monachium

Nie byłoby Monachium, gdybyśmy mieli polskich sojuszników

Mnichov by nebyl, mít polské spojence

Gazeta „Mladá fronta Dnes”, wychodząca w Pradze, zamieściła w numerze z 27.9.2013 r. artykuł Luboša Palaty pod tytułem „Mnichov by nebyl, mít polské spojence”. / Celostátní deník „Mladá fronta Dnes”, vydávána v Praze, zveřejnila v čísle z 27.9.2013 článek Luboše Palaty „Mnichov by nebyl, mít polské spojence”.

Je 23. září 1938. Československo odmítá požadavky německého kancléře Adolfa Hitlera na odstoupení pohraničí a mobilizuje více než milion a čtvrt vojáků. Československá armáda se chystá odrazit první německý úder. Hitler se však nezalekne a nacisté se i přes odpor uvnitř armády připravují k válce. Věří, že se Čechoslováci bez pomoci západních spojenců zhroutí během jednoho až dvou týdnů. V té chvíli však v Krakově vrcholí tajná jednání československých a polských diplomatů. Po výměně polského ministra zahraničí Józefa Becka, který zastával proněmecký postoj, za prvního poválečného premiéra Ignacého Paderewského navázala Varšava více než deset let přerušené vztahy s Prahou. Už déle než rok běžící jednání přinesla v červnu 1938 první výsledky. Československá vláda souhlasila s tím, že dá Polákům na Těšínsku rozsáhlou autonomii a současně jim umožní využívat košicko-bohumínskou trať. Hlavní postavou oteplení česko-polských vztahů se vedle Paderewského, dávného přítele Tomáše G. Masaryka, stává polský prezident Ignacy Mościcki, který chápe nebezpečí, jež zemi ze strany Německa hrozí. Trpělivost prezidenta přetekla anšlusem Rakouska. Tehdy nařídil okamžité zahájení jednání s Prahou. Na krakovském zámku je 24. září později podepsána československo-polská spojenecká dohoda, která vejde do historie jako Pakt Beneš-Mościcki. Tentýž den vypovídá Varšava smlouvu o neútočení s Německem a zahajuje mobilizaci. Milion vojáků zaujímá pozice kolem německého Slezska i v koridoru oddělujícím Německo od Východního Pruska. Hitler zuří. Armádní velení, které nebylo na takový typ války připravené, varuje, že Německo, proti němuž stojí nyní téměř rovnocenné síly, může být poraženo. Zvláště, když Francie dodrží závazky vůči Československu. Ta se opravdu po určitém váhání připojuje k polsko-české smlouvě. Počátkem října provede německé armádní velení puč připravený pro chvíli, že by hrozila širší evropská válka. Hitler a nacistické vedení jsou zabiti. Vojenská diktatura vyhlašuje plán přechodu Německa k demokracii. Krize v Evropě koncem roku 1938 končí.

Nic z výše zmíněného se samozřejmě v září 1938 nestalo (byť plány na svržení Hitlera uvnitř německé armády skutečně existovaly). Překvapivé však je, že odborníci rozebírají alternativu česko-polského spojenectví proti Hitlerovi i po sedmdesáti pěti letech vcelku okrajově, a to jak na české, tak na polské straně.

Proč vlastně byly vztahy dvou slovanských národů tak mizerné? Už v dobách Rakouska-Uherska se navzájem spíše potýkaly. Zatímco Poláci spolupracovali s Habsburky, čeští politici stáli téměř neustále v opozici. Zdálo se, že první světová válka to může změnit. Ve Spojených státech spolupracovali Tomáš Garrique Masaryk a jeden ze zakladatelů polského státu, skladatel Ignacy Paderewski. V říjnu 1918 oba stanuli v čele Demokratické středoevropské unie, která měla být základem nového uspořádání regionu po rozpadu Rakouska-Uherska.

Jenže vše dopadlo jinak a nakonec mnohé středoevropské národy nezačaly spolupracovat, ale válčit. Cechoslováci s Maďary, Poláci s Ukrajinci, Rumuni s Maďary a také Čechoslováci s Poláky. Sedmidenní válka, jak bývá někdy boj o Těšínsko nazýván, proběhla v lednu 1919, kdy se Polsko připravovalo na boj s bolševickým Ruskem. Důvodem byly rozdílné pohledy na princip stanovení hranice na klíčovém území, jak z hlediska průmyslu, surovin tak i železnice. Poláci prosazovali pohled národnostní, žilo jich tam víc, Češi trvali na tom, že území patřilo historicky k Českému království a má tam patřit nadále. Zahynulo jen pár desítek vojáků, ale válka, která vedla k rozdělení Těšínska, zničila vztahy obou zemí na dalších dvacet let. Polský premiér Paderewski, který se snažil konflikt urovnat, byl brzy odstaven a odešel do emigrace. Sůl do těšínské rány nasypal i postoj Československa v krizové chvíli, kdy táhli bolševici na Varšavu. Dodávky francouzských zbraní tehdy vázly na blokádě dopravy přes české území. Ještě v roce 1925 sice Edvard Beneš uzavřel smlouvu, která dávala naději na obnovení přátelských vztahů, ale vojenský převrat maršálka Józefa Pilsudského, jenž v roce 1926 nastolil v Polsku polodiktátorský režim, tyto krátké námluvy utnul. Demokratické Československo tehdy podporovalo polskou demokratickou opozici, jejíž představitele dostali v Praze azyl. Poláci naopak živili rodící se slovenský separatismus. O něčem vypovídá i to, že vůdčí osobnosti obou států, Masaryk a Pilsudski, se po roce 1918 nikdy osobně nesetkaly.

V následujících letech se pak zahraničně politické cesty Prahy a Varšavy rozešly úplně. Polsko hledalo dohodu s nacistickým Německem, s kterým v roce 1934 podepsalo pakt o neútočení. Československo naopak uzavřelo v roce 1935 spojeneckou smlouvu se stalinským Sovětským svazem. Ukolébano dohodou s Berlínem i sympatiemi, které dával najevo Adolf Hitler Józefu Piłsudskému, se polská armáda připravovala na válku se Sovětským svazem, který s ním měl na východní hranici nevyrovnané účty. Kromě toho pohled Poláků na Němce nebyl mezi válkami příliš negativní, pomohli totiž už během první světové války vytvořit dočasně existující polské království.

Polsko-německé námluvy pokračovaly i v roce 1938, kdy tehdejší tvůrce polské zahraniční politiky, Józef Beck, přivítal anšlus Rakouska. Ani tehdejší polská polovojenská vláda však neměla jednotný názor na možné zničení Československa. Nejdále šel prezident Ignacy Mościcki, který při výměně dopisů s Benešem opatrně vyjádřil polskou připravenost Praze pomoci, pokud se bude Německu bránit. Je však otázka, zda by svůj názor prosadil. Beck, který protlačoval spolupráci s Německem proti Československu, měl v té době pevnou pozici. Beneš nakonec nabídl Polsku v září 1938 územní ústupky na Těšínsku – Fryštátský okres a Český Těšín, jenže už bylo pozdě. Hitler, který polské nároky zahrnul do godesberských požadavků, nabídl víc. 30. září, v den podpisu mnichovské dohody, dala Varšava Praze ultimátum. 2. října začala polská armáda, která vyčlenila na útok proti Čechům 35 tisíc elitních vojáků, obsazovat asi 900 kilometrů čtverečných v pohraničí, které v rámci dohody Poláci dostali od Berlína darem.

