Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich
w Republice Czeskiej
BIULETYN SEP – numer 33
C z e s k i C i e
s z y n
11 / 2 0 1 3
http://www.coexistentia.cz/SEP/index.html
Słowo wstępne
Szanowni Koledzy! W
czwartek 12.9. br. wziąłem udział, razem z inż. Zygmuntem Stopą, w
uroczystym spotkaniu z okazji 60-lecia Oddziału Gliwickiego Stowarzyszenia
Elektryków Polskich. O jego przebiegu informuję na łamach naszego biuletynu,
krótką informację zamieściłem w „Głosie Ludu“ – gazecie Polaków w Republice
Czeskiej. Udział w imprezach gliwickiego SEP umożliwia nam nie tylko
przedstawić sprawozdanie na temat naszych sukcesów i naszych potrzeb, ale też
przeprowadzić nieformalne rozmowy. W tegorocznym spotkaniu jubileuszowym brali
udział, oprócz działaczy gliwickiego SEP zrzeszonych w poszczególnych kołach,
liczni goście – m.in. wice burmistrz Gliwic, przewodniczący Zarządu Głównego
SEP w Warszawie, delegaci innych oddziałów SEP, wykładowcy elektrycy
z Politechniki Śląskiej oraz nasza delegacja, jako jedyna zagraniczna.
Nasze Stowarzyszenie Elektrotechników Polskich w Republice Czeskiej
współpracuje z polskim SEP niemal od samego początku. Moim zdaniem współpraca
ta jest obustronnie potrzebna i dlatego uzgodniliśmy, że nadal będzie utrzymywana
co najmniej w tym samym zakresie. Zadeklarowaliśmy udział w tradycyjnym
Spotkaniu Noworocznym, jaki urządzany jest w Gliwicach zawsze w drugi
poniedziałek stycznia. Natomiast nasze stowarzyszenie zaprosi delegację
z Gliwic na spotkanie w przyszłym roku w okresie jesiennym.
inż. Tadeusz Toman,
przewodniczący Stowarzyszenia
Elektrotechników Polskich w RC
redaktor naczelny „Biuletynu Internetowego
SEP“
Zebranie
członkowskie (12.9.2013 r.)
W czwartek 12.9.2013 r. odbyło się w siedzibie Emtestu w Czeskim Cieszynie zebranie członkowskie, którego głównym zadaniem było omówienie zmian w statucie SEP, przyjęcie nowelizacji i przygotowanie listu do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z żądaniem o zarejestrowanie zmian. Zebranie prowadził Tadeusz Toman – przewodniczący SEP, protokolantem był Stanisław Feber – sekretarz SEP. Sprawozdanie z działalności SEP przedstawił Tadeusz Parzyk – zastępca przewodniczącego SEP. Najważniejszą imprezą było Spotkanie Elektryków z udziałem wykładowców z Politechniki Gliwickiej i Wyższej Szkoły Górniczej-Uniwersytetu Technicznego w Ostrawie zorganizowane 14.9.2012 r. Oprócz tego odbyły się 3 spotkania członkowskie, wydaliśmy 2 numery „Biuletynu SEP“. Trwa współpraca z Oddziałem Gliwickim Stowarzyszenia Elektryków Polskich. Przyjęto 2 nowych członków, aktualny stan bazy członkowskiej wynosi 15. Artykuł z działalności SEP ukazał się w miesięczniku PZKO „Zwrot“ i w „Głosie Ludu“ – gazecie Polaków w RC.
Zebranie członkowskie zaakceptowało następujące zmiany w statucie SEP: w §1, ust.8 tekst „staje się po dokonaniu jego rejestracji subiektem prawnym.“ na „jest subiektem prawnym.“, §3, ust.3 zastąpić tekstem: „Przewodniczący i dalsi działacze są wybierani spośród członków zarządu. Szczegóły określa zaakceptowany przez zebranie członkowskie regulamin SEP.“, w §3 ust.8 tekst „5x“ zmienić na tekst „3x“, w §3 ust.9 skreślić zdanie „Zebranie komisji rewizyjnej zwołuje przewodniczący zarządu co najmniej 3x rocznie“, w §3, ust.11 zmienić drugie zdanie: „Wysokość opłat członkowskich ustala zebranie członkowskie“.
Plan pracy SEP na następny okres przedstawił inż. Tadeusz Toman – przewodniczący SEP. W 2014 r. zaplanowano zorganizować 3 spotkania członkowskie i wydać 2 numery „Biuletynu SEP“. Finanse na imprezy są zapewnione.
SEP przyjęło jednogłośnie uchwałę następującej treści: przyjmuje do wiadomości sprawozdanie z działalności SEP za okres 2012-2013 r., przyjmuje do wiadomości sprawozdanie kasowe SEP, przyjmuje do wiadomości informację komisji rewizyjnej SEP, uchwala zaproponowane zmiany w statucie SEP i upoważnia przewodniczącego SEP przesłać zmiany w statucie SEP Ministerstwu Spraw Wewnętrznych RC do rejestracji, przyjmuje plan pracy SEP na okres 2013-2014 r., zobowiązuje zarząd SEP kontynuować współpracę z SEP Gliwice.
Nowy statut SEP
zarejestrowany
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Republiki Czeskiej zarejestrowało znowelizowany statut Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich w Republice Czeskiej – Sdružení polských elektrotechniků v České republice. Zmiana statutu była wzięta do wiadomości 1.10.2013 r. pod numerem ewidencyjnym VS/1-1/39165/99-R. Zaakceptowano następujące zmiany: w §1, ust.8 tekst „staje się po dokonaniu jego rejestracji subiektem prawnym.“ na „jest subiektem prawnym.“, nowy tekst §3, ust.3: „Przewodniczący i dalsi działacze są wybierani spośród członków zarządu. Szczegóły określa zaakceptowany przez zebranie członkowskie regulamin SEP.“, w §3 ust.8 tekst „5x“ tekst na „3x“, w §3 ust.9 skreślenie zdania „Zebranie komisji rewizyjnej zwołuje przewodniczący zarządu co najmniej 3x rocznie“, w §3, ust.11 nowe brzmienie drugiego zdania: „Wysokość opłat członkowskich ustala zebranie członkowskie“.
Zaproszenie na
konferencję naukowo techniczną
Konferencja naukowo techniczna „Elektroenergetyczne linie napowietrzne 110 kV – projektowanie – budowa – eksploatacja“ odbędzie się w Bielsku Białej w dniach 20-21.2.2014 r. Organizatorem jest ZIAD Bielsko-Biała S.A., Al. Armii Krajowej 220, 43-316 Bielsko-Biała, tel.: 33813800, partnerami są Oddział Bielsko-Bialski SEP oraz Związek Inżynierów i Techników Budownictwa, Oddział Bielsko-Biała. Opłata uczestnika: 950 zł. +VAT – bez noclegu 650 zł.
(www.sep.bielsko.pl)
60 lat Oddziału Gliwickiego Stowarzyszenia Elektryków Polskich
W poniedziałek 21.10.2013 r. odbyła
się w auli Centrum Edukacyjnego Jana Pawła II w Gliwicach Akademia Jubileuszowa
z okazji 60-lecia Oddziału Gliwickiego Stowarzyszenia Elektryków Polskich.
Referat przedstawiający dotychczasowy dorobek organizacji przedstawił
przewodniczący organizacji, Andrzej Grabowski. Najaktywniejsi działacze
wyróżnieni byli akwafortami z podobizną patrona Oddziału, profesora
Stanisława Fryzego. Natomiast wszyscy obecni otrzymali medal imienia prof. Stanisława
Fryzego oraz publikację wydaną z okazji Jubileuszu. W imprezie wzięła
udział dwuosobowa delegacja Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich w
Republice Czeskiej, do Gliwic wyjechałem razem z Zygmuntem Stopą, który
współpracuje z gliwickim SEP od samego początku. Wykorzystałem możliwość
krótkiej prezentacji naszego Stowarzyszenia w ramach wystąpień gości. Akademię
uświetnił występ chóru działającego przy Politechnice Śląskiej. Po części
oficjalnej odbyło się spotkanie towarzyskie. Gliwicki SEP działa w ramach
Stowarzyszenia Elektryków Polskich, organizacji o bogatej historii i silnej
pozycji w społeczeństwie polskim. Jest to jedna z pierwszych organizacji
branżowych w odrodzonym po I wojnie światowej państwie polskim. Oddział powstał
w 1953 roku, w mieście siedzibie wyższej uczelni technicznej – Politechniki
Śląskiej i wielu innych instytucji naukowo technicznych, projektowych i
badawczych. Posiada 24 koła zakładowe i terenowe i około 700 członków.
Okrągły stół
z udziałem elektryków (21.10.2013 r.)
