (Strzelnicza 28/209), redaktor: inż.Tadeusz Toman, 737 01 Třinec-Konská (Trzyniec-Końska) 49, wydano w formie zeszytu dla członków SEP (gratis) i na www.coexistentia.cz/SEP/strona4.htm.