O tom, co Hitler zamýšlel s Polskem dál, se vedou spory. V Polsku samém se loni stala bestsellerem knížka Pakt Ribbentrop – Beck, která tvrdí, že v roce 1938 a 1939 byla možná dohoda Varšavy s Berlínem o válce proti Stalinovi. Už na podzim roku 1938 však vznesl Hitler požadavek na koridor oddělující Třetí říší od Východního Pruska a návrat Gdaňska k Německu. Polsko se mělo připojit k Paktu proti Kominterně. Ministr Beck, který nacisty prohlédl až po okupaci Čech a Moravy, však už přehodil výhybku a podepsal se západními mocnostmi šokovanými v březnu 1938 okupací Prahy spojeneckou dohodu. Jenže pak přišel Hitlerův protitah. Pakt Molotov – Ribbentrop. Polsko najednou stálo samo proti Berlínu a Moskvě a zbýval mu jen zoufalý boj. Mezi nacistickými tanky, které bleskově prolomily polskou obranu, bylo mnoho strojů LT 35 a LT 38 zabavených nacisty po okupaci Prahy.

Tłumaczenie na język polski: Jest 23 września 1938 r. Czechosłowacja odrzuca warunki kanclerza niemieckiego Adolfa Hitlera na oddanie pogranicza i mobilizuje więcej niż milion i ćwierć żołnierzy. Armia czechosłowacka przygotowuje się odbić pierwszy niemiecki atak. Hitler jednak nie zalęknie się i pomimo oporu w samej armii przygotowuje się do wojny. Wierzy, że Czechosłowacja bez pomocy sojuszników zachodnich runie w przeciągu jednego aż dwóch tygodni. W tej samej chwili w Krakowie kulminują tajne rozmowy dyplomatów czechosłowackich i polskich. Po wymianie polskiego ministra spraw zagranicznych, Józefa Becka, który opowiadał się po stronie niemieckiej, za pierwszego powojennego premiera Ignacego Paderewskiego nawiązała Warszawa po więcej niż dziesięciu latach przerwane stosunki z Pragą. Już więcej niż rok trwające obrady przyniosły w czerwcu 1938 r. pierwsze wyniki. Czechosłowacka armia zgodziła się dać Polakom w Cieszyńskiem obszerną autonomię i jednocześnie umożliwiła im korzystać z kolei koszycko-bogumińskiej. Główną postacią ocieplenia czesko-polskich stosunków był oprócz Paderewskiego, dawnego przyjaciela Tomasza G. Masaryka, polski prezydent Ignacy Mościcki, który rozumie niebezpieczeństwo, które krajowi grozi ze strony Niemiec. Cierpliwość prezydenta przebrała miarkę zaborem Austrii. Wtedy nakazał natychmiastowe rozpoczęcie rozmów z Pragą. Na krakowskim Wawelu jest później 24 września podpisana czechosłowacko-polska umowa sojusznicza, która wejdzie do historii jako Pakt Benesz-Mościcki. Tego samego dnia Warszawa zrywa pakt o nieagresji z Niemcami i rozpoczyna mobilizację. Miliony żołnierzy zajmuje pozycje wokół niemieckiego Śląska i w korytarzu oddzielającym Niemcy od Prus Wschodnich. Hitler wścieka się. Dowództwo armii, które na taki charakter wojny nie było przygotowane ostrzega, że Niemcy przeciw którym stoją niemal równowartościowe siły może być pokonane. Szczególnie, kiedy Francja dotrzyma zobowiązań wobec Czechosłowacji. Ta się rzeczywiście po określonym niezdecydowaniu przyłącza do grupy polsko-czeskiej. Na początku października dowództwo niemieckiej armii przeprowadzi pucz przygotowany na czas kiedy groziła obszerniejsza wojna europejska. Hitler i nazistowskie dowództwo są zabici. Dyktatura wojskowa ogłasza plan przejścia Niemiec do demokracji. Kryzys w Europie końcem 1938 roku kończy się.

Nic z przedstawionego powyżej we wrześniu 1938 roku nie stało się (choć plany na obalenie Hitlera w armii niemieckiej rzeczywiście istniały). Jednakże zadziwiające jest, że fachowcy rozpatrują alternatywę czesko-polskiego sojuszu przeciw Hitlerowi i po siedemdziesięciu pięciu latach w zasadzie marginesowo, i to jak po stronie czeskiej, tak po stronie polskiej.

Dlaczego właściwie stosunki dwóch narodów słowiańskich były tak marne? Już w czasach Austro-Węgier raczej wzajemnie walczyły. Podczas gdy Polacy współpracowali z Habsburgami, politycy czescy byli niemal nieustannie w opozycji. Wydawało się, że pierwsza wojna światowa może to zmienić. W Stanach Zjednoczonych współpracowali Tomasz Garrique Masaryk i jeden z założycieli państwa polskiego, kompozytor Ignacy Paderewski. W październiku 1918 r. obaj stanęli na czele Demokratycznej Unii Środkowoeuropejskiej, która miała być podstawą nowego uporządkowania regionu po rozpadzie Austro-Węgier.

Jednak wszystko wypadło inaczej i w końcu liczne narody środkowoeuropejskie nie zaczęły współpracować, ale walczyć. Czechosłowacy z Węgrami, Polacy z Ukraińcami, Rumuni z Węgrami, a także Czechosłowacy z Polakami. Wojna siedmiodniowa, jak bywa niekiedy walka o Śląsk Cieszyński nazywana, miała miejsce w styczniu 1919 roku, w czasie kiedy Polska przygotowywała się do walki z bolszewicką Rosją. Przyczyną było odmienne spojrzenie na zasadę wytyczania granicy na kluczowym obszarze, jak w punktu widzenia przemysłu, zasobów naturalnych, tak kolei. Polacy forsowali podejście narodowościowe, żyło ich tam więcej. Czesi obstawali na stanowisku, że obszar ten należał historycznie do Królestwa Czeskiego i ma nadal tam należeć. Zginęło tylko kilkadziesiąt żołnierzy, ale wojna, która doprowadziła do podziału Śląska Cieszyńskiego, zniszczyła stosunki obu krajów na następne dwadzieścia lat. Polski premier Paderewski, który starał się konflikt załagodzić, wkrótce był usunięty i wyemigrował. Soli do cieszyńskiej rany nasypała i postawa Czechosłowacji w okresie kryzysowym, kiedy bolszewicy wyruszyli na Warszawę. Na dostawy francuskiej broni była wtedy wprowadzona blokada transportowa przez obszar czeski. Wprawdzie jeszcze w 1925 roku Edward Benesz podpisał umowę, która dawała pewną nadzieję na wznowienie przyjacielskich stosunków, ale przewrót wojskowy marszałka Józefa Piłsudskiego, który w 1926 roku wprowadził w Polsce półdyktatorski reżym, to krótkie swatanie uciął. Demokratyczna Czechosłowacja popierała wtedy polską demokratyczną opozycję, której przedstawiciele uzyskali w Pradze azyl. Polacy przeciwnie pobudzali odradzający się separatyzm słowacki. O czymś wypowiada i to, że czołowe osobistości obu państw, Masaryk i Piłsudski, po 1918 roku nigdy osobiście się nie spotkały.