W poniedziałek 21.10.2013 r. odbyło się w Czeskim Cieszynie, w siedzibie Zarządu Głównego Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego przy ul. Strzelniczej 28 spotkanie okrągłego stołu z udziałem delegacji Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich w Republice Czeskiej w składzie: Tadeusz Parzyk i Stanisław Feber. O jego obradach informuje „Głos Ludu“ – gazeta Polaków w Republice Czeskiej w artykule „To dopiero początek dyskusji“ zamieszczony na pierwszej stronie numeru z 24.10.2013 r. Dyskusja n.t. „Tożsamość narodowa Polaków w Republice Czeskiej – próba analizy“ została zwołana niejako z konieczności. Na miesiąc przez zbliżającym się Zjazdem Delegatów PZKO wciąż czekała na realizację uchwała XXI Zjazdu z 2009 roku, brzmiąca następująco: „Zjazd poleca zorganizowanie zaolziańskiego okrągłego stołu na tematy dalszego bytu polskiej mniejszości narodowej w RC, szczególnie z myślą o najbliższym spisie ludności“. Jak zauważył przewodniczący ZG PZKO, Jan Ryłko, który zorganizował dyskusję wraz z Karolem Madzią, przewodniczącym Polskiej Sekcji Narodowej Ruchu Politycznego COEXISTENTIA-WSPÓLNOTA, spis ludności już się co prawda odbył, lecz temat nadal jest aktualny. Na spotkaniu pojawili się reprezentanci Kongresu Polaków w RC, Macierzy Szkolnej, Towarzystwa Nauczycieli Polskich, PTTS „Beskid Śląski“, PTA „Ars Musica“, Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich, Ruchu Politycznego COEXISTENTIA-WSPÓLNOTA, organizacji pożytku publicznego Koexistencia o.p.s., a także Sceny Polskiej Teatru Cieszyńskiego. Uzgodniono, że przewodniczący PZKO opracuje tematy, które uznane zostały za ważne i zorganizuje spotkanie grupy roboczej, do której zaprosi osoby zajmujące się daną problematyką. Następnie zostaną utworzone podgrupy tematyczne. Do dokumentacji z obrad załączono konspekt przygotowany pod obrady przez SEP.
(TT)
Konspekt na spotkanie okrągłego przygotowany
przez Stowarzyszenie Elektrotechników Polskich w RC
Na spotkaniu okrągłego stołu zwołane
przez Zarząd Główny PZKO i Polską Sekcję Narodową Ruchu Politycznego
COEXISTENTIA-WSPÓLNOTA stowarzyszenie obywatelskie Sdružení polských
elektrotechniků v České republice – Stowarzyszenie Elektrotechników
Polskich w Republice Czeskiej (skrót: SEP) reprezentować będą Tadeusz Parzyk,
zastępca przewodniczącego i inż. Stanisław Feber, sekretarz. Upoważniłem ich do
reprezentowania SEP, w związku z moim wyjazdem tego samego dnia w składzie
delegacji SEP na spotkanie jubileuszowe z okazji 60-lecia Oddziału
Gliwickiego Stowarzyszenia Elektryków Polskich.
SEP działa
od 1.2.1999 r. zgodnie ze statutem (ostatnia nowelizacja 1.10.2013 r.). Jego
zadaniami są a) integrowanie środowiska elektryków i tworzenie więzów
koleżeńskich i organizowanie życia towarzyskiego, b) doskonalenie kwalifikacji
zawodowych, podniesienie rangi branży elektrotechnicznej w społeczeństwie, c)
wymiana najnowszych informacji technicznych, d) udostępnienie polskiej
literatury fachowej i periodyków. Aktualnie zrzesza 13 aktywnych i 5 nieaktywnych
członków. SEP wydaje „Biuletyn SEP“, od 2013 r. w wersji internetowej,
organizuje spotkania, odczyty, prelekcje i ekskursje do zakładów przemysłowych.
Współpracuje z Stowarzyszeniem Elektryków Polskich w Gliwicach i
Bielsku-Białej.
Wnioskujemy,
aby PZKO i Kongres Polaków: a) wspierały istniejące organizacje branżowe
polskiej mniejszości narodowej (oprócz elektryków – lekarzy, nauczycieli itd.)
i pomagały innym branżom organizować się, co ma wielkie znaczenie głównie w
wymiarze towarzyskim, bo Polacy zatrudnieni w zakładach przemysłowych na
Zaolziu nie znają się osobiście i często rozmawiają ze sobą po czesku, b)
pomagały poprzez swoje struktury poszerzać bazę członkowską SEP, bo członkowie
SEP to tylko cca 3-4 % wszystkich Polaków-elektryków zamieszkałych na Zaolziu,
c) pomagały przekonywać studentów polskiego gimnazjum w Czeskim Cieszynie do
studiów elektrotechnicznych w Polsce, jednocześnie pomagały przekonać dyrekcję
polskiego gimnazjum, że ważne jest umożliwienie młodzieży wyjazdów do uczelni
akademickich w Polsce, na przykład Politechniki Śląskiej w Gliwicach, d)
propagowały działalność SEP w swoich mediach – „Głos Ludu“, „Zwrot“, e) w
związku z uchwaleniem nowego Kodeksu Cywilnego (Občanský zákoník) i
koniecznością przetransformowania občanského sdružení w spolek po
1.1.2014 r. współdziałały tak, aby prawne uwarunkowania naszej działalności
były z korzyścią dla polskiej mniejszości na Zaolziu.
Jednocześnie deklarujemy chęć współpracy i organizowania wspólnych spotkań z
ewentualnie powołanymi organizacjami mechaników, budowlańców itp. (i pomocy w
ich powołaniu), które powinny zrzeszać Polaków z Zaolzia.
Inż. Tadeusz Toman, przewodniczący
Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich w RC
Konferencja
techników rewizyjnych elektro w Ostrawie
We wtorek 5.11.2013 r. odbyła się w Ostrawie-Zabrzegu 47. konferencja naukowo techniczna techników rewizyjnych elektro, której organizatorem jest ELPROM s.r.o. i agencja kształceniowa SET OSTRAVA. Organizowana jest regularnie dwa razy rocznie, a jej głównym celem jest przekazać technikom z branży elektrycznej kompleksową informację o nowych przepisach prawnych i normach technicznych z dziedziny ochrony przeciwporażeniowej, projektowania urządzeń elektrycznych, instalacji, rozdzielnic, doświadczenia z działalności kontrolnej i inspekcyjnej oraz o nowościach w technice mierniczej. Wykłady i dyskusję prowadzili tradycyjnie inż. František Grossmann, emerytowany dyrektor ostrawskiego Inspektoratu Pracy i Jiří Hemerka dpt. z urzędu kolejowego dozoru technicznego w Ołomuńcu. Tegorocznymi wykładowcami byli m.in. inż. Karel Lokajíček, specjalista w dziedzinie rozdzielnic do 1000 V i inż. Michal Kříž, członek technicznej komisji normalizacyjnej.
Z działalności
Oddziału Gliwickiego SEP
W dniu 30.9.2013 r. odbyło się zebranie Prezydium Oddziału Gliwickiego SEP, na którym przedstawiono wyniki prac Kapituły Funduszu Stypendialnego, propozycję harmonogramu wydarzeń w oddziale w 2014 r., zatwierdzono program na zebranie zarządu w dniu 7.10.2013 r. i wysłuchano relacji z uroczystości jubileuszu 150 rocznicy urodzin prof. R. Dzieślewskiego, jakie odbyły się w Rzeszowie i Lwowie.
W dniu 9.10.2013 r. odbyło się seminarium szkoleniowe Sekcji Instalacji i Urządzeń Elektrycznych pt. „Wymagania stawiane branży elektrycznej i teletechnicznej przez przepisy ochrony przeciwpożarowe“ prowadzone przez mgr inż. Kamila Kwoska (mł. brygadiera z Zabrzańskiej Straży Pożarnej). Wszyscy uczestnicy otrzymali zaświadczenia o uczestnictwie w szkoleniu.
W Szczyrku odbyła się konferencja n-t INVENTION 13. W tym roku po raz pierwszy konferencja zyskała charakter międzynarodowy przez udział dwóch prelegentów z zagranicy. Około 70 osób, uczestników konferencji, brała udział w sesjach skupiających się na wybranych problemach naukowych i technicznych. Więcej informacji na www.invention13.za-ps.edu.pl.
(www.sep.gliwice.pl)
„Gazeta Wyborcza“
o inicjatywie SEP
W „Gazecie Wyborczej“ z 10.9.2013 r. ukazał się obszerny informator o stypendiach dla uczniów. Podano w nim informacje o stypendiach państwowych oraz tych przyznawanych przez samorządy i organizacje pozarządowe. Informacja dotyczyła m.in. stypendium ufundowanego przez Oddział Gliwicki SEP.
Krajowy konkurs
energetyczny w Bielsku-Białej
Finały V edycji Krajowego Konkursu Energetycznego pod hasłem „Inteligentna gmina w inteligentnym rozwoju“ odbył się w tym roku w Bielsku-Białej w siedzibie Bielskiego Centrum Kształcenia Ustawicznego i Praktycznego. Konkurs skierowany jest do młodzieży w wieku od 17 do 23 lat życia. Celem konkursu jest zachęcenie do nauki właściwego zarządzania energią z poszanowaniem środowiska naturalnego. Organizatorzy pragną zwiększyć zainteresowanie młodzieży naukami technicznymi, zwłaszcza tymi związanymi z energetyką oraz wzbogacić ich wiedzę.
(www.sep.bielsko.pl)
Prace przy użyciu materiałów niebezpiecznych.
Materiałami niebezpiecznymi są w szczególności
substancje i preparaty chemiczne zaliczone do niebezpiecznych, zgodnie
z przepisami dotyczącymi substancji chemicznych stwarzających zagrożenie
dla zdrowia lub życia. Podczas prac przy użyciu materiałów niebezpiecznych
obowiązują określone normy prawne, które regulują zachowania pracowników i wymagania
na stanowiska pracy. Przepisy reguluje prawo europejskie oraz dostosowane
do europejskiego prawo narodowe, a konkretyzują normy techniczne.
Pracodawca
jest obowiązany informować pracowników o właściwościach fizycznych, chemicznych
i biologicznych stosowanych w zakładzie pracy materiałów, półfabrykatów i
wyrobów gotowych oraz o stopniu ich szkodliwości dla zdrowia pracowników.
Pracodawca powinien informować pracowników także o sposobach bezpiecznego ich
stosowania oraz postępowania z nimi w sytuacjach awaryjnych.
Materiały
o nieznanych właściwościach, do czasu ich zbadania, mogą być stosowane tylko w
warunkach laboratoryjnych, do celów badawczych i doświadczalnych, przy
zastosowaniu określonych środków ostrożności.
Materiały
niebezpieczne należy przechowywać w miejscach i opakowaniach przeznaczonych do
tego celu i odpowiednio oznakowanych. W czasie transportu, składowania i
stosowania materiałów niebezpiecznych należy stosować odpowiednie środki
ochrony zbiorowej i indywidualnej chroniące pracowników przed szkodliwym i
niebezpiecznym działaniem tych materiałów. Zbiorniki, naczynia i inne
opakowania służące do przechowywania materiałów niebezpiecznych powinny być
odpowiednio oznakowane, wytrzymałe i zabezpieczone przed uszkodzeniem
z zewnątrz i wykonane z materiału nie powodującego niebezpiecznych
reakcji chemicznych z ich zawartością. Powinny być również odpowiednio
szczelne i zabezpieczone przed wydostaniem się z nich niebezpiecznej
zawartości.
Przechowywanie materiałów niebezpiecznych w pojemnikach i opakowaniach
służących do artykułów spożywczych jest zakazane.
Przy
przechowywaniu ciekłego materiału niebezpiecznego w stałych zbiornikach
stosować odpowiednie zabezpieczenia przed rozlewaniem i rozprzestrzenianiem się
jego zawartości. Trzeba zapewnić pomiar ilości cieczy w zbiorniku. Pracodawca
musi uniemożliwić dostęp osób niepowołanych do miejsc, w których znajdują się
zbiorniki. Zbiorniki z ciekłymi materiałami niebezpiecznymi oraz cieczami
gorącymi mogą być umieszczone nad stanowiskami pracy lub przejściami wyłącznie
w przypadkach wymuszonych przez proces technologiczny razem z osłonami,
chroniącymi pracowników przed oblaniem. Nad pomieszczeniami, w których znajdują
się stałe zbiorniki z gazami sprężonymi, skroplonymi lub rozproszonymi pod
ciśnieniem nie mogą być instalowane stanowiska pracy.
W
magazynach powinny być wywieszone instrukcje określające sposób składowania,
załadunku i transportu materiałów niebezpiecznych, z ich treścią należy zapoznać
pracowników zatrudnionych przy tych pracach
Pomieszczenia przeznaczone do składowania lub stosowania materiałów
niebezpiecznych pod względem pożarowym lub wybuchowym oraz w których istnieje
niebezpieczeństwo wydzielania się substancji trujących albo tworzących
z powietrzem mieszaniny wybuchowe, powinny być wyposażone w urządzenia
zapewniające sygnalizację o zagrożeniach oraz odpowiedni sprzęt i środki
gaśnicze, środki neutralizujące, apteczki oraz odpowiednie środki ochrony
zbiorowej i indywidualnej, stosownie do występujących zagrożeń. Pracodawca jest
obowiązany ustalić warunki, jakie powinny być spełnione przed wejściem
pracowników do powyższych pomieszczeń oraz zapewnić środki łączności na wypadek
awarii, wybuchu lub pożaru.
W
pomieszczeniach, w których w wyniku awarii mogą wydzielać się substancje
toksyczne lub palne, w ilościach mogących stworzyć zagrożenie wybuchem,
pracodawca powinien zapewnić awaryjną wentylację zapewniająca potrzebną wymianę
powietrza, uruchamianą od wewnątrz i z zewnątrz powyższych pomieszczeń.
Jeżeli
procesy pracy powodują występowanie czynników rakotwórczych, biologicznych o
działaniu zakaźnym i innych stwarzających niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia
pracowników, pracodawca powinien podjąć przedsięwzięcia w kierunku zastąpienia
tych procesów innymi, w których czynniki te nie występują. Jeżeli to nie jest
technicznie możliwe, pracodawca musi ograniczyć do minimum liczbę pracowników
narażonych na te czynniki, zapewnić stosowanie środków ochrony zbiorowej oraz w
ostateczności środków ochrony indywidualnej. Niedopuszczalne jest podczas
takiej działalności spożywanie posiłków, picia i palenia tytoniu.
Pracodawca
jest zobowiązany poinformować pracowników o możliwościach powstania
nieprzewidzianych sytuacji, podczas których mogłyby wystąpić poważne zagrożenia
dla zdrowia lub życia. W razie powstania zagrożenia pracodawca może dopuścić do
pracy w warunkach zagrożeń jedynie pracowników niezbędnych do usunięcia awarii,
odpowiednio szkolonych, a pracownikom nie zatrudnionym przy pracach zakazać
wstępu do zagrożonych miejsc.
W
pomieszczeniach, w których występuje niebezpieczeństwo oblania pracowników
środkami żrącymi lub zapalenia odzieży na pracowniku, powinny być zainstalowane
odpowiednie natryski ratunkowe do odmycia całego ciała oraz oddzielne
pomieszczenia do płukania oczu.
(opracował Tadeusz Toman)
Tramwaje w aglomeracji katowickiej
Rozwój
przemysłu spowodował pod koniec XIX wieku gwałtowny wzrost zaludnienia na
Górnym Śląsku. Koniecznością było wprowadzenie regularnej komunikacji w
aglomeracji śląskiej. Początkowo były to tramwaje konne i wąskotorowe kolejki
parowe. Zamiar elektryfikacji powzięto już w 1896 roku. Podpisano umowę na
dostawę prądu między AEG i spółką „Oberschlesische Dampf-strassenbahn“.
Przełomem dla tramwajów na Górnym Śląsku był rok 1898, w którym zaczęła się
elektryfikacja i dostosowywanie torów kolejek do trakcji elektrycznej. Pierwszą
zelektryfikowaną linię tramwajową Gliwice-Chorzów-Bytom-Piekary otwarto
3.10.1898 r. W tym samym dniu uruchomiono też trakcję elektryczną na linii
Katowice-Siemianowice, a 25.11.1898 r. linię Katowice-Chorzów. W tym samym
czasie do budowy linii Mysłowice-Katowice-Chorzów-Bytom przystąpiła firma „Elektrizitäts
Werke AG“. Obie wymienione wyżej firmy połączyły się w spółkę o nazwie „Schlesische
Kleinbahn AG“, która w 1901 r. zarządzała siecią linii tramwajowych o
łącznej długości 101 kilometrów. Ostatni tramwaj konny zanika w 1899 roku, a
ostatnia lokomotywa parowa w 1901 roku. Inne polskie miasta w tym okresie
również uruchamiają elektryczną trakcję tramwajową (Gdańsk – 1894 r., Bydgoszcz
– 1896 r., Poznań – 1898 r., Łódź – 1898 r., Kraków – 1901 r., Warszawa – 1980
r.).
Pierwsze
zelektryfikowane linie tramwajowe były zasilane z elektrowni w Zabrzu i w
Chorzowie kablami ziemnymi. Dalsza elektryfikacja linii pociągnęła za sobą
konieczność wybudowania własnych siłowni parowych małej mocy z prądnicami
prądu stałego.
W okresie
międzywojennym wybudowano podstacje zasilające, które za pomocą przetwornic
jednotwornikowych przetwarzały prąd zmienny 6000 V na prąd stały 600 V.