W następnych latach drogi polityczno-zagraniczne Pragi i Warszawy rozeszły się zupełnie. Polska szukała umowy z nazistowskimi Niemcami, z którymi w 1934 roku podpisała pakt o nieagresji Czechosłowacja przeciwnie podpisała w 1935 roku umowę sojuszniczą ze stalinowskim Związkiem Radzieckim. Uspokojona umową z Berlinem i sympatiami, jakie Adolf Hitler przejawiał wobec Józefa Piłsudskiego, polska armia przygotowywała się do wojny ze Związkiem Radzieckim, który miał z nim na wschodniej granicy nie załatwione porachunki. Oprócz tego stosunek Polaków do Niemców nie był w okresie międzywojennym zbyt negatywny, pomogli bowiem już w czasie pierwszej wojny światowej utworzyć tymczasowe królestwo polskie.

Polsko-niemieckie swatanie kontynuowano i po 1938 roku, kiedy ówczesny twórca polityki zagranicznej, Józef Beck, uwitał anschlus Austrii. Ani ówczesny polski półdyktatorski rząd nie miał wszakże jednolitego poglądu na zniszczenie Czechosłowacji. Najdalej poszedł prezydent Ignacy Mościcki, który podczas wymiany listów z Beneszem ostrożnie wyraził polskie przygotowanie pomóc Pradze, o ile będzie się przeciw Niemcom bronić. Istnieje wszakże pytanie, czy przeforsowałby swoje stanowisko. Beck, który dążył do współpracy z Niemcami przeciw Czechosłowacji, miał w tym okresie pewną pozycję. Benesz w końcu zaproponował Polsce we wrześniu 1938 ustępstwa terytorialne – powiat frysztacki i Czeski Cieszyn, jednak było już za późno. Hitler, który polskie żądania włączył do warunków godesberskich, zaproponował więcej. 30 września, w dniu podpisu umowy monachijskiej, dała Warszawa Pradze ultimatum. 2 października rozpoczęła polska armia zajmować mniej więcej 900 kilometrów kwadratowych terenów przygranicznych, które w ramach umowy otrzymali Polacy darem od Niemców.

O tym, co Hitler zamierzał z Polską dalej, prowadzone są spory. W samej Polsce w zeszłym roku została bestsellerem książka Pakt Ribbentrop – Beck, gdzie twierdzi się, że w latach 1938 i 1939 była możliwa umowa Warszawy z Berlinem o wojnie przeciw Stalinowi. Jednak już na jesieni 1938 roku Hitler złożył żądanie na przekazanie mu korytarza oddzielającego Trzecią Rzeszę od Prus Wschodnich i powrót Gdańska do Niemiec. Polska miała przyłączyć się do Umowy przeciw Kominternie. Minister Beck, którzy nazistów przejrzał dopiero po okupacji Czech i Moraw, wszakże już zmienił zwrotnicę i podpisał z mocarstwami zachodnimi zaszokowanymi w marcu 1939 roku okupacją Pragi, umowę sojuszniczą. Jednakże potem nastąpił kontrmanewr Hitlera. Pakt Mołotow – Ribbentrop. Wśród czołgów nazistowskich, które błyskawicznie przełamały polską obronę było dużo maszyn LT 35 i LT 38 zabranych przez nazistów po okupacji Pragi.

Artykuł o Zaolziu w „Tygodniku Powszechnym“

Článek o Zaolzí v „Tygodniku Powszechnym“

„Tygodnik Powszechny“ z 1.12.2009 zamieścił artykuł „Zagłada polskiego Zaolzia“, którego autorem jest Grzegorz Gąsior, urodzony w 1980 r. w Karwinie, absolwent polskiego gimnazjum w Karwinie, historyk, doktorant wydziału histo-rycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się dziejami Czechosłowacji i Śląska Cieszyńskiego w XX wieku. Zamieszczamy obszerne fragmenty wspomnianego artykułu. / „Tygodnik Powszechny“ z 1.12.2009 zveřejnil článek „Zánik polského Zaolzí“, jehož autorem je Grzegorz Gąsior, narozen v Karviné v 1980 r., absolvent polského gymnázia v Karviné, dějepisec, doktorant fakulty dějin Varšavské univerzity. Zabývá se dějinami Československa a Těšínského Slezska ve XX století. Zveřejňujeme rozsáhlé úryvky uvedeného článku.

Jako student historii na Uniwersytecie Warszawskim uczestniczyłem kilka lat temu w międzynarodowej szkole letniej w Pradze. Jeden z polskich kolegów zaraz po przywitaniu się z jednym z czeskich historyków – w celu przełamiania lodów – przypomniał straszną krzywdę, jaką „my Polacy wyrządziliśmy wam Czechom“, i przeprosił właśnie poznanego rozmówcę za odebranie przez Polskę Zaolzia w 1938 r. Słowa te nie spotkały się właściwie z żadną reakcją. Konsternację przerwałem stwierdzeniem, że moi przodkowie z Karwiny przyjmowali przyłączenie w 1938 r. jako wyzwolenie. Potem rozmowa przeszła na inny temat. Świadkiem podobnych sytuacji byłem jeszcze kilkakrotnie.

Pogląd, że zajmując Zaolzie Polacy wyrządzili Czechom krzywdę, jest dziś jakby oczywisty. Gdy podczas obchodów 70. rocznicy wybuchu II wojny światowej na Westerplatte prezydent Kaczyński nazwał fakt naruszenia integralności terytorialnej Czechosłowacji przez Polskę w 1938 r. grzechem, chwalili go nawet ludzie na co dzień mu nieprzychylni. W podobny sposób – nazywając ów epizod bezdyskusyjną hańbą lub przynajmniej błędem – wypowiedziało się liczne grono polskich publicystów i polityków.

Ambasador Czech w Polsce uznał deklarację prezydenta za „ostateczne rozwiązanie problemu“ i postawienie kropki nad „i“. Ale w samych Czechach zainteresowanie tym było niewielkie. Jak stwierdził tamtejszy publicysta, sprawa od dawna nie budzi nad Wełtawą emocji. Z kolei gazety czeskojęzyczne ukazujące się na terenie Zaolzia, jak ognia unikające jakichkolwiek tematów związanych z kontrowersyjną historią, w ogóle nie zauważyły polskiej skruchy. Za to kilka dni po deklaracji prezydenta zamalowano świeżo umieszczone polskie tablice przy wjeździe do gminy Trzycież.