Wielkim postępem w przetwarzaniu prądu zmiennego na prąd stały było
wprowadzenie prostowników rtęciowych. Z uwagi na zaszłości rozbiorowe
Zagłębie Dąbrowskie mimo silnie rozwiniętego przemysłu górniczo hutniczego,
otrzymało komunikację tramwajową dopiero w 1928 roku. Stało się to w oparciu o
koncesję uzyskaną przez nowo utworzoną spółkę „Tramwaje Elektryczne w Zagłębiu
Dąbrowskim“. W tym czasie obie spółki, tj. „Schlesische Kleinbahn AG“
przemianowana na „Śląskie Kolejki“ oraz „Tramwaje Elektryczne w Zagłębiu
Dąbrowskim“ tworzą wspólne konsorcjum pod nazwą „Śląsko-Dąbrowskie Kolejowe
Towarzystwo Eksploatacyjne“. Poza „Śląskimi Kolejkami“ na obszarze Górnego
Śląska, sztucznie podzielonego po pierwszej wojnie światowej, działały jeszcze
„Górnośląskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne“ na obszarze Gliwic, Rozbarku i
Zabrza, „Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne“ w Bytomiu oraz „Miejskie
Przedsiębiorstwo Komunikacyjne“ w Zabrzu, prowadzące jedynie eksploatację
torowiska.
W 1939
roku, po zajęciu Katowic przez okupanta, władzę w spółkach „Śląskie Kolejki“ i
„Tramwaje Elektryczne w Zagłębiu Dąbrowskim“ przejmują Niemcy. Polacy, a
szczególnie byli powstańcy i działacze polonijni są szykanowani i
eksterminowani w obozach pracy. W okresie 1939-1945 nie budowano nowych linii
tramwajowych. Zwiększono jednak częstotliwość przewozów sprowadzając tabor
tramwajowy z podbitych krajów i zachodnich miast niemieckich. Spowodowane
to było dynamicznym rozwojem produkcji wojennej na tutejszych terenach,
stosunkowo słabo zagrożonych nalotami.
Od
stycznia 1945 roku uruchamiano trakcję tramwajową na terenach kolejno
przejmowanych przez polską administrację. Działania wojenne spowodowały
zniszczenie górnej sieci oraz torów i mostów na wielu odcinkach linii
tramwajowych. Ustępujące wojska niemieckie wysadziły w powietrze most na
Brynicy między Sosnowcem a Szopienicami, most w Sosnowcu oraz wiadukt w Bobrku,
a w Katowicach, przy użyciu czołgów, zniszczyły zupełnie górną sieć trakcyjną.
Okupant pozostawił urządzenia komunikacyjne w opłakanym stanie. Z 386
wozów tramwajowych – do ruchu zdolnych było zaledwie 100. Sieć torów, których
długość w 1945 r. wynosiła na obszarze Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego 166
kilometrów, była zaniedbana i w znacznej części celowo zniszczona. Mimo to,
dzięki wytężonej pracy załogi, pierwsze pociągi tramwajowe w Zagłębiu
Dąbrowskim uruchomiono już w dniu 29.1.1945 r., w Katowicach – 3.2.1945 r., a w
Gliwicach., Rozbarku i Bytomiu – 19.3.1945 r. W pierwszym powojennym roku
eksploatacji tramwaje przewiozły około 65 milionów pasażerów, tj. około 20
milionów więcej niż w 1938 roku. W lipcu 1945 r. utworzono przedsiębiorstwo
państwowe „Koleje Elektryczne Zagłębia Śląsko-Dąbrowskiego“. W 1948 roku
połączono przedsiębiorstwo autobusowe i tramwajowe w jedno, które od 27.2.1951
r. otrzymało nazwę „Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne“, pod którą
funkcjonowało do 30.9.1991 roku. W październiku 1991 r., w wyniku wyodrębnienia
trakcji autobusowej, powstało „Przedsiębiorstwo Komunikacji Tramwajowej“.
Powojenny
rozwój przemysłu pociągnął za sobą konieczność rozbudowy trakcji tramwajowej.
Kontynuowano modernizację i rozbudowę zasilania poprzez instalowanie polskich
prostowników wirujących (przetwornic jednotwornikowych) oraz poprzez
uruchomienie 4. nowych podstacji ASEA w Chorzowie, Katowicach, Gliwicach i
Brzezinach o łącznej mocy 5,2 MW. Wybudowano też szereg nowych linii. W
szczytowym okresie średnia dzienna liczba przewiezionych przez tramwaje
pasażerów wynosiła blisko 900 tysięcy osób, przy stanie zatrudnienia 6900
pracowników i taborze liczącym 570 pojazdów kursujących na trasach o łącznej
długości 228 kilometrów.
Mimo
niewątpliwych walorów ekologicznych i dużej przepustowości stwierdza się
niestety regres w przewozach tramwajowych. Spowodowane jest to z jednej
strony konkurencją zelektryfikowanej kolei oraz zwiększeniem liczebności
samochodów i autobusów, z drugiej strony niedoinwestowaniem trakcji
tramwajowej, która swoją średnią prędkością 15 kilometrów na godzinę przestaje
być atrakcyjna. W 2002 r. tabor tramwajowy liczący 410 wagonów przy
zatrudnieniu 2400 pracowników przewoził ok. 500 tysięcy pasażerów dziennie.
Zapotrzebowanie na moc latem wynosiło 26 MW a zimą 28 MW. Około 80% torowisk
wymaga pilnego remontu, również tabor tramwajowy pozostawia wiele do życzenia.
Przewidywane koszta modernizacji – ok. 250 milionów złotych można uzyskać
wyłącznie przy wsparciu funduszy europejskich.
Źródło informacji: artykuł
Janusza Mierzwińskiego,
„Śląskie Wiadomości
Elektryczne“, nr.6/2002 – „Historia tramwajów w województwie śląskim“
Maszyny elektryczne prądu stałego
Prądnicami
(generatorami) nazywamy maszyny elektryczne, które służą do przetwarzania
energii mechanicznej w elektryczną. Z fizyki znamy pojęcie siły
elektromotorycznej, która powstaje w przewodzie poruszającym się w polu
magnetycznym. Jeśli w polu magnetycznym utworzonym przez bieguny magnesu N i
S umieścimy zwój (w kształcie ramki) z umocowanymi na jej końcach
półpierścieniami, to przy obracaniu zwoju w jego czynnych bokach
przecinających linie magnetyczne pojawia się zmienna siła elektromotoryczna,
której kierunek w różnych chwilowych położeniach wyznacza reguła prawej dłoni.
Przy przechodzeniu zwoju przez określone położenie siła magnetyczna zanika,
gdyż w tych chwilach oba boki zwoju przesuwają się wzdłuż linii magnetycznych
nie przecinając ich. W innych położeniach zwoju powstają w jego bokach siły
elektromotoryczne, a pod szczotką przesuwa się jeden półpierścień i dzięki temu
prąd płynie w obwodzie zewnętrznym tylko od szczotki do szczotki, mimo że w
bokach zwoju następuje co pół obrotu zmiana kierunku powstającej siły
elektromotorycznej. Najwięcej linii magnetycznych przecinają boki zwoju w
określonych chwilach i wówczas wartości powstającej siły elektromotorycznej są
największe. W miarę dalszego obracania się zwoju boki w określonych chwilach
przecinają coraz mniej linii magnetycznych, aż do osiągnięcia przez niego
płaszczyzny prostopadłej do osi biegunów (położenia w tzw. strefie
obojętnej). Urządzenie składające się z tzw. wycinków (przeciętego pierścienia), które przy udziale szczotek
służy do „prostowania“ prądu przemiennego płynącego w zwojach prądnicy na prąd
jednokierunkowy w obwodzie zewnętrznym tej prądnicy, nazywa się komutatorem.
Energia
mechaniczna, potrzebna do obracania w polu magnetycznym zwojów prądnicy
obciążonej prądem pobieranym przez odbiornik, zostaje przekształcona w energię
elektryczną. Na odwrót, energię elektryczną możemy zamienić na energię
mechaniczną za pomocą tej samej maszyny elektrycznej, wówczas maszyna pracuje
jako silnik elektryczny. Jeśli do opisanej maszyny
elektrycznej doprowadzimy prąd stały, to w wyniku wzajemnego oddziaływania pola
magnetycznego, w którym znajduje się uzwojenie, i pola magnetycznego
wytworzonego przez elektromagnesy NS powstanie moment obrotowy powodujący obrót
zwoju (zwojów). Moment obrotowy jest tym większy, im większy jest strumień
magnetyczny i im większy prąd płynie w zwoju (tworniku), przy czym współczynnik
proporcjonalności K zależny jest od budowy maszyny.
Komutator
służy tu do zmiany prądu doprowadzanego do zwojów maszyny pracującej jako
silnik. Gdyby nie było komutatora, to w obrocie zwojów o 180O
kierunek działania siły zmieniłby się na przeciwny i wirnik nie mógłby się
obracać.
Podstawowymi częściami maszyn elektrycznych są: magneśnica wytwarzająca pole magnetyczne oraz boki zwojów wirujących i przecinających to pole. W
maszynach prądu stałego magneśnica stanowi część nieruchomą zwaną stojanem, zwoje umieszczone są na części wirującej zwanej wirnikiem. W stojanie umieszcza się jedną
lub więcej par elektromagnesów stanowiących bieguny magnetyczne prądnicy.