(…) Podczas gdy Zaolzie w polskiej debacie publicznej zredukowano do symbolu „hańby narodowej“, w czeskiej świadomości sprawa praktycznie nie istnieje. Brak nawet ścisłego odpowiednika tego terminu. Przedstawiciel czeskiej inteligencji zwykle nie ma wiedzy nie tylko o przeszłości, lecz i o współczesności obszaru stanowiącego dziś część jego kraju. Obserwując informacje w czeskich mediach na ten temat, można odnieść wrażenie, że chodzi o teren czysto czeski. Polskie akcenty są pomijane. Za przykład niech posłuży dokument telewizji publicznej, przedstawiający ostatni dzień Republiki Czeskiej przed wejściem do UE. W półgodzinnym materiale, przedstawiającym zaolziański Jabłonków, nie pojawiła się ani jedna wzmianka o licznej mniejszości polskiej. Podobna sytuacja ma miejsce przy wzmiankach o imprezach kulturalnych przygotowywanych przez polskie organizacje, jak np. Gorolski Święto. Informacje o mniejszości polskiej pojawiają się wyłącznie w kontekście postulatu dwujęzycznych tablic, niszczenia polskich napisów czy sporów o utrzymanie polskich szkół – przedstawianych jako niezrozumiałe. I rzeczywiście niezrozumiałych, bo skąd niby ci Polacy nagle się wzięli?

Na Śląsku Cieszyńskim polski ruch narodowy rozwijał się od połowy XIX wieku, gdy szersze warstwy ludności zaczęły zyskiwać prawa obywatelskie i uczestniczyć w życiu publicznym. Utworzenie w październiku 1918 r. Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego było wyrazem samostanowienia miejscowych Polaków, zwieńczeniem ich własnej drogi do Polski. W styczniu 1919 r., gdy pułk cieszyński walczył z Ukraińcami w Galicji Wschodniej, nastąpiła czeska agresja. W Stonawie i kilku innych miejscach mordowano polskich jeńców i cywilów, czemu do dziś zaprzeczają niektórzy historycy czescy, wolący pisać o obustronnym okrucieństwie. Na podparcie tej tezy wskazują fakt, że ludność cywilna strzelała zza węgła w plecy legionistom czechosłowackim, zaprawionym w bojach I wojny światowej. Nie zauważają, że dowódca wkraczających wojsk ppłk Josef Šnejdárek we wspomnieniach stwierdzał wprost, iż dzięki operacji wojskowej zdobył „kopalnie węgla o miliardowej wartości“. Pod naciskiem Ententy doszło do zawieszenia broni. O przyszłości spornego obszaru nie zadecydował jednak plebiscyt, ale Rada Ambasadorów w Paryżu. 28 lipca 1920 r. Czechosłowacja otrzymała bardziej uprzemysłowioną część Śląska Cieszyńskiego, z kopalniami węgla, hutą w Trzyńcu i węzłem kolejowym – obszar zamieszkany przez 140 tys. Polaków. W tym czasie Polska pilnie potrzebowała dostaw broni przeciw podchodzącym pod Warszawę bolszewikom. Nic nie mogły pomóc masowe wiece cieszyńskich Polaków i wielotygodniowe strajki głodowe karwińskich górników. Tutejszym Polakom odebrano prawo do godności, które Europejczykom pragnął podarować prezydent Wilson.

28 lipca 1920 r. stanowił dla Czechów koniec problemu. Dla Polaków – jego początek. Uniemożliwiono też nawiązanie sojuszu – lub choćby przyjaznych stosunków – między oboma państwami.

Zwolennicy poglądu, że ze względów strategicznych i ekonomicznych obszar zwany odtąd Zaolziem był Czechosłowacji bardziej potrzebny, nie dodają, że znacznie mniej pożądana była dla nowych władz obecność autochtonów. Skutkiem lekceważenia prawa do samostanowienia było osiedlanie i wzmacnianie „czeskiego żywiołu“ tam, gdzie go wcześniej nie było – także przez wspieranie postaw oportunistycznych i wykorzenianie miejscowych tradycji. Czesi wprowadzili więc zarządy komisaryczne i stosowali nacisk ekonomiczny. W miejscach pracy – na kolei, w górnictwie, hutnictwie – preferowano ludzi, którzy przystąpili do czeskich organizacji i słali dzieci do czeskich szkół. Urzędnikami i żandarmami ustanawiano napływowych Czechów. Dochodziło do podziału w społeczności i w rodzinach.

Czescy historycy nigdy nie badali problemu rodzenia się czeskiego narodu na Śląsku Cieszyńskim. Nie opracowano dotąd spuścizny archiwalnej czeskich organizacji i urzędów. Często ograniczano się do statystyk, wskazujących na wzrost czeskich wpływów w szkolnictwie i życiu politycznym w latach 20. i 30. Jeden z historyków, tradycyjnie bagatelizując polski charakter Zaolzia, zauważył, że narodowość jest „subiektywną kategorią określaną przez wolny wybór, uzależniony od okoliczności materialnych, państwowoprawnych czy politycznych“. Koresponduje to z poglądem przedwojennego czeskiego działacza, że „miłość do ojczyzny jest zależna przede wszystkim od sytuacji życiowej jednostki“ (…).

W zdecydowanych ocenach formułowanych dziś przez publicystów nt. przyłączenia Zaolzia do Polski w 1938 r. zwykle ignoruje się miejscowy kontekst. Tymczasem nie wolno przeoczyć, że dla większości ludności regionu było to radosne święto niepodległości. Bezczynność Polski byłaby odebrana jako zdrada i pozostawienie rodaków w rękach zaborcy. Nawet historycy uznający krok Polski za błąd przyznają, że Polska i Czechosłowacja nie były w stanie wspólnie wygrać wojny z Hitlerem. Na aliantów nie mogły liczyć, a ewentualna pomoc ZSRR byłaby zgubna dla Rzeczypospolitej. Ówczesne negatywne reakcje Zachodu i nazywanie Polski „wrogiem pokoju“ nie powinny zbijać nas z tropu. Wcześniej określano tak niechętną do „kompromisu“ z Niemcami Czechosłowację. Francja i Wielka Brytania próbowały zrzucić własną hańbę – także tę z 1920 r. – na kogoś innego, gdy to one zawarły „dżentlmeńską“ ugodę z Hitlerem. Zasada integralności granic została podważona bez udziału Polski w Monachium, a wcześniej w Locarno i Wilnie. Na kilka dni przed konferencją monachijską prezydent Edvard Beneš proponował w liście do prezydenta Ignacego Mościckiego rektyfikację granic, dodając: „Znając delikatność naszych wzajemnych stosunków i wiedząc, jak trudno było w normalnych czasach zmienić je na lepsze za pomocą zwykłych metod dyplomatycznych i politycznych, usiłuję wykorzystać obecny kryzys dla usunięcia przeszkód z wielu lat minionych i dla równoczesnego stworzenia nowej atmosfery“. Można być pewnym, że w innym momencie Praga nie zrzekłaby się dobrowolnie kopalni z wysokojakościowym węglem, największej huty i strategicznego połączenia kolejowego.