Stalowy kadłub składa się z rdzeni
biegunów magnetycznych i jarzma. Rdzenie elektromagnesów
zaopatrzone są w nasady odpowiedniego kształtu zwane nabiegunnikami. Nabiegunniki rozszerzają strumień magnetyczny. Na
rdzeniach elektromagnesów osadzone jest uzwojenie wzbudzające, nawinięte w ten
sposób, że sąsiednie bieguny mają kolejno znak N i S.
Rdzeń
wirnika maszyny elektrycznej jest stale przemagnesowywany podczas obrotu w
nieruchomym polu magnetycznym. Dla zmniejszenia strat na skutek stałego
przemagnesowywania oraz dla zmniejszenia prądów wirowych w rdzeniu składa się
on z oddzielnych izolowanych od siebie blach z miękkiej stali
krzemowej. Na obwodzie każdej blachy wytłoczone są wycięcia. Wycięcia te, po
nałożeniu blach na wał i ściśnięciu śrubami, tworzą żłobki, w które wkłada się
uzwojenie wirnika. Przed założeniem uzwojenia żłobki wirnika wykłada się
preszpanem lub mikanitem, stwarzając dobrą izolację między rdzeniem a
uzwojeniem.
Uzwojenie
wirnika wykonuje się z przewodów miedzianych, izolowanych oprzędem
bawełnianym nasyconym lakierem izolacyjnym. Dla uzyskania większej siły
elektromotorycznej, niż zapewnia to pojedynczy zwój, zamiast jednego zwoju
nawija się zezwoje składające się z wielu zwojów. Wszystkie zezwoje
połączone są ze sobą elektrycznie za pośrednictwem wielowycinkowego komutatora,
do którego wycinków przylutowuje się po dwa końce sąsiadujących ze sobą
zezwojów i w ten sposób tworzy się zamknięty obwód uzwojenia.
Komutator wykonany jest z wycinków
z twardej miedzi, przedzielonych izolacją z miki. Wycinki osadzone są
na piaście umocowanej na wale wirnika. Do odprowadzenia prądu służą szczotki (najczęściej węglowe) osadzone w sprężynujących trzymadłach szczotkowych.
W
uzwojeniach wirnika maszyny prądu stałego wytwarza się siła elektromotoryczna,
dlatego też wirnik maszyny prądu stałego nazywany jest twornikiem Płynący w uzwojeniach twornika prąd elektryczny wytwarza
dodatkowe pole magnetyczne, nakładające się na pole wytworzone przez
magneśnicę, i zniekształca je. Na skutek zniekształcenia pola magnetycznego
występuje tzw. iskrzenie pod szczotkami. Szczotki bowiem powinny przesuwać się
z wycinka na wycinek komutatora, gdy przyłączony do nich zwój znajduje się
w strefie obojętnej (w zwoju wówczas nie powstaje siła elektromotoryczna) i
zwarcie zwoju przyłączonego do sąsiednich wycinków przez szczotki nie powoduje
iskrzenia przy ich przesuwaniu się wycinka na wycinek. Zniekształcenie pola
magnetycznego polega na przesunięciu strefy obojętnej – w prądnicy w kierunku
wirowania twornika, w silniku w kierunku przeciwnym. Aby zneutralizować
zniekształcenie pola magnetycznego w maszynach prądu stałego dużej mocy,
stosuje się dodatkowe bieguny magnetyczne, tzw. bieguny komutacyjne lub zwrotne. W maszynach średniej mocy nie mających biegunów
komutacyjnych, można również spotkać urządzenie pozwalające na obrócenie
trzymadeł szczotkowych i ustawienie szczotek w przesuniętej strefie obojętnej.
W maszynach prądu stałego małej mocy nie stosuje się tych urządzeń, ponieważ
prądy i iskrzenie nie są duże.
Rodzaje prądnic prądu stałego: Zależnie od sposobu
wzbudzania – wytworzenia pola magnetycznego, prądnice prądu stałego można
podzielić na a) prądnice magnetoelektryczne z magnesami trwałymi, b)
prądnice obcowzbudzane, c) prądnice samowzbudne. W prądnicach magnetoelektrycznych pole magnetyczne wytwarzają magnesy
trwałe w kształcie podkowy. Wirnik obraca się między nabiegunnikami magnesu
trwałego. Moc takich prądnic jest mała i stosowane są jako źródła prądu w
małych przenośnych urządzeniach, takich jak: megaomierze, telefony polowe,
prądnice rowerowe i motocyklowe do lamp. W prądnicach obcowzbudnych uzwojenia wzbudzające zasilane są
z obcego źródła prądu, np. z baterii akumulatorów. Z tego powodu
prądnice obcowzbudne są stosowane rzadko – np. w niektórych specjalnych
rodzajach napędów elektrycznych. W prądnicy
samowzbudnej uzwojenie
wzbudzenia pobiera prąd z twornika. Samowzbudzenie prądnicy przebiega w
następujący sposób. Przy obrocie twornika powstaje w jego uzwojeniu mała siła
elektromotoryczna pod wpływem magnetyzmu szczątkowego magneśnicy. Przez
uzwojenie wzbudzenia popłynie na skutek tego niewielki prąd, który wzmocni pole
magnetyczne magneśnicy. To z kolei wywoła powstanie większej siły
elektromotorycznej oraz większego prądu wzbudzenia. Doprowadza to do ustalenia
się napięcia na poziomie uzależnionym od budowy prądnicy (napięcie znamionowe).
Podstawowym warunkiem samowzbudzenia jest współdziałanie pola wywołanego prądem
magnesującym, płynącym pod wpływem siły elektromotorycznej początkowej,
z polem magnetyzmu szczątkowego. Jeśli pole wywołane prądem magnesującym
osłabi pole magnetyzmu szczątkowego, to prądnica nie wzbudzi się. Wypadek taki
zdarzy się wówczas, gdy niewłaściwie przyłączymy uzwojenia elektromagnesów do
szczotek, lub gdy kierunek wirowania twornika jest nieprawidłowy.
Zależnie
od sposobu przyłączenia uzwojeń wzbudzenia rozróżniamy prądnice samowzbudne
bocznikowe, szeregowe i bocznikowo-szeregowe. W prądnicy bocznikowej uzwojenie wzbudzenia jest włączone
równolegle do sieci odbiorników i uzwojenia twornika. Prąd płynący w tworniku
równy jest sumie prądu sieci i prądu magnesującego płynącego przez uzwojenie
wzbudzenia. Zależność pomiędzy napięciem na zaciskach i prądem pobieranym przez
odbiorniki przy tym samym wzbudzeniu i tej samej prędkości kątowej nazywa się
charakterystyką zewnętrzną prądnicy. Prądnica bocznikowa ma charakterystykę
opadającą. W miarę obciążenia prądnicy jej napięcie stopniowo się zmniejsza w
wyniku spadku napięcia na oporze wewnętrznym uzwojenia wirnika. Jednocześnie ze
spadkiem napięcia będzie zmniejszać się prąd wzbudzenia. Napięcie prądnicy
bocznikowej można regulować przez zmianę prądu wzbudzenia za pomocą opornika –
regulatora. Prądnica
szeregowa ma
uzwojenie wzbudzenia włączone szeregowo z uzwojeniem twornika. Prąd
płynący przez twornik równy jest prądowi sieci i prądowi magnesującemu.
Uzwojenie wzbudzenia wchodzi więc w skład części obwodu zewnętrznego prądnicy i
prądnica może być wzbudzona tylko przy włączonym obwodzie zewnętrznym. Napięcie
na zaciskach prądnicy szeregowej zależne jest od obciążenia. Utrzymanie stałego
napięcia przy zmianach obciążenia jest niemożliwe. Z tych powodów prądnice
te nie są używane. W prądnicy
bocznikowo-szeregowej elektromagnesy obok uzwojenia bocznikowego – mają uzwojenie szeregowe,
składające się z kilku zwojów grubego drutu. Prąd płynący w sieci równy
jest prądowi płynącemu w uzwojeniu szeregowym. Prąd twornika równy jest sumie
prądów płynących przez uzwojenie szeregowe i bocznikowe. Napięcie prądnicy
można regulować regulatorem. Prądnice bocznikowo-szeregowe mają dwie różne
charakterystyki zewnętrzne, zależne od zastosowanego połączenia uzwojenia
szeregowego względem bocznikowego. Jeśli uzwojenie szeregowe jest połączone w
ten sposób, że wzmacnia pole uzwojenia bocznikowego, to przy odpowiednim
doborze uzwojeń napięcie na zaciskach prądnicy będzie stałe i niezależne od
obciążenia W przypadku odwrotnego połączenia uzwojenie szeregowe będzie
osłabiało pole magnetyczne uzwojenia bocznikowego i napięcie prądnicy będzie
obniżało się ze wzrostem obciążenia. Prądnice takie stosuje się przy łukowym
spawaniu elektrycznym, gdyż dla powstania łuku należy dotknąć elektrodą
przedmiotu spawanego, przy czym następuje zwarcie prądnicy, więc wielkie
obciążenia. Natomiast podczas spawania, tj. utrzymywania łuku o długości 2-4
mm, napięcie między elektrodą a przedmiotem spawanym powinno wynosić 15-35 V.
Silniki prądu stałego są wzbudzane tak jak prądnice.
Odpowiednio do wzbudzenia strumienia magnetycznego rozróżnia się silniki:
bocznikowe, szeregowe i bocznikowo-szeregowe. W uzwojeniach wirującego wirnika
indukuje się (podobnie jak w prądnicy) własna siła elektromotoryczna. Siła ta
ma kierunek przeciwny do kierunku prądu sieci zasilającego silnik i nazywana
jest siłą przeciwelektromotoryczną. W silniku nie napędzającym żadnej maszyny
jest ona prawie równa napięciu sieci i silnik pobiera stosunkowo nieduży prąd.
W pierwszej chwili rozruchu, gdy wirnik jest nieruchomy, siła
przeciwelektromotoryczna jest równa zeru i przez silnik płynąłby duży prąd. Ten
duży prąd rozruchowy mógłby spowodować uszkodzenie silnika, spalenie
bezpiecznika itp. Dlatego rozruch silników prądu stałego przeprowadza się przy
użyciu oporników zwanych rozrusznikami. Oporniki te zmniejszają napięcie
doprowadzone do silnika, a tym samym zmniejsza się prąd rozruchu. W miarę
rozruchu silnika przesuwa się korbę rozrusznika zmniejszając jego opór, a gdy
silnik osiągnie prędkość znamionową, korbę ustawia się w położenie zwierające.
Największy opór rozrusznika powinien mieć taką wartość, aby prąd rozruchu był
najwyżej 2,5 razy większy niż prąd znamionowy silnika. Rozrusznik obliczony
jest na krótkotrwały przepływ prądu podczas rozruchu i dlatego należy zwracać
uwagę, aby jego korba po uruchomieniu nie pozostawała na żadnym ze styków
pośrednich rozrusznika na styku zwierającym. Podczas pracy silnika jego moment
obrotowy równoważy moment oporu obciążenia mechanicznego. Przy wzroście
obciążenia mechanicznego silnik zmniejsza nieco prędkość kątową, w wyniku czego
maleje siła przeciwelektromotoryczna i przez uzwojenie twornika natychmiast
popłynie większy prąd. Nowa, zwiększona wartość prądu wywoła odpowiednio
większy moment obrotowy równy zwiększonemu momentowi oporu obciążenia
mechanicznego.
Prędkość kątową
silnika można regulować przez zmianę napięcia doprowadzonego do silnika lub
przez zmianę strumienia magnetycznego. Prędkość kątowa zwiększa się wraz ze
wzrostem napięcia doprowadzonego do wirnika, a maleje przy jego zmniejszaniu.
Zmniejszenie strumienia magnetycznego powoduje przejściowe zmniejszenie siły
przeciwmotorycznej, co z kolei wywoła zwiększenie prądu w uzwojeniu
wirnika, a tym samym zwiększenie się momentu obrotowego oraz zwiększenie
prędkości kątowej. Regulacja prędkości kątowej przez zmianę strumienia
magnetycznego jest ogólnie stosowana i ekonomiczniejsza od zmiany napięcia
doprowadzonego do wirnika, ponieważ straty energii w oporniku, służącym do
regulacji prądu wzbudzenia, są mniejsze od strat w oporniku obniżającym
napięcie doprowadzone do wirnika.
Występująca w silnikach prądu stałego siła przeciwelektromotoryczna pozwala na
zastosowanie hamowania elektrycznego silników. Hamowanie elektryczne polega na tym, że hamowany silnik
pracuje jako prądnica, a wytworzony prąd przepływa przez oporniki i zmienia się
na ciepło, względnie w pewnych układach jest oddawany do sieci. Hamowanie elektryczne
jest stosowane w trakcji elektrycznej. Przy hamowaniu elektrycznym moment
hamujący pojawia się tylko przy wirowaniu wirnika silnika. Dla ostatecznego
zahamowania musi być jednak użyty hamulec mechaniczny.
Zmiany
kierunku wirowania silnika osiąga się przez zmianę kierunku przypływu prądu w
wirniku lub uzwojeniu wzbudzającym za pomocą przełącznika „prawo-lewo“ (naprzód
– w tył). Zmiana kierunku prądu doprowadzonego jednocześnie do elektromagnesów
i wirnika nie wpłynie na kierunek wirowania silnika, wobec równoczesnej zmiany
kierunku przepływu prądu wirnika i kierunku pola magnetycznego magneśnicy.
W silnikach bocznikowych uzwojenie wzbudzenia przyłączone
jest równolegle do uzwojenia wirnika. Prąd w uzwojeniu wzbudzenia ma wartość
niezależną od prądu w uzwojeniu wirnika. Zazwyczaj w obwodzie wzbudzenia
umieszcza się opornik służący do regulacji prędkości kątowej. Opornik ten
często stanowi jedną całość z rozrusznikiem. Silnik włącza się przy korbie
ustawionej w lewym skrajnym położeniu. W tym położeniu włączony jest największy
opór rozrusznika, natomiast opornik regulujący jest zwarty. Rozruch następuje
przez przesuwanie korby w prawo po stykach rozrusznika aż do położenia
środkowego, gdy zwarte są zarówno oporniki rozrusznika, jak i regulatora.
Dalsze przesuwanie w prawo powoduje włączanie oporników regulatora,
zmniejszenie prądu wzbudzenia i zwiększenie prędkości kątowej silnika.
Normalnie zbudowane silniki umożliwiają zwiększenie znamionowej prędkości
kątowej o 15-20%. Prędkość kątowa silników elektrycznych zbudowanych specjalnie
do napędu maszyn o różnych prędkościach kątowych może być zwiększona do 50% i
więcej. Stosowanie rozrusznika-regulatora do zmniejszenia prędkości kątowej
poniżej prędkości znamionowej powoduje straty energii elektrycznej i dlatego w
silnikach dużej mocy stosuje się inne, specjalne układy, np. układy
z tyrystorami. Prędkość kątowa silnika bocznikowego zmniejsza się nieco
wraz z zwiększeniem obciążenia. Zmniejszenie prędkości kątowej nie jest
zbyt duże i przy przejściu od biegu jałowego do obciążenia znamionowego wynosi
do 10% przy silnikach małej mocy i ok. 2% przy silnikach dużej mocy. Silniki
bocznikowe mają następujące zalety: mała zależność prędkości kątowej od
obciążenia, wygodna regulacja prędkości kątowej, możność zwrotu energii
elektrycznej do sieci przy hamowaniu. Silniki bocznikowe mają zastosowanie w
przemyśle ciężkim, górnictwie i przemyśle lekkim. Stosuje się je do napędu
urządzeń czynnych bez przerwy, do napędu maszyn dopuszczających niewielką
zmianę prędkości kątowej przy znacznych zmianach obciążenia, do napędu maszyn
wymagających regulacji prędkości kątowej w szerokim zakresie – wyciągi, dźwigi,
obrabiarki, walcarki, maszyny papiernicze itd.
Silniki szeregowe mają uzwojenie wzbudzenia włączone
szeregowo z uzwojeniem wirnika. Strumień magnetyczny ma więc wartość zależną od
wartości prądu twornika. W silnikach szeregowych prędkość kątowa zmienia się
znacznie w zależności od obciążenia. Przy małym obciążeniu mechanicznym silnik
pobiera nieduży prąd, strumień magnetyczny jest mały, a prędkość kątowa duża. W
miarę zwiększania obciążenia silnik pobiera coraz większy prąd, moment obrotowy
zwiększa się, zmniejsza się natomiast prędkość kątowa, gdyż strumień
magnetyczny zwiększa się. Jeśli obciążenie jest małe, prędkość kątowa może stać
się tak duża, że nastąpi uszkodzenie silnika. Dlatego silniki szeregowe łączy
się z urządzeniami napędzanymi bezpośrednio sprzęgłem lub za pomocą
przekładni uniemożliwiającej bieg jałowy. Przy tych silnikach nie można stosować
napędu pasowego. Rozruch silników szeregowych przeprowadza się za pomocą
rozrusznika. Regulowanie prędkości kątowej przeprowadza się niekiedy za pomocą
opornika włączanego szeregowo w obwód twornika. Jeśli urządzenie jest napędzane
przez dwa lub więcej jednakowych silników szeregowych, można przy rozruchu oraz
regulacji prędkości kątowej łączyć je szeregowo. Każdy z silników
z silników znajduje się wówczas pod odpowiednio mniejszym napięciem.