W latach 1938-39 nie wszystkie posunięcia polskich władz były właściwe. Wielu Czechów musiało się wyprowadzić. Zamknięto czeskie szkoły nawet w tych kilku gminach, gdzie miały swe zaplecze. Wśród Zaolziaków miały miejsce rozczarowania, naturalne dla okresów przełomu. Trudności gospodarcze jednak wyolbrzymiała późniejsza komunistyczna propa-ganda. Gdy przez 50 lat powtarzano hasła o „beckowskim faszyźmie“, nie dziwi, że wielu zaolziańskich Polaków uwierzyło, iż także w 1938 r. byli prześladowani. A po wojnie wielu Czechów zapomniało o swej ówczesnej przynależności do Obozu Zjednoczenia Narodowego.

W czasie II wojny światowej władze niemieckie terrorem zmuszały Polaków do wyrzeka-nia się tożsamości, do przyjmowania najpierw narodowości śląskiej, a później volkslisty i służby w Wehrmachcie. Zaolziacy złożyli daninę krwi. Zlikwidowano większość inteligencji.

Z ręki Niemców zginęło co najmniej 1467 miejscowych Polaków – w tym 986 w obozach i więzieniach hitlerowskich, 144 w masowych mordach. Potem ofiarą sowieckiego totalitaryzmu padło co najmniej 254 Zaolziaków. Według niepełnej listy, w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie służyło 264 mieszkańców regionu. Mało znana w Polsce i Czechach jest tragedia Żywocic, w zbadaniu tej zbrodni najwięcej zasłużył się czeski historyk Mečislav Borák. 6 sierpnia 1944 r. w odwecie za zastrzelenie przez Armię Krajową kilku funkcjona-riuszy gestapo Niemcy zamordowali 36 mieszkańców wioski – 28 Polaków i 8 Czechów.

Po wojnie komunistyczna Polska podnosiła co prawda roszczenia do Zaolzia, lecz pod naciskiem Stalina je wycofała (…). Czeskie partie niekomunistyczne były wrogo nastawione do polskości. Dlatego wielu Polaków nadzieję na poprawę losu wiązało z puczem komunistycznym w 1948 r. Komuniści, głoszący internacjonalizm i zakończenie ucisku narodowościowego, kontynuowali jednak politykę asymilacyjną. Zamknięta granica miała izolować Zaolziaków od Polski. Zlikwidowano Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej, Polską Radę Sokoła, polskie kluby sportowe i spółdzielnie. Pozostał jedynie Polski Związek Kulturalno-Oświatowy. Ludzi najbardziej niezależnych, odgrywających rolę przywódców, eliminowano. Ewangelicki superintendent Józef Berger, ojciec kompozytora Romana Bergera, musiał wyjechać do Bratysławy. Paweł Kubisz, starający się dotrzymywać niezależnej linii redaktor naczelny miesięcznika „Zwrot“, musiał odejść do pracy w hucie. Usunięto z partii i ze wszystkich stanowisk Pawła Cieślara, autora projektu autonomii Zaolzia. Choć jego program był radykalny, nie chciano dostrzec, że zawiera trafną analizę procesów asymilacji. Ten „wierzący“ komunista obawiał się, że zgoda narodowościowa nastąpi na grobie autochtonicznej kultury, i oskarżał władze o stosowanie „rezerwatu indiańskiego“ – tj. spychanie Polaków do skansenu.

W Polsce pamięta się o uczestnictwie Wojska Polskiego w interwencji Układu Warszawskiego w Czechosłowacji. Nikt nie wie o krzywdzie, jaką wyrządziła Polska Ludowa swoim rodakom. W sierpniu 1968 r. dziennikarze zaolziańskiego „Głosu Ludu“, pozostając Polakami, stanęli w obronie wartości demokratycznych i czechosłowackiej suwerenności. Łada Krumniklowa ze specjalnym wydaniem pisma udała się na wyprawę w poszukiwaniu okupujących Czechosłowację żołnierzy polskich, by przekonywać ich o sytuacji. Środki masowego przekazu PRL, szczególnie z Katowic, wywołały kampanię prasową przeciw przedstawicielom zaolziańskiej inteligencji, zarzucając im antypolską postawę. W 1969 r. ludzie ci zostali wyeliminowani z życia publicznego przez „normalizacyjne“ władze czechosłowackie. Krumniklowa przez 20 lat nie miała prawa wstępu do ukochanej Polski, choć mieszkała kilkaset metrów od granicy.

Kilkadziesiąt lat komunizmu przyniosło też ogromne zniszczenia krajobrazu. Zniknęły wielkie skupiska Polaków. Cieniem dawnego miasta jest stara Orłowa, ze spustoszoną polską dzielnicą Obroki. Zapadła się większa część Łazów, Dąbrowy, Darkowa i Łąk, kawał Stonawy, Suchej Górnej i Dolnej. Najbardziej szokuje całkowite zniszczenie ponad 20-tysięcznej Karwiny, największego kiedyś polskiego miasta – dziś miasto o tej nazwie leży kilka kilometrów dalej – z licznymi polskimi szkołami, klubem sportowym Polonia Karwina i słynnym browarem. Zostało kilkadziesiąt domów, głównie w dzielnicy na Sowińcu, kopalnie, duży cmentarz i XVIII-wieczny przekrzywiony kościół św. Piotra z Alcantary – w ciągu kilkunastu lat opadł o niewiarygodne 32 metry. Ta polska Atlantyda, potencjalna atrakcja turystyczna, pozostaje u nas zupełnie nieznana. Z Karwiny pochodził pisarz Gustaw Morcinek. Rozrost huty trzynieckiej doprowadził do zagłady centrum Końskiej. Budowa zapory wodnej doprowadziła do zalania znacznej części Cierlicka – w tej gminie rozbili się lotnicy Żwirko i Wigura. Na miejscu Błędowic Dolnych i Szumbarku wybudowano w latach 50. miasto Hawierzów, stutysięczną sypialnię dla ludności napływającej z całej Czechosłowacji do pracy w górnictwie. Zniszczenie tych ośrodków – choć zdaniem czeskich historyków nie było celowym działaniem – walnie przyczyniło się do asymilacji.

Dla Czechów symbolem Śląska Cieszyńskiego pozostaje postać Petra Bezruča, mitotwórcy głoszącego na przełomie XIX i XX w. teorię „spolszczonych Morawców“. Prof. Jaroslav Valenta miał żal do zaolziańskich Polaków, że z żarliwością godną lepszej sprawy usiłują obalać tezy, które przecież czeska nauka dawno włożyła między bajki. Pozostaje jednak prawdą, że twórczość poety nadal przedstawiana jest w czeskich szkołach, mediach, muzeach i filmach dokumentalnych jako… fundament kultury ziemi cieszyńskiej. Człowiek ten, który na Zaolziu nigdy nie mieszkał, wypiera z czeskiej świadomości bogate życie kulturalne polskiej społeczności. Zaolzie wydało obok Morcinka takich ludzi jak: Stanisław Hadyna – twórca zespołu „Śląsk“, Jan Bystroń – językoznawca, ojciec etnologa Jana Stanisława Bystronia, Józef Kiedroń – minister przemysłu i handlu w rządzie Władysława Grabskiego, jeden z inicjatorów budowy portu w Gdyni, Tadeusz Mitręga – architekt, Feliks Olszak – budowniczy Huty Stalowa Wola, rektor krakowskiej AGH i jego brat Wacław – konstruktor budowlany, obaj byli synami zamordowanego we wrześniu 1939 r. burmistrza Karwiny Wacława Olszaka oraz przewodniczący Parlamentu Europejskiego Jerzy Buzek, pianista jazzowy Adam Makowicz z Gnojnika i wielu innych.