Przełączanie silników oraz włączanie odpowiednich oporników przeprowadza się za
pomocą urządzenia zwanego nastawnikiem. Sposób ten stosowany jest powszechnie w
trakcji elektrycznej (tramwaje, koleje elektryczne). Stosowanie
regulatorów-oporników dla zmniejszenia prędkości kątowej silnika nie jest
ekonomiczne – straty energii. Zwiększenie prędkości kątowej można osiągnąć
przez włączenie opornika równolegle z uzwojeniem wzbudzenia. Część prądu
popłynie wtedy przez bocznik, przez co zmniejszy się prąd wzbudzenia, a więc
nastąpi zwiększenie prędkości kątowej. Cechą charakterystyczną silników
szeregowych jest duży moment rozruchowy i wynikająca stąd możność szybkiego
osiągnięcia znamionowej prędkości kątowej nawet przy pełnym obciążeniu oraz
duża przeciążalność. Ale nie mogą pracować w stanie jałowym – bez obciążenia.
Dzięki temu silniki szeregowe stosowane są do napędu urządzeń wymagających
dużego momentu rozruchowego, w których utrzymanie stałej prędkości kątowej nie
jest konieczne, na przykład w trakcji elektrycznej – tramwaje, koleje
elektryczne, metro, trolejbusy, w wyciągach, dźwigach, wózkach akumulatorowych
itd.
Silniki bocznikowo-szeregowe mają uzwojenie wzbudzenia
składające się z dwóch części: jednej – przyłączonej równolegle do obwodu
wirnika, drugiej – połączonej szeregowo z uzwojeniem wirnika. W zależności od
sposobu przepływu prądu przez uzwojenia elektromagnesów (strumień magnetyczne
zgodne lub przeciwne) można otrzymać różne charakterystyki zbliżone do silnika
szeregowego (znaczne zmniejszenie prędkości kątowej przy wzroście obciążenia)
aż do silnika o prędkości kątowej stałej i niezależnej od obciążenia. W
silnikach bocznikowo-szeregowych przeprowadza się rozruch i regulację prędkości
kątowej w sposób podobny jak w silnikach bocznikowych. Silniki
bocznikowo-szeregowe zależnie od sposobu przyłączenia uzwojeń równoległego i
szeregowego elektromagnesów stosuje się do napędu maszyn: wymagających stałej
prędkości kątowej (obrabiarki, pompy, dmuchawy itd.), nie wymagających stałej
prędkości kątowej, a wymagających dużego momentu obrotowego przy zmniejszonej
prędkości (prasy, walcarki, koparki itd.). Zalety silników
bocznikowo-szeregowych to: możliwość doboru odpowiedniej charakterystyki
obciążenia, dogodny sposób regulacji, możliwość znacznego przeciążenia, możność
otrzymania dużego momentu rozruchowego.
Zastosowanie – Prądnice prądu stałego stosuje
się jako wzbudnice przy prądnicach prądu przemiennego we wszystkich typach
elektrowni. Samodzielnie prądnice prądu stałego spotyka się stosunkowo rzadko.
Prądnice prądu stałego stosowane są najczęściej jako źródła prądu stałego w
instalacjach elektrycznych samochodów i ciągników, w spawarkach elektrycznych i
małych młynach wodnych. Prądnice prądu stałego stosowane są również w
przewoźnych agregatach (prądnice napędzane silnikiem spalinowym), używanych do
sporadycznych prac w rolnictwie, leśnictwie, do zasilania oświetlenia i
silników w przewoźnych warsztatach, ambulansach sanitarnych itd.
Silniki
prądu stałego zostały w większości przypadków wyparte przez silniki prądu
przemiennego, są one jednak jeszcze stosowane w trakcji elektrycznej oraz
różnego typu wózkach akumulatorowych. W samochodach i ciągnikach silniki prądu
stałego spełniają rolę rozruszników (starterów). W przemyśle silniki prądu
stałego są stosowane do napędu maszyn i urządzeń wymagających regulacji prędkości
kątowej w szerokim zakresie – np. maszyny tkackie, samotoki walcownicze,
transportery, maszyny papiernicze.
Eksploatacja – Silniki prądu stałego są
kosztowniejsze i mniej dogodne w eksploatacji ze względu na wrażliwość na
zanieczyszczenia, konieczność dokładnej konserwacji i trudniejszą obsługę.
Występujące iskrzenie pod szczotkami stwarza niebezpieczeństwo pożaru przy
pracy w gospodarstwach rolnych oraz wybuchu łatwo zapalnych pyłów lub gazów
przy pracy w kopalniach oraz w niektórych typach zakładów przemysłowych.
Zastosowanie układów tyrystorowych pozwala na ciągłą regulację prędkości
kątowej nawet w stosunku 1:100, przy równoczesnej oszczędności energii
elektrycznej przemienianej w energię cieplną w opornikach regulacyjnych w
układach dawnego typu. Naprawę maszyn elektrycznych oraz usuwanie przyczyn
niesprawności oraz okresowe przeglądy maszyn prądu stałego powinien
przeprowadzać wykwalifikowany elektromonter. Przy obsłudze maszyn prądu stałego
należy przestrzegać ogólnych przepisów bhp. Czyszczenie, konserwację i
smarowanie silnika elektrycznego należy przeprowadzać po wyłączeniu silnika
spod napięcia.
Opracował: Tadeusz Toman
Stanovy
Sdružení polských elektrotechniků v České
republice
§ 1 – VŠEOBECNÉ ZÁSADY
1. Název sdružení: Sdružení polských elektrotechniků v České republice – Stowarzyszenie Elektrotechników Polskich w Republice Czeskiej
2. Zkratka sdružení: SEP
3. Znak sdružení: obdélníkový, obsahuje bezpečnostní značku č. B.3.6. dle ČSN ISO 3864, nad značkou text: Sdružení polských elektrotechniků v ČR, pod značkou text: Stowarzyszenie Elektrotechników Polskich w RC
4. Razítko sdružení: výstražný blesk ohraničený kruhem s nápisy: Sdružení polských elektrotechniků v ČR – Stowarzyszenie Elektrotechników Polskich w RC
5. Jednací řeč: polský jazyk
6. Sídlo sdružení: Český Těšín, Střelniční 28/209, 737 01
7. Územní působnost: Česká republika
8. Sdružení polských elektrotechniků v České republice – Stowarzyszenie Elektrotechników Polskich w Republice Czeskiej je právním subjektem.
§ 2 – CÍLE SDRUŽENÍ
1. Sdružení polských elektrotechniků v České republice – Stowarzyszenie Elektrotechników Polskich w Republice Czeskiej (dále SEP) je dobrovolným sdružením fyzických osob.
2. Cílem SEP je vyvíjet činnost ve všech oborech elektrotechniky, zejména
- sdružovat osoby s elektrotechnickým vzděláním, které mají zájem o stálé zvyšování teoretické a praktické úrovně v oboru,
- vytvářet podmínky pro přenášení poznatků a zkušeností technických, vědeckých a ekonomických formou seminářů, přednášek, školení, konzultací, vydavatelské a překladatelské činnosti a organizováním výstav,
- umožnit získávání znalostí a aktuálních informací v oblasti elektrotechniky, zejména možnost studia odborného tisku,
- dbát o zvýšení společenské váhy elektrotechnického oboru,
- spolupracovat s obdobnými elektrotechnickými organizacemi v Polské republice, České republice, případně i mimo ně,
- organizovat společenský život členů sdružení,
- chránit zájmy členů sdružení.
3. Řádným členem SEP může být osoba s trvalým pobytem v ČR, starší 15 let, která splňuje požadavek elektrotechnického vzdělání a její povolání nebo zájmy jsou spojeny s elektrotechnikou. Řádným členem SEP mohou být zejména:
- inženýři, technici, projektanti, vědečtí pracovníci,
- provozní elektromontéři, elektromechanici silnoproudých a sdělovacích zařízení,
- vysokoškolští studenti elektrotechnických směrů,
- studenti nebo učni posledního ročníku středních nebo učňovských elektrotechnických škol,
- důchodci splňující požadavek elektrotechnického vzdělání.
Řádným členem může být vyjímečně i jiná osoba, která nesplňuje požadavek elektrotechnického vzdělání, o její přijetí rozhoduje členská schůze.
4. Čestným členem SEP může být osoba, která zvlášť významně přispěla pro rozvoj elektrotechniky nebo SEP. Čestné členství uděluje členská schůze.
§ 3 – ORGANIZAČNÍ STRUKTURA SDRUŽENÍ
1. Struktura SEP: členská schůze, výbor, revizní komise
2. Výbor je volen na členské schůzi. O počtu
členů výboru rozhoduje členská schůze. Členové výboru jsou voleni zpravidla na
období 2 let.
3. Výbor volí ze svého středu předsedu a
ostatní funkcionáře. Podrobnosti řeší organizační řád SEP, který schvaluje
členská schůze.
4. Revizní komise je volena na členské
schůzi. O počtu členů revizní komise rozhoduje členská schůze. Členové revizní
komise jsou voleni zpravidla na období 2 let.
5. Revizní komise volí ze svého středu
předsedu.
6. Členskou schůzi svolává výbor nejméně
jednou ročně.
7. Schůzi výboru svolává předseda nejméně 3x
ročně.