(…). Choć ustawa zobowiązuje gminy do wprowadzania dwujęzycznych napisów i tablic wjazdowych tam, gdzie mniejszość polska liczy ponad 10% mieszkańców, w wielu miejscach przeciąga się tę sprawę w oczekiwaniu na spis ludności w 2011 r., który powinien wykazać kolejny spadek liczby Polaków (...). Dramatycznie spada liczba uczniów w polskich szkołach.

(…). Dziś niespełna 40-tysięczna polska społeczność to mniej niż 10 proc. ludności. Na efekty polityki asymilacyjnej z lat poprzednich nakłada się współczesny konsumpcyjny tryb życia. Zjawisko to, łączone czasem z powierzchownie rozumianą tożsamością europejską, jest często krótkowzrocznie postrzegane jako pożądane. Oczekuje się, że w społeczności konsumentów i „europejczyków“, którzy nie będą walczyć o utrzymanie miejscowych tradycji, zanikną konflikty narodowościowe. Ale efektem odrzucenia własnego dziedzictwa może być tylko kulturalna degradacja regionu. Pozornym przeciwstawieniem tej tendencji jest przyznawanie się przez część młodych do „tutejszości“, poza używaniem gwary pozbawionej jednak szerszych odniesień historycznych i kulturowych. Bez zaplecza polskich organizacji i placówek oświatowych także gwara, oparta na dialekcie cieszyń-skim, lecz coraz bardziej upadabniająca się do czeskiego – jako ostatni atrybut „tutejszości“ skazana jest na zanik.

Być może Polska nie ma długu wobec daniny krwi, złożonej w przeszłości przez Zaolziaków. Za to trudniejszy egzamin stoi przed czeskimi władzami, historykami, ludźmi kultury, publicystami. Czy zechcą ocenić dorobek zaolziańskich Polaków i przyjąć ich w pełni jako swoich obywateli, których rozwój kulturalny i duchowy taki, jaki jest – polski – został im powierzony w opiekę w 1920 r.?

Warszawsko-praska namiastka dyskusji wokół przeprosin za rok 1938 wygląda trochę tak, jakby mocarstwa kolonialne wspominały wzajemną rywalizację o zamorskie posiadłości. W czasie spotkania prezydentów Kaczyńskiego i Klausa w Czeskim Cieszynie w 2008 r. miejscowi Polacy nie mieli możliwości – może przez własne zaniedbanie – współuczestni-czenia w tworzeniu programu wizyty. Czy nie byłoby pożądanym gestem, gdyby prezydenci obu krajów spotkali się raz jeszcze na Zaolziu, np. podczas corocznych uroczystości w Żywocicach, gdzie, składając hołd pomordowanym mieszkańcom, zdjęliby wreszcie z tej ziemi i jej mieszkańców piętno hańby i opinię okupantów? Ucieszyłby się na pewno z takiego wydarzenia prezydent Hawierzowa, Żywocice to dziś część tego miasta, wnuk polskiego socjalisty Emanuela Chobota, członka Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego i polskiego posła w parlamencie I Republiki. Włączenie zaś do współorganizowania tego przedsięzwięcia miejscowych Polaków pozwoliłoby im po raz pierwszy poczuć, że o nich samych nie decyduje się ponad ich głowami.

Jako student dějin na Varšavské univerzitě jsem se účastnil mezinárodní letní školy v Praze. Jeden z polských kolegů ihned po uvítání s jedním s českých dějepisců – s cílem prolomit ledy – připomněl hroznou křivdu, kterou „jsme my Poláci spáchali na Vás Češích“, a omluvil se právě poznanému společníkovi za obsazení Polskem v 1938 roce Zaolzí. Tyto slova nebyly právě vůbec opětovány. Konsternaci jsem přerušil konstatováním, že mojí předkové z Karviné připojení v 1938 roce považovali za osvobození. Následně rozhovor přešel na jiné téma. Svědkem obdobných situací jsem byl ještě několikkrát.

Názor, že obsazením Zaolzí Poláci spáchali Čechům křivdu, je dnes jakoby samozřejmý. Když u příležitosti oslav 70-tého výročí vypuknutí II světové války na Westerplatte prezident Kaczyński pojmenoval skutečnost porušení územní integrity Československa Polskem v 1938 roce jako hřích, chválili ho dokonce lidé kteři obvykle nejsou mu naklonění. Obdobně – jako o neoddiskutovatelné hanbě nebo přinejmenším chybě – se vyjádřila k této epizodě početná skupina polských novinářů a politiků.

Velvyslanec ČR v Polsku uznal deklaraci prezidenta jak „definitivní vyřešení problému“ a udělání tečky nad „i“. Ale v samotných Čechách zájem o to nebyl velký. Jak konstatoval tamní novinář, věc již dávno nad Vltavou nevyvolává emoce. Českojazyčné noviny vydávané na území Zaolzí, jako ohně se vyhýbající jakékoliv problematiky souvísející s kontroverzními dějinami, vůbec nezaznamenaly polskou skroušenost. Několik dnů po deklaraci prezidenta byly zamalovány čerstvě zřízené polské vjezdové tabule do obce Střítež.

(…) Zatímco Zaolzí v polské veřejné debatě bylo redukováno jako symbol „národní hanby“, v českém veřejném mínění prakticky neexistuje. Chybí dokonce přesný ekvivalent tohoto termínu. Zástupci české inteligence chybí obvykle vědomostí nejen o minulosti, ale i o současnosti území, které je dnes součástí této země. Když pozorujeme informace k tomuto tématu v českých médiích, máme dojem že je to území čistě české. Polské prvky jsou opomíjeny. Jako příklad nechť poslouží dokument české veřejnoprávní televize, ukazující poslední den České republiky před vstupem do EU. V půlhodinovém pořadu o zaolzanském Jablunkově se neobjevila jediná zmínka o početné polské menšině. Obdobně je tomu v pořadech o kulturních akcích připravovaných polskými spolky, jako např. Gorolski Święto. Informace o polské menšině jsou zvěřejňovány výlučně v kontextu žádostí o zřízení dvojjazyčných tabulí, ničení polských nápisů či sporů o udržení polských škol jako nepochopitelné. A skutečně nepochopitelné, protože odkud se to ti Poláci vlastně vzali?

Na Těšínském Slezsku polské národnostní hnutí se rozvíjelo od poloviny XIX století, když široké vrstvy obyvatelstva začaly získavat občanská práva a účastnit se veřejného života. Vzniklá v říjnu 1918 roku Rada Narodowa Těšínského knížectví byla projevem sebeurčení místních Poláků, ukončením jejich cesty směrem do Polska. V lednu 1919 roku, když těšínský pluk válčil s Ukrajinci ve Východní Haliči, následovala česká agrese. Ve Stonavě a několika jiných obcích byli vraždění polští zajatci a civilisté, s čímž dodnes nesouhlasí někteří čeští dějepisci, kteří radějí píší o oboustranné krutosti. Na podporu této téze uváději, že civilní obyvatelstvo střílelo zákeřně v záda československým legionářům, přivyklým v bojích v I světové válce. Nepoznamenávají, že velitel vstupujících vojsk pplk. Josef Šnejdárek ve vzpomínkách uváděl přímo, že vojenskou operací získal „úhelné doly miliardové hodnoty“. Pod nátlakem Ententy došlo k příměří. Avšak o budoucnosti sporného území nerozhodoval všeobecný plebiscit, ale Rada velvyslanců v Paříži. 28 července 1920 Československo získalo více průmyslovou část Těšínského Slezska, s uhelnými doly, železárnami v Třinci a železniční křižovatkou – území obydlené 140 tis. Poláky. V tomto období Polsko nutně potřebovalo dodávky zbraní proti blížícím se k Varšavě bolševikům. Nemohly pomoci masové manifestace Poláků a mnohatýdenní hladové stávky karvinských horníků. Zdejším Polákům bylo odebráno právo na důstojnost, které Evropanům chtěl věnovat prezident Wilson.

28 červenec byl pro Čechy koncem problémů. Pro Poláky jejich začátkem. Bylo dokonce znemožněno navázání spojenectví – nebo alespoň prátelských vztahů – mezi oběma státy.

Stoupenci názoru, že z důvodu strategických a ekonomických území nazývané od té doby Zaolzím bylo Československu více potřebné, nedodávají, že značně méně žádaná byla pro nové vlády přítomnost autochtonů. Z důvodu neuznávání práva na sebeurčení bylo osídlování a posílování „českého živlu“ tam, kde ho dříve nebylo – rovněž za podpory oportunistických postojů a hubení místních tradic. Češi proto zavedli nucenou správu a používali ekonomický nátlak. Na pracovištích – na dráze, v hornictví, hutnictví – byli upřednostňování lidé, kteří se stali členy českých spolků a posílali děti do českých škol. Úředníky a policisty byli jmenování přistěhovalí Češi. Docházelo k rozdělení ve společnosti a v rodinách.

Čeští dějepisci nikdy nezkoumali problém vzniku českého národa na Těšínském Slezsku. Nebylo dosud zpracováno dědictví archívu českých spolků a úřadů. Často se omezuje na statistické údaje, ukazující posilování českých vlivů ve školství a v politickém životě v dvacátých a třicátých letech. Jeden z dějepisců, tradičně zlehčující polský charakter Zaolzí, poznamenal, že národnost je „subjektivní kategorií určenou svobodnou volbou, závislou od okolností materiálních, státoprávních či politických“. Shoduje se to z názorem předválečného českého funkcionáře, že „láska k vlasti závisí především na životních poměrech jednotlivce“.

V hodnoceních které dnes formulují novináři na téma připojení v 1938 r. Zaolzí k Polsku převládá obvykle ignorování místního kontextu. Zatím nelze přehlédnout, že pro většinu obyvatel regionu byl to radostný svátek nezávislosti. Nečinnost Polska by byla přijata jako zrada a ponechání rodáků v rukou okupanta. Dokonce dějepisci, kteří hodnotí tento krok Polska jako chybu přiznávají, že Polsko a Československo nebyly spolu schopni vyhrát vojnu z Hitlerem. S alianty nemohly počítat, a případná pomoc SSSR by byla pro Polsko škodlivá. Tehdejší negativní reakce Západu a označování Polska „nepřítelem míru“ nás nemohou mást. Dříve bylo tak označováno neochotné uzavřít „kompromis“ s Německem Československo. Francie a Velká Británie chtěly vlastní hanbu – také tu z 1920 roku – svést na někoho jiného, i když to ony uzavřely „džentlménskou“ dohodu s Hitlerem. Princip integrity hranic byl porušen bez účasti Polska v Mnichově, dříve v Locarno a Vilniusu. Na několik dnů před mnichovskou konferenci prezident Edvard Beneš navrhoval v dopise prezidentu Ignacy Mościckému rektifikaci hranic: „Když známe choulostivost našich vzájemných vztahů a víme jak těžké bylo v normálních dobách tyto vztahy zlepšit pomoci obvyklých diplomatických a politických metod, usiluji využít současnou krizi pro zrušení překážek s mnoha minulých let a současně pro vytvoření nové atmosféry“. Můžeme si být jisti, že v jiném okamžiku Praha by se nikdy nezřekla dobrovolně dolů s velmi kvalitním uhlím, největších železáren a strategického železničního uzlu.

V období 1938-39 ne všechny činy polských vlád byly správné. Mnoho Čechů se muselo vystěhovat. Byly uzavřeny české školy i v těch obcích, kde měly své zázemí. Mezi Zaolzáky bylo zklamání, přirozené pro období změny. Avšak hospodářské problémy byly zveličeny následně komunistickou propagandou. Když padesát let se opakuje heslo o „beckovském fašismu“, nelze se divit, že mnoho zaolzanských Poláků uvěřilo, že také v 1938 roce byli pronásledování. A po vojně mnoho Čechů zapomnělo o své tehdejší příslušnosti do Tábora národního sjednocení.

V období druhé světové války německé vedení terrorem nutilo Poláky zříci se své identity, nejdřív přijmout národnost slezskou, později volkslistu a službu v Wehrmachtu. Zaolzané složili daň krve. Byla zlikvidována většina inteligence.

Z německých rukou zahynulo nejméně 1467 místních Poláků – z toho 986 v táborech a hitlerovských vězeních, 144 v masových vraždách. Potom obětí sovětské tatality bylo nejméně 254 Zaolzanů. Podle neúplné listiny, v polských ozbrojených složkách na Západě sloužilo 264 občanů regionu. Málo známa v Polsku a Čechách je tragédie Životic, v prozkoumání tohoto zločinu se zasloužil český dějepisec Mečislav Borák. 6.8.1944 jako odveta za zastřelení Armii Krajowou několika příslušníků gestapa Němci zavraždili 36 občanů obce – 28 Poláků, 8 Čechů.

Po vojně komunistické Polsko sice zavádělo řeč na téma nároků na Zaolzí, avšak na nátlak Stalina je stáhlo (…). České nekomunistické strany byly nepřátelské vůči polskosti. Proto mnoho Poláků naději na zlepšení svého osudu spojilo s komunistickým převratem v 1948 roce. Komunisté, hlásící internacionaismus a ukončení národnostního útlaku, však pokračovali v asimilační politice. Uzavření hranic mělo izolovat Zaolzany od Polska. Bylo rozpuštěno Sdružení polské mládeže, Polská rada Sokola, polské sportovní kluby a družstva. Zůstal pouze Polský svaz kulturně-osvětový. Lidé nejvíce nezávislí,kteří hráli klíčovou roli vůdců, byli eliminováni. Evangelický superintendent Józef Berger, otec hudebního skladatele Romana Bergera, musel odjet do Bratislavy. Paweł Kubisz, šéfredaktor měsíčníku „Zwrot“, který se snažil držet nevávislost musel odejít pracovat do železáren. Ze strany a všech funkcí byl odstraněn Paweł Cieślar, autor projektu autonomie Zaolzí. I když jeho program byl radikální, nikdo si v něm nechtěl všimnout, že obsahuje výstižnou analýzu asimilačních procesů. Tento „věřící“ komunista se obával, že národnostní smír nastane na hrobě auto-chtonní kultury a obvinil vládu z použítí „indiánské rezervace“, že tlačí Poláky do skenzénu.