8. Revizní komise provede nejméně jednou
ročně kontrolu hospodaření.
9. Členové SEP se podílejí na činnosti
sdružení, mohou volit a být voleni, jsou povinni dodržovat stanovy sdružení.
10. Hlavním zdrojem příjmů jsou členské
příspěvky, dary členů, sponsorské dary a dotace. O výši členských příspěvků
rozhoduje členská schůze.
11. Členství v SEP zaniká: úmrtím člena,
vystoupením člena, vyškrtnutím člena. Vystoupení člena je na základě písemného
prohlášení člena. O vyškrtnutí člena rozhoduje členská schůze.
12. SEP může zakládat místní nebo oblastní
organizace.
§ 4 – ZÁVĚREČNÁ
USTANOVENÍ
1. Změny ve stanovách SEP schvaluje členská
schůze.
2. SEP zaniká usnesením členské schůze, když
pro návrh hlasuje 2/3 přítomných členů.
Statut
Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich w
Republice Czeskiej
§ 1 – ZAŁOŻENIA OGÓLNE
1. Nazwa stowarzyszenia: Sdružení polských elektrotechniků v České republice – Stowarzyszenie Elektrotechników Polskich w Republice Czeskiej
2. Skrót stowarzyszenia: SEP
3. Godło stowarzyszenia: prostokątny, zawiera znak bezpieczeństwa nr B.3.6. według ČSN ISO 3864, nad znakiem tekst: Sdružení polských elektrotechniků v ČR, pod znakiem tekst: Stowarzyszenie Elektrotechników Polskich w RC
4. Pieczątka stowarzyszenia: błyskawica ostrzegawcza ograniczona okręgiem z napisem: Sdružení polských elektrotechniků v ČR – Stowarzyszenie Elektrotechników Polskich w RC
5. Język obrad: polski
6. Siedziba stowarzyszenia: Czeski Cieszyn, Strzelnicza 28/209, 737 01
7. Terytorialny zakres działania: Republika Czeska
8. Sdružení polských elektrotechniků v České republice – Stowarzyszenie Elektrotechników Polskich w Republice Czeskiej jest subiektem prawnym.
§ 2 – CELE STOWARZYSZENIA
1. Sdružení polských elektrotechniků v České republice – Stowarzyszenie Elektrotechników Polskich w Republice Czeskiej (dalej SEP) jest dobrowolnym stowarzyszeniem osób fizycznych.
2. Celem SEP jest rozwijanie działalności we wszystkich dziedzinach elektrotechniki, zwłaszcza
- jednoczenie osób z wykształceniem elektrotechnicznym, które są zainteresowane o trwałe podnoszenie poziomu teoretycznego i praktycznego w dziedzinie elektrotechniki,
- stwarzanie warunków przekazywania informacji i doświadczeń technicznych, naukowych i ekonomicznych w formie konferencji, wykładów, szkoleń poradnictwa, działalności wydawniczej i tłumaczeniowej oraz organizowania wystaw,
- umożliwienie zdobywania wiedzy i aktualnych informacji w dziedzinie elektrotechniki, przede wszystkim przez studium prasy technicznej,
- dbanie o podniesienie rangi branży elektrotechnicznej,
- współpraca z podobnymi organizacjami elektrotechnicznymi w Rzeczypospolitej Polskiej, Republice Czeskiej, ewentualnie i poza nimi,
- organizowanie życia towarzyskiego członków stowarzyszenia,
- ochrona interesów członków stowarzyszenia.
3. Członkiem zwyczajnym SEP może być osoba z stałym miejscem zamieszkania w RC, starsza 15 lat, która spełnia warunek wykształcenia elektrotechnicznego i jej zawód lub zainteresowania są związane z elektryką. Członkiem zwyczajnym mogą być zwłaszcza:
- inżynierzy, technicy, projektanci, pracownicy naukowi,
- elektromonterzy zatrudnieni w produkcji, elektromechanicy urządzeń elektrotechniki siłowej i radiowej,
- studenci wyższych uczelni o kierunkach elektrycznych,
- studenci lub uczniowie ostatniego roku średnich szkół elektrycznych,
- emeryci spełniający warunek wykształcenia elektrotechnicznego.
Członkiem zwyczajnym może być wyjątkowo i inna osoba, nie spełniająca warunku wykształcenia elektrotechnicznego, o jej przyjęciu decyduje zebranie członkowskie.
4. Członkiem honorowym SEP może być osoba szczególnie zasłużona dla elektryki lub SEP. Członkostwo honorowe udziela zebranie członkowskie.
§ 3 – STRUKTURA ORGANIZACYJNA STOWARZYSZENIA
1. Struktura SEP: zebranie członkowskie, zarząd, komisja rewizyjna
2. Zarząd jest wybierany na zebraniu członkowskim. O liczbie członów zarządu decyduje zebranie członkowskie. Członkowie zarządu są wybierani zazwyczaj na okres 2 lat.
3. Zarząd wybiera spośród członków zarządu przewodniczącego i innych działaczy. Szczegóły określa regulamin SEP, który uchwala zebranie członkowskie.
4. Komisja rewizyjna jest wybierana na zebraniu członkowskim. O liczbie członków komisji rewizyjnej decyduje zebranie członkowskie. Członkowie komisji rewizyjnej są wybierani zazwyczaj na okres 2 lat.
5. Komisja rewizyjna wybiera spośród członków komisji rewizyjnej przewodniczącego.
6. Zebranie członkowskie jest zwoływane przez zarząd co najmniej 1 raz rocznie.
7. Zebranie zarządu zwołuje przewodniczący co najmniej 3 razy rocznie.
8. Komisja rewizyjna przeprowadzi co najmniej 1 raz rocznie kontrolę gospodarowania.
9. Członkowie SEP uczestniczą w działalności stowarzyszenia, mogą wybierać i być wybierani, są zobowiązani dotrzymywać statut stowarzyszenia.
10. Dochodami są przede wszystkim składki członkowskie, dary członków, dary sponsorów i dotacje. O wysokości składek członkowskich decyduje zebranie członkowskie.
11. Członkostwo w SEP zanika: zgonem członka, wystąpieniem członka, wykluczeniem członka. Członek może wystąpić na podstawie złożenia pisemnego oświadczenia. O wykluczeniu członka decyduje zebranie członkowskie.
12. SEP może zakładać organizacje miejscowe lub terenowe.
§ 4 – USTALENIA KOŃCOWE
1. Zmiany statutu SEP uchwala zebranie członkowskie.
2. SEP może być rozwiązane uchwałą zebrania członkowskiego, jeżeli za rozwiązaniem stowarzyszenia głosuje 2/3 obecnych członków.
Spis treści
Słowo wstępne (inż. Tadeusz Toman, przewodniczący Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich w RC, redaktor naczelny „Biuletynu Internetowego SEP”)
Zebranie członkowskie – 12.9.2013 r..
Nowy statut SEP zarejestrowany
Zaproszenie na konferencję naukowo techniczną (www.sep.bielsko.pl)
60 lat Oddziału Gliwickiego Stowarzyszenia Elektryków Polskich
Okrągły stół z udziałem elektryków – 21.10.2013 r. (TT)
Konspekt na spotkanie okrągłego stołu przygotowany przez Stowarzyszenie
Elektrotechników Polskich w RC (inż. Tadeusz Toman, przewodniczący
Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich)
Konferencja techników elektro w Ostrawie
Z działalności Oddziału Gliwickiego SEP (www.sep.gliwice.pl)
„Gazeta Wyborcza” o inicjatywie SEP
Krajowy konkurs energetyczny w Bielsku-Białej (www.sep.bielsko.pl)
Prace przy użyciu materiałów niebezpiecznych (opracował Tadeusz
Toman)
Tramwaje w aglomeracji katowickiej (źródło informacji: artykuł
Janusza Mierzwińskiego, „Śląskie Wiadomości Elektryczne”, nr 6/2002 – „Historia
tramwajów w województwie śląskim”)
Maszyny elektryczne prądu stałego (opracował Tadeusz Toman)
Statut Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich w RC
Stanovy Sdružení polských elektrotechniků v ČR
Spis treści, okładka
Okładka
Oddział Gliwicki SEP świętował 60-lecie (foto)
Wozy tramwajowe produkcji zakładów „Konstal” w Chorzowie (foto)
„Biuletyn Internetowy SEP“ – BIULETYN SEP
numer 33, wydawca: Sdružení polských elektrotechniků v České republice /
Stowarzyszenie Elektrotechników Polskich w Republice Czeskiej (SEP), zamknięcie
numeru: 7.11.2013 r., adres wydawnictwa: 737 01 Český Těšín / Czeski Cieszyn,
ul. Střelniční / Strzelnicza 28/209, e-mail: sepelektro@seznam.cz,
redaktor: inż.Tadeusz
Toman, 737 01 Třinec-Konská / Trzyniec-Końska 49, wydano na www.coexistentia.cz/SEP/strona4.htm
w formie zeszytu gratis dla członków SEP.