V Polsku pamatují účast polského vojska na vpádu Varšavské smlouvy do Československa. Nikdo neví o křivdě, jakou způsobilo Lidové Polsko svým rodákům. V srpnu 1968 novináři zaolzanského „Głosu Ludu“, jako Poláci se postavili na obranu demokratických hodnot a československé suverenity. Łada Krumniklová s mimořádným vydáním novin se vypravila vyhledat okupující Československo polské vojáky, aby je mohla přesvědčit o situaci. Hromadné sdělovací prostředky PLR, především z Katovic, vyvolaly kampaň proti zástupcům zaolzanské inteligence, aby jim vytkly antipolské postoje. V 1969 roce tito lidé byli „normalizační“ československou vládou eliminování s veřejného života. Krumniklová 20 let nemohla vstoupit na území milovaného Polska, i když bydlela několik stovek metrů od hranic.

Období komunismu přineslo také hrozivé zničení krajiny. Zmizely velká střediska Poláků. Stínem dávného města je stará Orlová, se zničenou polskou čtvrti Obroki. Propadla se do země větší část Lazů, Doubravy a Louk, kus Stonavy, Horní a Dolní Suché. Nejvíce šokuje úplné zničení více jak 20-tisícové Karviné, kdysi největšího polského města – dnes město o stejném názvu se nachází několik kilometrů dál – s početnými polskými školami, sportovním klubem Polonia a slavným pivovarem. Zůstalo několik domů hlavně ve čtvrti Sovinec, doly, velký hřbitov a křivý kostel sv. Petra s Alcantary z XVIII století – za několik let se propadl do země o neuvěřitelné 32 metry. Tato polská Atlantida, potenciální turistická atrakce, zůstavá u nás úplně neznámá. Z Karviné pocházel spisovatel Gustaw Morcinek..Růst třineckých železáren vedl k záhubě centrum Konské. Výstavba přehrady měla za následek zatopení velké části Těrlicka – v této obci se zabili letci Żwirko a Wigura. Na místě Dolních Bludovic a Šumbarku byl v 50-tých letech postaven Havířov, stotisícová ložnice pro přistěhovalce s celého Československa pro práci v dolech. Zničení těchto středisek – i když podle českých dějepisců nebylo cílené – značně se přičinilo do asimilace.

Pro Čechy symbolem Těšínského Slezska je postava Petra Bezruče, tvůrce mýtu z přelomu XIX a XX století o „popolštěných Moravanech“. Prof. Jaroslav Valenta zazlíval zaolzanským Polákům, že horlivě usilují vyvracet tézy, které už přece česká věda dávno považuje za báje. Pravdou však zůstává, že tvorba básníka je i nadále vyučována v českých školách, je přítomná v médiích, muzeích a dokumtárních filmech jako… základ kultury těšínské země. Tento člověk, který na Zaolzí nikdy nebydlel, vytlačuje s českého povědomí bohatý kulturní život polské společnosti. Na Zaolzí se narodili kromě Morcinka takoví lidé, jako: Stanisław Hadyna – zakladatel souboru „Śląsk“, Jan Bystroń – jazykovědec, otec etnologa Jana Stanisława Bystroně, Józef Kiedroń – ministr průmyslu a obchodu ve vládě Władysława Grabského, jeden z iniciátorů výstavby přístavu v Gdyni, Tadeusz Mitręga – architekt, Feliks Olszak – stavitel Hutě Stalowa Wola, rektor krakovské HHA a jeho bratr Wacław – konstruktér ve stavebnictví, oba synové zavražděného v záři 1939 starosty Karviné Wacława Olszaka.a předseda Evropského parlamentu Jerzy Buzek, jazzový klávírista Adam Makowicz z Hnojníka a mnoho dalších.

(…) I když zákon zavazuje obce k zavedení dvojjazyčných nápisů a vjezdových tabulí všude tam, kde polská menšina tvoří více než 10 % obyvatel, na mnoha místech se protahuje tuto záležitost v očekávání na sčítání lidu v 2011 roce, které má prokázat další snížení počtu Poláků (…). Dramaticky se snižuje počet žáků v polských školách.

(…) Dnes méně než 40-tisícová polská společnost to je méně než 10 % obyvatel. Na následky asimilační politiky s předchozích let se nakládá současný spotřební způsob života. Tento jev, spojen někdy z povrchně myšlenou evropskou identitou, je často krátkozrace vnímán jako žádoucí. Očekává se, že ve spotřební společnosti a „evropanů“, kteří nebudou bojovat o zachování místních tradic, zmizí národnostní spory. Ale následkem zavrhnutí vlastního dědictví může být jen kulturní degradace regionu. Zdánlivým protikladem této tendence je přiznávání se části mladých do „zdejšího“, avšak kromě používání nářečí zbaveného širších historických a kulturních souvislostí. Bez zázemí polských organizací a osvětových institucí rovněž nářečí – založeno na těšínském dialektu, avšak dnes stále více připodobňováno do češtiny – jako poslední atribut „zdejšího“ je odsouzen k zániku.

Možno, že Polsko nemá dluh vůčí daní krve, složené v minulosti Zaolzany. Za to těžší zkouška je před českými vládami, dějepisci, lidmi kultury, novináři. Zda chtějí ohodnotit výsledek práce zaolzanských Poláků a přijmout je plně jako své občany, jejichž kulturní i duševní rozvoj takový jaký je – polský – byl jim svěřen do péče v 1920 roce.

Varšavsko-pražská nahrážka diskuze kolem odpuštění za 1938 rok vypadá trochu tak, jakoby koloniální mocnosti vzpomínaly vzájemnou rivalitu o zámořská sídla. V době setkání prezidentů Kaczyńského a Klause v Českém Těšíně v 2008 roce místní Poláci neměli možnost – možná i vlastním opomenutím – spoluúčastnit se na tvorbě programu návštěvy. Nebylo by žádaným gestem, kdyby prezidenti obou zemí se setkali ještě jednou na Zaolzí, např. při každoročních slavnostech v Životicích, kde složenímc holdu zavražděným občanům, sundali by konečně z této země a jejich občanů pečeť hanby a mínění okupantů ? Určitě by potěšila taková událost primátora Havířova – Životice jsou dnes částí města – vnuka polského socialisty Emanuela Chobota, člena Národní rady Těšínského knížectví a polského poslance v parlamentu I Republiky. A zapojením do spolupořádání této akce místních Poláků by jim umožnilo poprvé pocítit, že o nich samotných se nerozhoduje nad jejich hlavami.